مهراوه خوارزمی
گروه سیاسی

 ایران برای برگزاری اولین انتخابات حزبی و بدون بازنده خود آماده می‌شود. انتخاباتی که محمدباقر قالیباف رئیس مجلس شورای اسلامی، با گفتن این جمله بر اهمیت و اثرگذاری این انتخابات تأکید کرد که «انتخابات تناسبی می‌تواند پیشرفت کشور، انسجام و مشارکت مردم را افزایش دهد و نقش شورای شهر را تقویت کند.» روز گذشته اولین همایش هیأت‌مرکزی نظارت بر انتخابات شوراها، با حضور هیأت‌های عالی نظارت استان‌ها در بهارستان برگزار شد. به این ترتیب آغاز رسمی روند برگزاری انتخابات هفتمین دوره شوراهای شهر و روستا و فراهم شدن مقدمات آن در بعد سازوکار نظارتی کلید خورد.
با وجود اهمیت روند انتخاب نمایندگان مردم برای حضور در شوراهای شهر و روستا به عنوان یکی از مهم‌ترین نهادهای مردم‌سالاری، آنچه برگزاری این دوره از انتخابات را دارای اهمیت مضاعف ساخته، برگزاری انتخابات شورای اسلامی شهر تهران به شیوه تناسبی است. 11 اردیبهشت 1405 شهروندان تهرانی پای صندوق‌های آرایی حضور می‌یابند که هیچ یک از فهرست‌های مورد حمایتشان از آن صندوق بازنده تمام عیار بیرون نمی‌آید. زیرا براساس قانون انتخابات تناسبی که 7 خرداد 1402 به تصویب مجلس رسید و قرار است این دوره در تهران و از دوره بعد در تمام شهرهای دارای بیش از ۵۰۰ هزار نفر جمعیت اجرایی شود؛ هر یک از فهرست‌های حزبی شرکت ‌کننده در انتخابات، به تناسب تعداد آرایی که از مجموع رأی دهندگان به خود اختصاص می‌دهند، کرسی یا کرسی‌هایی را به دست آورند.
این در حالی است که در اغلب ادوار، انتخابات شورای اسلامی شهر تهران به پیروزی قاطع تنها یکی از فهرست‌های ارائه شده از سوی جریان‌های سیاسی منتهی می‌شد. چنان که در اولین دوره، همه کرسی‌ها به اصلاح‌طلبان رسید و دوره دوم فهرست اصولگرای موسوم به آبادگران غالب شد. در دوره ششم تمامی 21 کرسی شورای اسلامی شهر تهران به شورای ائتلاف جبهه نیروهای انقلاب رسید.
این دوره از انتخابات پس از سال‌ها اولین دوره‌ای است که انتخابات شوراهای شهر و روستا مستقل از انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود. اتفاقی که رئیس مجلس آن را به بیرون آمدن انتخابات شوراها از زیر سایه سیاست تعبیر کرد و با همین تعبیر از احزاب سیاسی خواست اجازه دهند تا احزابی که جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و خدماتی دارند، بیشتر ایفای نقش کنند و رویه تبلیغات هم به سمتی برود که مردم ببینند قرار است مشکلات روزمره آنان در شوراها برطرف شود. با وجود این، واضح است که انتخابات شورای شهر بویژه در تهران پایتخت سیاسی ایران برای منفک شدن از عرصه سیاست و ارائه فهرست‌های مرتبط با تشکل‌های مدنی و نه سیاسی راه طولانی در پیش دارد.

پایان تک صدایی و افزایش مشارکت
به وجود آمدن وضعیت تک صدایی، برای هیچ یک از نهادهای تصمیم گیر و تصمیم ساز شورایی وضعیتی مطلوب نیست و مانع از گرفته شدن تصمیم‌های اجماعی و دارای پشتوانه قوی اجتماعی می‌شود. با این حال این وضعیت در مورد شوراهای شهر که‌ لایه اول مواجهه نظام حکمرانی با عموم مردم و نهادی برای تصمیم‌گیری درباره مدیریت شهری و موضوعات مرتبط با زندگی روزمره مردم است؛ اثرات گسترده‌تر و ملموس‌تری دارد. زیرا شورای شهر علاوه بر مسئولیت مهم انتخاب شهردار و نظارت بر عملکرد او، طیف گسترده‌ای از امور شهری از «تصویب طرح‌های جامع، هادی و حدود شهر» تا «نظارت بر درآمدها و هزینه‌های شهرداری» و از «وضع مقررات مربوط به بهداشت، امنیت، عمران، زیبایی و رفاه عمومی شهر» تا «تعیین نرخ کرایه وسایل نقلیه درون شهری» و «نظارت بر امور تماشاخانه‌ها، سینماها و اماکن عمومی» را بر عهده دارد. وظایفی که به معنای واقعی تعین یک نظام حکمرانی شهری است و با ابعاد مختلف زندگی اجتماعی پیوند دارد.
به این ترتیب حضور نداشتن حتی یک نماینده از جریان سیاسی که طیف خاصی از جامعه را نمایندگی می‌کند؛ قاعدتاً نباید سبب نادیده گرفته شدن مطالبات آن طیف از شهروندان شود، اما از دچار بودن به چنین آسیبی نیز به دور نیست. کما اینکه سهم داشتن احزاب و گروه‌های مختلف از کرسی‌های هر نهاد دموکراتیک می‌تواند تا حدود قابل توجهی احتمال بروز رویه‌های فسادزا و رانتی را کاهش دهد.
سمت دیگر به وجود آمدن امکان تقسیم کرسی‌های شورا به تناسب آرای فهرست‌ها ایجاد این باور در شهروندان است که هیچ یک از آرای در شکل دادن به ترکیب شورا بی‌اثر نخواهد بود. این اعتقاد و باور، البته به شرط تنوع و تکثر فکری مطلوب نامزدهای تأیید صلاحیت شده از سوی هیأت‌های عالی نظارت می‌تواند به افزایش معنادار نرخ مشارکت مردم در انتخابات و در امتداد آن تقویت سرمایه و انسجام اجتماعی منتهی شود.

قالیباف: باید سمت 
انتخابات حزبی برویم
با ابتنا بر همین پیامدها بود که رئیس مجلس شورای اسلامی روز گذشته در همایش هیأت‌های نظارت بر انتخابات شوراها، با بیان اینکه اگر انتخابات به صورت تناسبی برگزار شود در پیشرفت کشور، انسجام مردم، فعالیت‌های مردمی و مشارکت آنان مؤثر است، گفت: «ما باید سمت انتخابات حزبی برویم و در این راستا انتخابات تناسبی که فعلاً قرار است در شهر تهران انجام شود، باید به تدریج به کل کشور تسری پیدا کند.»
او با بیان اینکه در انتخابات مجلس نیز باید جهت‌گیری ما برگزاری انتخابات به شیوه تناسبی باشد و البته این کار به طمأنینه و اقدام تدریجی نیاز دارد، درباره نحوه تسری انتخابات تناسبی به انتخابات مجلس گفت: «لازم است مثلاً ابتدا انتخابات تناسبی در مراکز استان و سپس در سایر مناطق برگزار شود.»
قالیباف اعضای هیأت عالی نظارت را مخاطب قرار داد و تأکید کرد: «نباید هرگز سلایق سیاسی در تعیین صلاحیت‌ها ملاک قرار گیرد. همچنین هیأت‌های نظارت باید چهارچوب زمانبندی فرآیند برگزاری انتخابات را رعایت کنند.»
رئیس مجلس با اشاره به ضرورت تمرکز‌زدایی و اصلاح نظام اداری در جهت افزایش کارآمدی نطام حکمرانی بر اهمیت تقویت شوراهای اسلامی کشور به عنوان پارلمان‌های محلی، تأکید کرد و گفت: «نباید نگاه تقابلی در این حوزه داشته باشیم چرا که یکی از پایه‌های کادرسازی در کشور، شوراها هستند.»

یادداشت

شوراهای ترکیبی  تجربه موفق‌تری هستند

احمد مسجدجامعی
عضو پیشین شورای شهر تهران

برگزاری اولین انتخابات تناسبی برای انتخاب اعضای هفتمین دوره شورای اسلامی شهر تهران، به عنوان گام اول یک تغییر جدی در سازوکار انتخابات نهادهای شورایی نظام جمهوری اسلامی، اتفاقی دارای اهمیت است. 
این اتفاق می‌تواند در امتداد خود و با تسری به انتخابات مجلس شورای اسلامی سبب تقویت بیش از پیش تکثر و مردم‌سالاری شود. اما این امر در زمینه انتخاب اعضای شورای اسلامی شهر با یک ملاحظه همراه است. این ملاحظه، ضرورت فاصله گرفتن این نهاد از رقابت‌های معمول سیاسی است. زیرا مدیریت شهری از جنس کار اجتماعی است و به همین دلیل هر چه از فضای سیاسی فاصله بیشتری بگیرد، خواهد توانست با کیفیت بهتری پاسخگوی مطالبات مردم شهر باشد که نوعاً از جنس اجتماعی و فرهنگی است.
از زاویه‌ای دیگر، انتخابات تناسبی برای شوراهای اسلامی یک فرصت است. انتخابات شورای شهر باید بتواند مردم را به مشارکت دعوت کرده و زمینه این مشارکت را فراهم کند. زیرا مدیریت شهر امری کاملاً مشارکتی و اجتماعی است و در قالب آن باید همه طیف‌ها و گروه‌های مختلف مردم جایگاه داشته و تأثیر خود را احساس کنند. لذا وجود نمایندگانی از گروه‌های مختلف در صحن شورای شهر می‌تواند تصمیمات شورا را از حیث تأمین نیازها و منافع همه اقشار و طبقات شهری متعادل کند. تجربه‌ من بعد از ۱۴ سال حضور در شورای شهر این بود که شوراهای ترکیبی شوراهای موفق‌تری بودند.