زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

با توجه به افزایش چندباره تعطیلات تابستانی به دلیل محدودیت‌های انرژی و هجوم معمول مسافران به مناطق شمالی کشور، معاونت گردشگری و میراث فرهنگی با برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای محلی، موفق شد جریان سفرها را تا حدی متوازن کند. سید مصطفی فاطمی، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی می‌گوید استان‌های اصفهان و کرمان بیشترین بازخورد را از این اقدام دریافت کردند و سایر استان‌ها نیز با بهره‌گیری از ظرفیت فرهنگ بومی، سهم قابل توجهی از گردشگران را جذب کردند.

چالش همیشگی
سید مصطفی فاطمی، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی با اشاره به دستاوردهای مدیریت مقاصد گردشگری در سال‌جاری گفت: «استان‌های اصفهان و هرمزگان و شهر بندرعباس از جمله مقاصد اصلی سفرهای تابستانی امسال بودند.» وی افزود: «یکی از چالش‌های جدی ما در این فصل، تعدد تعطیلات در پایان شهریور و هجوم گسترده سفرها به مناطق شمالی کشور بود.» فاطمی در توضیح راهکارهای مدیریتی اتخاذ شده اظهار کرد: «معمولاً در چنین مقاطعی از چند شیوه بهره می‌بریم. اول، ساماندهی تعطیلات و ارائه پیشنهاد جابه‌جایی برخی از آنها به دولت است. روش دیگر، تمرکز بر گردشگران خارجی و معرفی مقاصد خلوت به‌عنوان جایگزین مقاصد شلوغ است. همچنین در برخی موارد از طریق برگزاری رویدادها و ارائه توصیه‌های سفر اقدام می‌کنیم.» او با اشاره به محدودیت‌های ایجادشده در تعطیلات تابستان خاطرنشان کرد: «متأسفانه نتوانستیم از ظرفیت کامل استفاده کنیم، از این‌رو تمرکز اصلی خود را بر برگزاری رویدادها قرار دادیم. خوشبختانه این رویکرد با حمایت وزارتخانه و شخص وزیر و همچنین همراهی سایر بخش‌ها، نتایج مطلوبی به همراه داشت.»
فاطمی تصریح کرد: «در این چهارچوب، برگزاری رویدادها را در شهرهایی که کمتر مورد توجه مسافران بودند متمرکز کردیم و در شهرهای پرمسافر، حداقل رویداد را برگزار نمودیم. نتیجه این سیاست آن بود که طی دو هفته بیش از ۳۰۰ رویداد در سراسر کشور برگزار شد که بیشترین آنها در شهرهای اصفهان و کرمان بود و خروجی حاصل بسیار رضایت‌بخش ارزیابی شد.»
وی با اشاره به نقش مؤثر برگزاری رویدادها در توزیع متوازن گردشگران اظهار کرد: «علاوه بر اصفهان و کرمان، سایر استان‌ها همچون همدان، زنجان، خراسان شمالی، سمنان و هرمزگان نیز با میزبانی رویدادهای متعدد توانستند بخشی از مسافران را به سمت خود جذب کنند. به‌طور مشخص، استان فارس نیز با برنامه‌های متنوع سهم قابل‌توجهی در پذیرش گردشگران ایفا کرد.»
فاطمی افزود: «اگرچه شمال ایران همچنان با تراکم بالای مسافر مواجه بود، اما به‌واسطه تمهیدات پیش‌بینی‌شده، شرایط به مرحله بحرانی نرسید. این در حالی است که تعداد تعطیلات و میزان سفرها نسبت به سال گذشته افزایش چشمگیری داشت.» مدیرکل توسعه گردشگری داخلی در تحلیل عوامل تعادل‌بخش بازار سفر گفت: «آنچه در این دوره رخ داد، تحقق «توزیع مناسب سفر» بود. از یک‌سو، سفرهای زیارتی به مشهد مقدس با رشد قابل‌توجهی همراه شد و از سوی دیگر، استان‌هایی که پیش‌تر کمتر مورد توجه قرار می‌گرفتند، توانستند با اتکا به برگزاری رویدادهای متنوع، خود را به‌عنوان مقاصد جذاب معرفی کنند.» او با اشاره به موفقیت استان‌های اصفهان و کرمان افزود: «اصفهان در کنار کرمان یکی از موفق‌ترین استان‌ها بود که با برنامه‌ریزی دقیق و جریان‌سازی مناسب، میزبان رویدادهای متنوع شد. در اصفهان ۹۰ رویداد مختلف برگزار شد و تمامی شهرهای این استان میزبان جشنواره‌های گوناگون بودند. برنامه‌های کرمان نیز کماکان ادامه دارد.»
فاطمی ادامه داد: «این رویدادها تا پانزدهم مهرماه در این دو استان ادامه خواهد داشت. تنوع رویدادها بسیار گسترده است؛ از جمله جشنواره حلواپزان و گلباران خورشید در آران و بیدگل، جشنواره گل و عسل در خمینی‌شهر، جشنواره سرزمین گل و آل طاها در کاشان، جشنواره میراث ماندگار در اصفهان، جشنواره قصه شن و باد در نطنز، جشنواره سایه‌سار بال‌ها در گلپایگان، جشن گردو و زالزالک در گلپایگان و جشن باغ بزرگ در لنجان.»

سال 1405 سال سفر به کرمان
وی به تشریح رویدادهای استان کرمان پرداخت و گفت: «استان کرمان نیز با برگزاری تعداد زیادی جشنواره، از جمله جشنواره تابستانی کرمان، جشنواره پسته رفسنجان و جشنواره پاییز کرمان، عملکرد بسیار موفقی داشت. در قالب این برنامه‌ها، ۱۰ جشنواره در ۱۰ شهرستان استان و همچنین ۱۳۰ برنامه فاخر برگزار شد. استان کرمان با طرح «لبخند دنیا» در حال آماده‌سازی خود برای سال ۱۴۰۵ است، به‌طوری که استاندار این سال را «سال سفر به کرمان» نامگذاری کرده است. علاوه بر این، سه جشنواره شعر، موسیقی و تئاتر روستا نیز در مهرماه برگزار خواهد شد.» استان همدان نیز با برگزاری رویدادهای متنوع توانست بخشی از مسافران را به سمت خود جذب کند. این اقدام در کنار سایر استان‌ها نشان داد که مدیریت مناسبی برای سوق دادن گردشگران از مناطق همیشگی، بویژه شمال کشور، به شهرهایی که معمولاً کمتر مورد توجه قرار می‌گرفتند، صورت گرفته است. این تجربه ثابت کرد که برگزاری رویدادها نقش مؤثری در مدیریت مقاصد و تغییر جهت جریان سفرها دارد. فاطمی با اشاره به نگرانی‌های اولیه گفت: «اجرای رویدادها مستلزم هزینه است و ممکن بود نتیجه مطلوب ندهد، اما استقبال گسترده مردم در شهرهای مختلف نشان داد این سیاست موفق بوده است. در این مدت رکورد تعداد رویدادهای گردشگری کشور شکسته شد و تنها در دو هفته بیش از ۳۰۰ رویداد برگزار شد.» وی افزود: «تمرکز اصلی این رویدادها بر استفاده از ظرفیت‌های فرهنگ بومی هر منطقه بود. 
در مهرماه نیز جشن‌های برداشت محصــــــــــول که در سنت ایرانیان باستان بویژه در قالب جشن مهرگان جایگاه ویژه‌ای دارد، همچنان برگزار می‌شود. جشن مهرگان به‌عنوان میراث معنوی در فهرست جهانی ثبت شده و در بسیاری از استان‌ها مراسم برداشت و شکرگزاری محصولات کشاورزی با رویکرد فرهنگی و اصالت‌های محلی برگزار می‌شود.»

شمال کم نیاورد
فاطمی یکی از دلایل موفقیت سیاست توزیع سفر را اینچنین تشریح کرد: «در ایام پایانی تابستان، برخلاف سال‌های گذشته، اقامتگاه‌های شمال کشور با کمبود مواجه نشدند. بسیاری از شهرهایی که پیش‌تر بدون رویداد و مسافر باقی می‌ماندند، امسال وضعیت مطلوبی داشتند و حتی در برخی از آنها ضریب اشغال اقامتگاه‌ها به صد درصد رسید. به این ترتیب، شهرهایی که تاکنون مقصد تابستانی محسوب نمی‌شدند، توانستند سهمی در جذب گردشگران داشته باشند.»
وی افزود: «این رویدادها نه تنها موجب جابه‌جایی گردشگران میان شهرها شد، بلکه گردشگران خارجی نیز علی‌رغم کاهش معمول سفرها، حضور یافتند. عمدتاً این گردشگران از کشورهای همسایه بودند که برای سفرهای زیارتی وارد ایران شده و از جشنواره‌ها استقبال کردند. با این حال، بخش عمده مسافران از شهرهای مجاور استان‌ها و بویژه از تهران و البرز بودند. بر اساس گزارش‌ها، تهران بیشترین سهم را در اعزام گردشگر داشت و پس از آن استان البرز و استان‌های همجوار در رتبه‌های بعدی قرار گرفتند.»
آمار نهایی سفرهای پایان شهریور در دست گردآوری است و پس از سی‌ام شهریور و اولین روز مهرماه به‌طور رسمی اعلام خواهد شد. شواهد نشان می‌دهد که امسال تمامی شهرهایی که میزبان رویدادها بودند، با استقبال گسترده و حضور گردشگران از نقاط مختلف کشور مواجه بوده‌اند.