چرا حضور سر وقت دانشآموزان در مدرسه مهم است؟
بازهم مدرسهام دیر شد!
سمیه افشینفر
گروه گزارش
بازهم مدرسهام دیر شد. این جمله برای بسیاری از دهه شصتیها خاطرهانگیز است؛ جملهای از زبان پسری که هر روز به دلایل متعدد دیر به مدرسه میرسید و با توبیخ و مؤاخذه ناظم و مدیر مدرسه مواجه میشد. بسیاری از کودکان آن دوران و پدر و مادرهای امروز، با دیدن آنچه بر سر پسر میآمد، هر روز خودشان را موظف میدانستند رأس ساعت مقرر در مدرسه حاضر شوند تا خدای ناکرده با توبیخ و مؤاخذه ناظم روبهرو نشوند.
اما بنا به گفته بسیاری از والدین، هنوز مدرسهها شروع نشده، مهمترین دغدغه آنها سخت بیدار شدن دانشآموزان است. برخی از کودکان اهمیت چندانی به حضور بموقع در مدرسه نمیدهند، متولیان انضباطی مدارس هم انگار راهکار قابل توجهی برای نظمپذیری و توجه دانشآموزان به رعایت مقررات مدرسه از جمله حضور در ساعات اولیه صبح ندارند.
رها که مادر یک دانشآموز سوم ابتدایی است، میگوید:«من هر شب تمام تلاشم را میکنم که رادمهر بموقع بخوابد تا بتواند صبح به راحتی از خواب بیدار شود، اما متأسفانه تاکنون موفق نبودهام و در نهایت به او گفتم در صورت دیر رسیدن به مدرسه خودت مورد مؤاخذه قرار میگیری و باید پاسخگو باشی. بعد از چند روز وقتی از او پرسیدم «وقتی دیر میرسی کسی چیزی به تو نمیگوید»، گفت:«نه هیچ اتفاقی نمیافتد، نگران نباش مامان.» تعجب من وقتی بیشتر شد که آقای ناظم اسم پسرم را به عنوان نفرات برگزیده انضباطی معرفی کرد. این موضوع باعث شد از آقای ناظم بپرسم به چه دلیل پسرم را که هر روز دیر به مدرسه میرسد در لیست نفرات برتر انضباطی قرار داده است. آقای ناظم گفت:«از نظر رفتاری پسر خوبی است، نگران نباشید درست میشود. ولی من نگران بودم چون رادمهر اگر در این سن نظمپذیری را نیاموزد در بزرگسالی چگونه میتوانم از او انتظار داشته باشم قانونمند باشد.» اما همه والدین مانند رها فکر نمیکنند، برخی از آنها مانند سهیلا مادر رویای کلاس چهارمی معتقدند: «چرا بچهها باید کله سحر به مدرسه بروند. این همه سال ما صبح زود به مدرسه رفتیم چه اتفاقی افتاد که حالا دخترم را هم هر روز مجبور به این کار کنم.»
کمخوابی کودکان نگرانکننده است
به هر حال دو دیدگاه در مورد بیدار شدن و سر وقت رفتن بچهها به مدرسه وجود دارد. هرچند دیدگاه دوم دیدگاه غالبی نیست اما فاطمه علایی، روانشناس با اشاره به نقش خواب در رشد مغز کودکان به «ایران» میگوید:«خواب رابطه مستقیمی با شادابی و احساس شادی در همه افراد دارد.
با توجه به اینکه کودکان در سنین رشد قرار دارند، داشتن خوابی مطلوب برای بالا رفتن کارآیی آنها از اهمیت بیشتری برخوردار است. تحقیقات نشان میدهد خواب بر رشد بدن کودکان هم تأثیر دارد همچنین بر هوشیاری و توجه، عملکرد شناختی، خلقوخو، انعطافپذیری، یادگیری و حافظه.» این روانشناس با اعتقاد به اینکه کودکان از سن 6 تا 13 سالگی به 8 تا 12 ساعت خواب نیاز دارند، میگوید:«اگر کودکان بیش از این مقدار بخوابند هم از نظر من مطلوب نیست و خواب کمتر از این مدت را هم اصلاً توصیه نمیکنم. چون خواب کمتر باعث خستگی و خوابآلود بودن کودک طی روز میشود، بهخصوص در مدرسه که باید زمان بیشتری را بگذراند، خوابآلودگی قدرت یادگیری کودک را کاهش میدهد.» علایی با تأکید بر نظمپذیری در الگوی خواب کودکان میگوید:«والدینی که کودک را تا نیمه شب بیدار نگه میدارند و صبح هم او را دیرتر به مدرسه میبرند نیز اجحاف بزرگی در حق کودک خود میکنند، کودک باید بداند بر اساس قوانین خانواده در ساعت مشخصی بخوابد.
همه ملزم به رعایت این قوانین هستند تا کودک هم به جدیت آنها پی ببرد.» این روانشناس با تأکید بر اینکه کودکان کمخواب ممکن است علائمی از اختلال نقص توجه را از خود بروز دهند، میگوید:«کودکی که خواب درست و منظمی نداشته بداخلاقتر میشود و حتی ممکن است نشانههایی از بیشفعالی در او مشاهده شود. این شرایط، عملکرد کودک را در مدرسه حتی در ارتباط با همسالان تحتتأثیر قرار میدهد. طبق تحقیقات انجام شده، یکچهارم کودکان به اندازه کافی نمیخوابند که این مورد نگرانکننده است؛ چون کمخوابی با اضطراب و افسردگی مرتبط است.
حتی این موضوع ممکن است خطرات بیماریهای قلبی و عروقی، چاقی، دیابت و فشارخون را در آینده افزایش دهد.» او با بیان اینکه یکی،دو روز اول شروع مدرسه، شاید سخت بیدار شدن از خواب طبیعی باشد، این تغییر را با تغییر ساعت زیستی بدن مرتبط میداند: «به هر حال دانشآموز در تابستان شرایط متفاوتی را تجربه کرده است. اگر از یک هفته قبل برای بیدار شدن در اول مهر برنامهای نداشته، چند روزی ممکن است به سختی بیدار شود تا به اصطلاح بدنش عادت کند، اما به مرور با استفاده از راهکارهایی میتوان نظمپذیری و بیدار شدن سر وقت را در او نهادینه کرد.»
این روانشناس با تأکید بر اهمیت نظمپذیری در خانه و مدرسه میگوید:«والدین و کادر آموزشی باید بدانند کودکان امروز شهروندان آینده خواهند بود. اگر میخواهیم شهروندان فردا مسئولیتپذیر و منظم باشند، باید از همین دوران کودکی و سنین مدرسه شروع کنیم.» علایی با بیان اینکه انتظار از ناظمهای مدارس هم این نیست که مثل گذشته با تنبیه، دانشآموزان را به رعایت قوانین ملزم کنند، میگوید:«در مرحله اول خانوادهها با داشتن برنامه منظم، پایبندی بر قوانین و تشویق کودک برای اجرای درست برنامهها میتوانند نقش تعیینکنندهای داشته باشند.
در مرحله دوم کادر انضباطی مدارس هستند که باید همراه و همگام با خانواده قدم بردارند، به این معنا که در صورت تأخیر دانشآموز دلایل را از خانواده جویا شوند و اگر تأخیر غیرموجه بود، محدودیتهای مقطعی برای کودک در نظر بگیرند. البته استفاده از برنامههای تشویقی مثل نام بردن از کودکانی که هر روز سر وقت به مدرسه میآیند یا نوشتن نام آنها در تابلوی اعلانات مدرسه میتواند به تشویق دانشآموزان منجر شود.
تهیه نظام امتیاز و پاداش، راهکار دیگری است که متولیان انضباطی امکان استفاده از آن را دارند، به این معنا که کودکان در برابر اقدامات مثبتشان امتیازهایی دریافت میکنند. بالا رفتن امتیازها هم پاداشی برای کودک در پی خواهد داشت.» این روانشناس با این توصیه که بهتر است در روزهای باقی مانده تا شروع مدارس، استفاده دانشآموزان از وسایل الکترونیکی مثل تلفن همراه، بازیهای کامپیوتری و حتی تلویزیون در ساعتهای پایانی شب محدود شود، میگوید:«بر اساس مطالعات محققان، نور آبی تلفنهای همراه موجب مهار تولید ملاتونین یا همان هورمون تحریککننده خواب میشود و بر چرخه خواب و بیداری فرد تا روز بعد تأثیر منفی میگذارد. بنابراین بهتر است کودکان حداقل یک ساعت قبل از خواب از این فضا دور باشند.» علایی در پایان با تأکید بر داشتن برنامه منظم برای خواب دانشآموزان، به آرامش والدین در این مسیر تأکید میکند:«تغییر، زمانبر است، بنابراین برای ایجاد هر تغییری در رفتار افراد باید آرامش خود را حفظ کنید.
صدا زدن دانشآموز با فریاد نهتنها رفتار او را اصلاح نمیکند، بلکه رفتار غلط را در او استمرار میدهد و با خودش میگوید چهار بار فریاد میزنید و دیگر صدایش نمیکنید. بنابراین با حفظ خونسردی و آرامش حتی شوخی و خنده از صبحانهای که آماده کردهاید یا از صبح زیبای آفتابی بگویید، شاید چند روز اول سخت باشد اما به مرور عادت میکند.»
