فعال شدن «مکانیسم ماشه» پایان نقشآفرینی اروپا در روندهای دیپلماتیک
عراقچی میگوید بیتوجهی به مسیر مذاکره میتواندپیامدهای گسترده و مخربی برای غرب آسیا و نظام بینالملل داشته باشد
در حالی که ایران با اتکا به توافق تازه قاهره و رایزنیهای فشرده دیپلماتیک در نیویورک میکوشد روزنهای برای گرهگشایی از بحران هستهای بیابد، سایه سنگین فعال شدن مکانیسم ماشه بیش از هر زمان دیگری بر سر برجام گسترده شده است و چالشهای پیش روی شورای امنیت را عیان میکند؛ تهدیدی که سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه آن را پایان نقشآفرینی اروپا در روندهای آتی دیپلماسی توصیف کرده و همزمان هشدار داده است که بیتوجهی به این مسیر میتواند پیامدهایی گسترده و مخرب برای منطقه غرب آسیا و نظام بینالملل به همراه داشته باشد؛ در مقابل، روسیه و چین با ارائه پیشنویس قطعنامهای به شورای امنیت میکوشند تا این روند را به تعویق اندازند و با فراهم آوردن فرصتی محدود، امکان بازگشت گفتوگوها به مسیر منطقی و دیپلماتیک را مهیا کنند؛ امری که به تعبیر عراقچی فرصتی استثنایی برای شورای امنیت فراهم میآورد تا میان پاسخ «نه» و همراهی با دیپلماسی «آری» انتخاب کرده و زمان و فضای لازم برای کاهش تنشها و حفظ پنجره دیپلماسی را تأمین کند. وزیر خارجه ایران با یادآوری تلاشهای کشورمان در روزهای گذشته تصریح کرد که تهران چندین پیشنهاد برای حفظ مسیر گفتوگوها ارائه کرده است، اما سه کشور اروپایی عضو برجام پاسخی ندادند و آمریکا همچنان سیاست فشار حداکثری را دنبال کرده است. از این رو ایران از اعضای شورای امنیت میخواهد تا در برابر فشارهای آشکار و ادامه سیاستهای یکجانبه، مسئولانه عمل کرده و در کنار دیپلماسی، عدالت و حقوق بینالملل را رعایت کنند، زیرا قدرت هرگز نباید به معنای حق تلقی شود و تنها از مسیر دیپلماسی است که میتوان ثبات منطقه را تضمین و از تشدید بحرانها جلوگیری کرد.
این هشدارها درست در روزهایی منتشر میشود که وزیر خارجه ایران همراه با مسعود پزشکیان، رئیسجمهوری کشور برای شرکت در هشتادمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور یافته اند. عراقچی طی این سفر با وزرای خارجه بریتانیا و فرانسه دیدار کرد و در نشست میان رؤسایجمهور ایران و فرانسه نیز حاضر بود؛ دیدارهایی که بیش از هر چیز بر مهار خطر قریبالوقوع «اسنپبک» متمرکز بودند. وزیر خارجه ایران در یادداشتی که در صفحه تلگرام خود منتشر کرد، توافق تازه قاهره را مورد توجه قرار داد و آن را برگی دیگر در دفتر تلاشهای دیپلماتیک ایران خواند. با این حال هشدار داد در صورتی که قطعنامههای شورای امنیت بازگردند، اجرای این توافق بیدرنگ متوقف خواهد شد؛ توافق قاهره با میانجیگری وزیر خارجه مصر و نظارت مستقیم رافائل گروسی به دست آمد و در آن چهارچوبی برای همکاری دوباره ایران و آژانس ترسیم شد.
تلاش چین و روسیه برای تعویق ماشه
موعد ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۵) بهعنوان تاریخ انقضای برخی بندهای کلیدی قطعنامه ۲۲۳۱ به نقطه تمرکز اروپا بدل شده است. از نگاه پایتختهای اروپایی فرصت باقی مانده تا آن تاریخ آخرین امکان حقوقی برای بازگرداندن تحریمهاست؛ فرصتی که آنان میکوشند با شتاب هرچه بیشتر از آن بهره ببرند. همین موضوع احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه در ۶ مهرماه را بیش از پیش بالا برده است. اروپاییها این اقدام را ضرورتی برای حفظ اهرم فشار علیه تهران میدانند اما از منظر ایران چنین اقدامی به معنای پایان اعتماد متقابل و آغاز مرحلهای تازه از بحران خواهد بود. در برابر این شتاب اروپایی، چین و روسیه مسیری دیگر گشودهاند. این دو کشور با ارائه پیشنویس قطعنامهای در شورای امنیت کوشیدهاند روند بازگشت تحریمها را دستکم تا ۱۸ آوریل ۲۰۲۶ (۲۹ فروردین ۱۴۰۵) به تعویق بیندازند. در این پیشنویس، امکان تمدیدهای بیشتر نیز پیشبینی شده است که عملاً میتواند مکانیسم ماشه را از کار بیندازد و به گفتوگوهای سیاسی نفس تازهای بخشد.
این سومین متن پیشنهادی پکن و مسکو از ابتدای شهریور است؛ متنی که در نسخه نهایی خود حتی از توافق اخیر ایران و آژانس در قاهره استقبال میکند و دوطرف را به ادامه همکاری تشویق مینماید. چنانچه این قطعنامه به تصویب برسد، اجرای مکانیسم بازگشت تحریمها که قرار است از ۶ مهر فعال شود، به تعویق خواهد افتاد. اگرچه هنوز معلوم نیست قطعنامه روسیه و چین رأی کافی در شورای امنیت کسب کند اما صرف این هماهنگی برای بسیاری از تحلیلگران معنایی روشن دارد. «والاستریت ژورنال» در گزارشی نوشت که این اقدام «نمایشی از اتحاد راهبردی علیه غرب» است و ایران در این میان به حلقه اتصال مسکو و پکن بدل شده است. از نگاه این روزنامه حتی در صورت شکست این طرح، پیامی ژئوپلیتیک به آمریکا و اروپا مبنی بر شکلگیری جبههای تازه در برابر فشارهای غربی مخابره خواهد شد.
ضرورت تصمیمگیری هوشمندانه
شورای امنیت
با این حال، در صورت عدم تصویب پیشنویس ارائهشده توسط چین و روسیه، از ۶ مهرماه تحریمهای سازمان ملل علیه ایران دوباره به اجرا درخواهد آمد؛ تحریمهایی که دامنهای گسترده دارند و شامل ممنوعیت تسلیحاتی، محدودیتهای برنامههای موشکی، انسداد داراییها، ممنوعیت سفر و محدودیت انتقال فناوریهای مرتبط با برنامه هستهای میشوند، امری که به طور مستقیم فضای دیپلماتیک پیرامون پرونده هستهای را تیره و محدود میسازد و هرگونه تعامل آتی را در معرض فشار و پیچیدگی قرار میدهد. در چنین شرایطی پرونده هستهای ایران در نقطهای سرنوشت ساز ایستاده است؛ جایی که هر تصمیم میتواند معادلات تازهای رقم بزند، چرا که از یک سو تلاشهای مصر در قاهره و توافق اخیر میان تهران و آژانس بینالمللی انرژی اتمی، روزنهای برای تعامل و ادامه دیپلماسی فراهم کرده و نشان داده است که هنوز امکان گفتوگو و تفاهم وجود دارد و از سوی دیگر فشارهای فزاینده اروپا برای فعال کردن مکانیسم ماشه، در تضاد آشکار با پیشنویس چین و روسیه که هدف آن به تعویق انداختن هرگونه تحریم و باز کردن فضای دیپلماتیک است، دو مسیر متناقض را پیش پای دیپلماسی نهاده و پیچیدگی تصمیمگیری را دوچندان کرده است. وزیر خارجه در آخرین اظهارات خود اعلام کرده که «اگر این فرصت کوتاه از دست برود، نه تنها دیپلماسی که ثبات منطقه و امنیت بینالملل نیز قربانی خواهد شد»؛ موضعی که بازتاب نگرانی تهران از پیامدهای احتمالی فعال شدن تحریمها و هشدار به اروپا برای بازنگری در اقدامات یکجانبه است. بنابراین اکنون نگاهها به رأیگیری در شورای امنیت دوخته شده است که میتواند سرنوشت پرونده هستهای ایران را به سوی مصالحهای موقت یا بحرانی تازه هدایت کند و بار دیگر اهمیت نقش دیپلماسی و تصمیمگیری هوشمندانه اعضای شورای امنیت را برجسته سازد.
محکومیت حملات علیه تأسیسات هستهای ایران
در حاشیه هشتادمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل و هفتمین نشست وزرای خارجه گروه دوستان منشور ملل متحد در نیویورک بیانیهای ویژه در محکومیت حملات رژیم صهیونیستی و آمریکا به تأسیسات هستهای صلحآمیز ایران صادر شد. وزرای خارجه کشورهای عضو این گروه با اشاره به بیانیههای پیشین و نامه مشترک به دبیرکل سازمان ملل، این اقدامات را نقض آشکار منشور ملل متحد، حقوق بینالملل و اصول بنیادین از جمله حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها و ممنوعیت توسل به زور دانستند. بیانیه هشدار میدهد که این حملات میتواند به انتشار مواد رادیواکتیو و پیامدهای فاجعهبار زیستمحیطی منجر شود و اعتبار رژیم عدم اشاعه را تضعیف کند. همچنین تأکید شده است که چنین اقدامات خصمانهای تهدیدی جدی برای استفاده صلحآمیز از انرژی هستهای و نقض اهداف آژانس بینالمللی انرژی اتمی در توسعه و بهرهبرداری ایمن از انرژی هستهای به شمار میرود.
