روایت زوجی که علمشان را وقف توسعه حوزههای دانشبنیان کشور کردهاند
نـذر دانایی با علم و فنـاوری
در دنیایی که بسیاری داراییهایشان را برای رفاه و آسایش خود ذخیره میکنند، افرادی هستند که بیهیاهو و بیادعا آنچه دارند در راهی میگذارند که هرگز به پایان نمیرسد. وقف، قصه ماندگاری است؛ قصه انسانهایی که باور دارند دارایی واقعی، آن چیزی است که بخشیده میشود. آنها میکارند نه برای امروز، بلکه برای فردایی که شاید هرگز نبینند، اما ایمان دارند با وقفی که میکنند روزهای روشنتری در راه خواهد بود. ایران بیش از ۳۰۰ هزار موقوفه ثبتشده دارد که در حوزههای مختلفی مثل آموزش، سلامت، امور مذهبی، فرهنگی و اجتماعی فعالیت دارند. در این میان و در دورانی که بسیاری دانش را ابزاری برای پیشرفت شخصی میدانند، زوجی تصمیم گرفتند علمشان را وقف کنند؛ نه برای شهرت، نه برای ثروت بلکه برای ساختن آیندهای روشنتر برای خود و دیگران. آنها باور دارند که دانایی، وقتی در خدمت انسانیت باشد، میتواند معجزه بیافریند. این تحول نشان میدهد که وقف در حال تطبیق با نیازهای روز جامعه و حرکت به سمت حمایت از نخبگان، شرکتهای دانشبنیان و پروژههای علمی است.
مرجان قندی
گروه گزارش
سمیه دهقانیزاده، از دانش آموختگان دکترای پیوسته بیوتکنولوژی از دانشگاه تهران و همسرش دکتر وحید خدامی، فارغالتحصیل کارشناسی ارشد بیوتکنولوژی پزشکی از دانشگاه تربیت مدرس پس از پایان دوره کارشناسی ارشد، برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شدند. هر دو در آنجا دوره دکترا در رشته بیولوژی مولکولی و علوم سرطان را میگذرانند و خدامی نیز دو دوره پسادکترا را در دانشگاه یوتا و دانشگاه علوم پزشکی هاروارد طی میکند. پس از یک دهه فعالیت علمی در آمریکا، این زوج تصمیم میگیرند به ایران بازگردند و شرکت خود را با تمرکز بر فناوریهای نوین مرتبط با mRNA تأسیس کنند.
دهقانیزاده درباره وقف علمیشان میگوید: «ما شرکت دانشبنیان در حوزه سلامت و پزشکی نوین را وقف کردیم. تمرکز شرکت برفناوری mRNA؛ فناوری به روز در حوزه سلامت است. این همان فناوریای است که واکسنهای کووید-۱۹ شرکتهای مدرنا و فایزر با آن ساخته شدند. اکنون نیز بسیاری دیگر از محصولات درمانی در جهان با این فناوری در حال توسعه هستند، از جمله واکسنهای پیشگیرانه و واکسنهای درمانی برای سرطان.»
او توضیح میدهد: «فناوری mRNA یکی از پیشرفتهترین فناوریهای حوزه سلامت است که بعد از سالها طی کردن مراحل تحقیق و توسعه در دوران پاندمی کووید-۱۹ اولین محصولات خود را به دنیا عرضه کرد. ما از سال ۱۳۹۶، فعالیت خود را در ایران آغاز کردیم و با توسعه پلتفرم این فناوری به صورت داخلی، توانستیم مواد اولیه و دستگاههای مورد نیاز را هم بومیسازی کنیم. اولین محصول این فناوری در کشور واکسن کووید بود که تا انتهای فاز اول بالینی پیش رفته و نتایج بسیار خوبی نشان داده است.»
وقف دانش برای پیشرفت
در حوزههای دانشبنیان
شاید تصور کنید غولهای دنیای فناوری یا استارتاپها همواره به دنبال کشف یا اختراع بعدی خود هستند. البته چندان اشتباه نیست، اما پس از افراد و شخصیتهای سرشناس، همین شرکتهای دانشبنیان هستند که در زمینه وقف در راه علم و فناوری به وقف تواناییها و درآمدهای خود برای تبدیل جهان به جایی بهتر برای زندگی عمومی میپردازند. دهقانیزاده میگوید: «توجه به علم و فناوری و استفاده از آن در حل مسائل کشور رویکردی است که ما به آن نیاز داریم. معاونت علمی و فناوری ریاستجمهوری، حمایتهای خوبی در این زمینه انجام میدهد. رویکرد نسبتاً جدید سازمان اوقاف در این زمینه هم نویدبخش اتفاقات خوبی در آینده است.»
او با اشاره به نیت وقف خود و همسرش میگوید: «هدف نهایی ما از همه تلاشها، از جمله تحصیل، راهاندازی شرکت و فعالیت در زمینه توسعه فناوری کمک به پیشرفت کشور بود. ما به این نتیجه رسیدیم که با وقف میتوانیم درادامه راه شرکت از مشارکت نیتهای خیر بیشتری بهرهمند شویم.» دهقانیزاده درباره تأثیر وقف علمیشان در جامعه میگوید: «پیشرفت به واسطه به کارگیری علم و فناوری به دست میآید و طبیعی است که در کشورهای پیشرفته، فضای مطلوبتری برای فعالیتهای علمی وجود دارد. اما اگر فقط به این نکته قناعت کنیم و تسلیم شویم، کشورمان هرگز به جایگاه شایستهاش نخواهد رسید. علم و دانش نقش کلیدی در حل مسائل کشور دارد؛ از موضوع سلامت گرفته تا بحرانهای زیستمحیطی و انرژی. این مسیر نیازمند تلاش جمعی است؛ از تصمیمگیران تا دانشجویان و فعالان علمی. ما امیدواریم وقف دانش ما بتواند سهمی در این حرکت ملی داشته باشد.»
او با بیان اینکه وقف یعنی اهدای دارایی برای نیتی خاص، میگوید: «وقف شرکت با نیت حمایت از فعالیتهای علمی در کشور به خصوص در حوزه سلامت انجام شده است. هدف اصلی ما، ارتقای فعالیتهای علمی و پیشرفت در حوزههای دانشبنیان است. تمرکز ما بر بهرهبرداری از سود شرکت برای تقویت و توسعه فعالیتهای علمی و فناوری است تا بتوانیم بهعنوان یک نهاد دانشبنیان، نقش مؤثری در توسعه علم و فناوری کشور ایفا کنیم.»
از وقف سنتی تا علم و فناوری
وقف در فرهنگ اسلامی و ایرانی سنتی دیرینه و شناخته شده است و بدون تردید شکلگیری یا راهاندازی مراکز خیریه علمی که به طور اختصاصی به مقوله وقف علم و فناوری میپردازد، میتواند در تقویت این سنت در حوزه علم و فناوری نقش مهمی داشته باشد. اختصاص خیرات علمی به حوزه علم و فناوری نهتنها میتواند تأمینکننده سرمایه برای راهاندازی کسب و کارهای دانشبنیان برای کسب درآمد باشد بلکه میتواند به منزله دستیابی به فناوریهایی باشد که اثرات و خیرات آن نه فقط در سطح ملی بلکه در سطح جهانی نیز ماندگار شود. این واقف در پاسخ به این پرسش که چگونه میتوان فرهنگ وقف علمی را در دانشگاهها و مراکز تحقیقاتی نهادینه کرد، میگوید: «در نهادهای علمی و فرهنگی همواره افرادی هستند که با ازخودگذشتگی فعالیت میکنند، حتی اگر این فعالیتها با عنوان وقف شناخته نشود. این رفتارها سابقهای طولانی دارند و همیشه وجود داشتهاند. هدف اصلی، نهادینه کردن این ارزشهاست؛ با تبلیغات، مثالهای موفق و برنامههایی که مخاطبان را با این مفاهیم آشنا میکنند. همانطور که خود ما نیز از طریق همین برنامهها با موضوع وقف علمی آشنا شدیم.»
او فعالیتهای فرهنگی و علمی را نقش مهمی در ترویج ارزشهای انسانی و دینی میداند و میگوید: «با گسترش این فعالیتها، میتوان فرهنگ وقف علمی را در مراکز دانشگاهی نهادینه کرد و مسیر توسعه ملی را هموارتر کرد.»
دهقانیزاده درباره چشمانداز وقف علمیشان در سالهای آینده میگوید: «امیدواریم با افزایش سرعت و میزان حمایتها، مشارکت نخبگان و متخصصان بیشتر شود و در نتیجه، پیشرفتهای سریعتری در حوزههای علمی حاصل شود. کشور باید بتواند همگام با تحولات جهانی حرکت کند و برای حل مسائل جدید، راهحلهای نوآورانه و علمی را توسعه دهد. اگر فعالیتهای علمی و فناورانه مورد توجه واقفان قرار گیرد، سرمایهگذاریهای خیرخواهانه و نیتهای نیک میتواند منجر به شکوفایی سریعتر و مؤثرتر این حوزهها شود چون این مسیر، نقش مهمی در توسعه ملی ایفا خواهد کرد. نخبگان جوان نیازمند فضای کاری مناسب هستند تا بتوانند فعالیتهای مرتبط با تخصص خود را انجام بدهند. آنها به چالشهای علمی نیاز دارند تا مهارتهایشان را توسعه بدهند و استعدادهایشان را شکوفا کنند. اینکه وقف در راستای حمایت از فعالیتهای علمی و فناورانه انجام شود هم باعث رشد علمی و هم کارآفرینی در فضای فناورانه و به کارگیری نخبگان خواهد شد. گسترش مراکز تخصصی، ایجاد مسیرهای باز و حمایتهای مداوم، میتواند نقش مهمی در ترغیب و رشد این نسل ایفا کند. اگر این شرایط فراهم شود، نخبگان میتوانند با انگیزه و توان بیشتر به فعالیتهای علمی و پژوهشی خود ادامه دهند و در خدمت جامعه قرار گیرند.»
بــــرش
چهره نوین وقف در ایران
با ورود فناوریهای نوین به عرصه وقف، چهرهای تازه از این سنت دیرینه اسلامی در ایران شکل گرفته است؛ از پرورش ماهی در قفس تا تولید انرژی خورشیدی. وقف امروز نهتنها میراثی معنوی، بلکه ابزاری برای توسعه پایدار اقتصادی و فرهنگی کشور شده است. رضا معممیمقدم، مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به تحول رویکرد این سازمان، از تلاش برای تبدیل وقف به موتور محرک توسعه پایدار کشور میگوید: «وقف امروز دیگر محدود به سنتهای گذشته نیست، بلکه با بهرهگیری از فناوریهای نوین مانند پرورش ماهی در قفس، انرژی خورشیدی و حمایت از طرحهای دانشبنیان، وارد عرصههای نوین اقتصادی و فرهنگی شده است.»
معممیمقدم با اشاره به جایگاه وقف در فرهنگ اسلامی، آن را سنتی حسنه میداند که از صدر اسلام تاکنون نقش مهمی در تقویت همبستگی اجتماعی، توسعه علمی و حمایت از محرومان ایفا کرده است. او توضیح میدهد: «وقف به معنای اختصاص مال برای امور خیر و عمومی است که سود آن همیشگی بوده و در مسیر خاصی که واقف تعیین کرده، مصرف میشود.» او درباره تاریخچه سازمان اوقاف میگوید: «سازمان اوقاف در دهه ۱۳۳۰ بهصورت رسمی تشکیل شد، اما سابقه مدیریت موقوفات در ایران به بیش از ۱۴ قرن برمیگردد.» به گفته معممیمقدم، مأموریت اصلی این سازمان، ثبت و اداره موقوفات، نظارت بر مصرف درآمد آنها، حمایت از نیازمندان و اجرای طرحهای قرآنی، علمی و اجتماعی است.
مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف با اشاره به گستره موقوفات در کشور، اعلام میکند: «ایران امروز دارای بیش از ۲۳۰ هزار موقوفه و حدود یکونیم میلیون رقبه است. برخی از بزرگترین زمینهای کشاورزی، باغات و مراتع کشور از صدها سال پیش وقفی بودهاند و همچنان در خدمت جامعه قرار دارند.» معممیمقدم از همکاری با شرکتهای دانشبنیان برای ایجاد مزارع پرورش ماهی در استانهای ساحلی، نصب پنلهای خورشیدی روی زمینهای وقفی، راهاندازی مجتمعهای دامپروری و ایجاد بزرگترین مزرعه اوکالیپتوس کشور خبر میدهد و میگوید: «این اقدامات گامی برای درآمدزایی پایدار و توسعه اقتصادی موقوفات است.»
او به برنامههای نوآورانه سازمان اشاره میکند و میگوید: «اوقاف در زمینه بهرهبرداری از سدها و آببندانهای وقفی، توسعه انرژی پاک و حمایت از طرحهای فناورانه پیشگام بوده است. این اقدامات علاوه بر تولید و اشتغال، به محیط زیست و توسعه پایدار نیز کمک میکند.»
معممیمقدم با تأکید براینکه اصل امانتداری خط قرمز سازمان اوقاف است، درباره نگرانی برخی از نحوه مصرف درآمد موقوفات اعلام میکند: «همه درآمدها از طریق سامانه جامع موقوفات بهصورت دقیق ثبت و با نظارت کامل در مسیر نیت واقف هزینه میشود.» مدیرکل فرهنگی سازمان اوقاف به تنوع اشکال وقف اشاره میکند و میگوید: «امروزه وقف پول و وقف مشارکتی نیز رواج یافته است. در وقف پول، اصل سرمایه محفوظ میماند و سود آن صرف امور خیریه میشود؛ در وقف مشارکتی نیز چند نفر میتوانند داراییهای خود را برای یک هدف خیر مشترک وقف کنند.»
