مصاحبه با دبیر شورای مناطق آزاد و یادداشت یک عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران
رضا مسرور دبیر شورای عالی مناطق آزاد در گفتوگو با «ایران»:
دولت بخش خصوصی را رقیب خود نمیداند
الهام یوسفی - گروه سیاسی/ رضا مسرور، دبیر شورای عالی مناطق آزاد و تجاری ایران در جلسه روز گذشته هماهنگی سفر رئیسجمهوری به ارمنستان و بلاروس حضور داشت. محتوای این جلسه، دستاورد آن و هدفگذاری دولت در این سفر را از وی جویا شدیم.
جنابعالی روز گذشته در جلسهای با حضور رئیسجمهوری شرکت کردید که موضوع آن تسهیل فعالیت بخش خصوصی در ارمنستان و بلاروس بود. بفرمایید مهمترین مسائل مطرح شده در این جلسه چه بود؟
همانطور که میدانید رئیسجمهوری کشورمان امروز (دوشنبه) به دو کشور ارمنستان و بلاروس سفر خواهند کرد. نکته مهم این است که در این سفر، علاوه بر اینکه هیأت عالی رتبه دولتی رئیسجمهوری را همراهی میکنند، نمایندگان بخش خصوصی از جمله اعضای اتاق بازرگانی یا دیگر فعالان اقتصادی که با این دو کشور ارتباط دارند یا قصد ایجاد ارتباط اقتصادی و مالی دارند هم همراه رئیسجمهوری خواهند بود. این جلسه با این هدف برگزار شد که پیش از حضور رسمی دکتر پزشکیان در این دو کشور، نقشه راه فعالیت بخش خصوصی ایران در این کشورها نیز بررسی شود یعنی علاوه بر ملاقاتها، نشستها یا توافقنامههای رسمی که از پیش برای این دو سفر آماده شده است، این جلسه تشکیل شد تا مثل بخش رسمی و دولتی، برای بخش خصوصی هم مشخص باشد که در این سفر چه اهدافی دنبال میشود، یا بخش خصوصی اساساً چه نگاهی به این دو کشور دارد و چه نوع مناسباتی میخواهد با همتایان خود در کشورهای ارمنستان و بلاروس برقرار کند تا دولت زمینههای آن را فراهم کند.
آیا در گذشته هم سابقه برگزاری چنین جلساتی بود؟
در دولتهای گذشته هم تعامل با بخش خصوصی پیش از سفرهای رسمی رئیسجمهوری معمول بود، اما آنچه جلسه روز گذشته را متفاوت میکند، حضور و تأکید خود رئیسجمهوری نسبت به فعال شدن بیش از پیش بخش خصوصی ایران است. بالاخره برای بخش خصوصی ایران مهم و دارای معانی زیادی خواهد بود وقتی ملاحظه کنند که عالیترین مقام دولت، شخصاً مسائل مربوط به این حوزه، بویژه در زمینه تعامل با کشورهای دیگر و بخش خصوصی آنان را دنبال میکند. بنابراین، این جلسه را میتوان بیانگر نوع نگاه دولت و شخص رئیسجمهوری به بخش خصوصی دانست؛ نگاهی که در آن بخش خصوصی نه فقط درون مرزها و در اقتصاد ملی، بلکه میبایست در روابط تجاری و مناسبات اقتصادی با دیگر کشورها هم نقشآفرینی کند، زیرا امروز روابط بخش خصوصی کشورها با یکدیگر، اعم از سرمایهگذاری، تولید، تجارت و مانند اینها، اساس و پایه روابط میان دو ملت و دو کشور را میسازد و هرچه روابط بخش خصوصی دو کشور قویتر باشد، پیوندهای سیاسی آنها هم تحتتأثیر قرار میگیرد. در مجموع، دولت به بخش خصوصی به عنوان رقیب نگاه میکند.
اولین مقصد سفر رئیسجمهوری به این دو کشور اوراسیایی، ارمنستان است. اهمیت اقتصادی ارمنستان، به عنوان همسایه شمالی ما در چیست؟
می دانید که بیشترین حجم تجارت خارجی ارمنستان با کشور روسیه و نزدیک به 3 تا 5 میلیارد دلار است. در کنار این، بانک جهانی در یکی از گزارشهای خود درباره ارمنستان اعلام کرد که فعالیت اقتصادی این کشور در آوریل ۲۰۲۵ نسبت به دوره مشابه سال قبل ۵.۴ درصد رشد داشت. همچنین در 4 ماه اول سالجاری میلادی، رشد کلی اقتصادی این کشور ۴.۴ درصد بوده است. به تازگی هم «مهر گریگوریان»، معاون نخستوزیر ارمنستان در نشست اتحادیه اروپا- ارمنستان اعلام کرد با رفع انسداد منطقهای، ۴۰ درصد از ریسکهای حوزه انرژی ارمنستان خنثی خواهد شد. ارمنستان در برنامه استراتژیک صادرات خود برای سالهای 2030-2025، در زمینه تضمین یک محیط رقابتی مساعد برای صادرات، توسعه زیرساختها و تضمین دسترسی لجستیکی، توسعه صادرکنندگان و قابلیتهای آنها و گسترش بازارها و مشتریان فعالیت خواهد کرد. این موارد بیانگر این است که هم ارمنستان زمینه و بازار مستعدی برای فعالیت بخش خصوصی ایران است و بخش خصوصی ایران میتواند نیازهای اقتصادی گوناگون این کشور را تأمین کند و هم میتواند بستری برای دستیابی به بازارهای اروپا باشد. با اینکه هرگونه افزایش روابط تجاری میان دو کشور، به تأمین امنیت و پایداری مرزهای ژئوپلیتیک هم کمک خواهد کرد.
زمینههای فعالیت اقتصادی ما با بلاروس چگونه است؟
بلاروس هم مانند ما کشوری تحت تحریمهای غیرقانونی است؛ به عنوان مثال هجدهمین بسته تحریمی اتحادیه اروپا علیه این کشور در ابتدای سال 2025 اعمال شد. اما به رغم این تحریمها، تولید ناخالص داخلی بلاروس در نیمه اول سال۲۰۲۵ نسبت به سال قبل ۲.۱ درصد رشد کرد. این کشور در زمینه کشاورزی پیشرو محسوب میشود، تا جایی که به تازگی پروژههای مشترک بلاروس و امارات متحده عربی در مجتمعی کشاورزی-صنعتی تعریف شده است. این موارد در کنار ظرفیتهای صنعتی بلاروس، به علاوه سابقه همکاری و اعتمادی که میان دو کشور وجود دارد، زمینه مساعدی برای بخش خصوصی ایران فراهم میکند.
سؤال این است که آیا بخش خصوصی ایران تمایل یا توانی برای پیشبرد این سیاستها دارد؟
بخش خصوصی ایران همواره تمایل به توسعه فعالیتهای خود، درون و بیرون مرزها داشته است و آنچه که از آن با عنوان زمینه این کار یاد میشده، حمایتهای دولت است. یعنی زمانی که حمایتهای دولت وجود داشته باشد و دولت به عنوان مانع بخش خصوصی عمل نکند، بخش خصوصی میتواند دامنه فعالیتهای خود را به سرعت کاهش دهد. در جلسه روز گذشته هم استقبال بخش خصوصی از رویکرد دولت چهاردهم مشهود بود و آنان از فرصتها، زمینهسازی و اقدامات دولت برای فعالیت خودشان استقبال کردند.
دلیل حضور دبیرخانه مناطق آزاد در این جلسه چه بود؟
از میان دو مقصد رئیسجمهوری در این سفر، یعنی ارمنستان و بلاروس، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد در سفر بلاروس رئیسجمهوری محترم را همراهی خواهد کرد. هدف هم، امضای تفاهمنامه همکاری میان دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد ایران و همتای بلاروسی برای توسعه همکاریهاست. اما غیر از این، واقعیت این است که مناطق آزاد ایران در دوره جدید فعالیت خود، درحال تغییر نقش، از راه واردات کالا و خدمات، به مراکز صادرات کالا و خدمات هستند و طبیعتاً بخش عمده این توان صادراتی برعهده بخش خصوصی است. اکنون یک به یک موانع پیش پای فعالیت بخش خصوصی در مناطق آزاد ایران درحال برداشته شدن است. با اینکه در سیاستگذاری جدید قرار است مناطق آزاد ایران که اغلب در نزدیکی مسیرهای بینالمللی تجارت و کریدورها قرار دارند، به عنوان دروازههای تجارت خارجی ایران فعال باشند. بنابراین بخش عمده تولیدی که قرار است به کشورهای همسایه از جمله ارمنستان و بلاروس صادر شود، میتواند در مناطق آزاد تولید شود که به دلیل نزدیکی به مرزها هزینه حمل بار به بازار هدف کمتر خواهد شد.
یادداشت
گسترش روابط اقتصادی با بهرهگیری از ظرفیت بخش خصوصی
فاطمه مقیمی
عضو هیأت رئیسه اتاق بازرگانی تهران
سفر رئیسجمهوری محترم، دکتر مسعود پزشکیان به کشور ارمنستان و سپس به جمهوری بلاروس فرصت مهمی را برای گسترش همکاریهای اقتصادی و تجاری ایران با این کشورها فراهم میکند. به طور کلی تعاملات بینالمللی در سطح منطقهای برای کشورهایی مانند ایران که دارای شرایط خاصی هستند، اهمیت ویژهای دارد. تعریف رویههای مشخص و ساختارمند برای مذاکره و تعاملات سیاسی و اقتصادی، زمینه ساز ایجاد فرصتهای برد-برد برای طرفین میشود. در شرایط فعلی، بویژه با ایجاد مسیر ارتباطی جدید میان جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان که از آن با عنوان راهگذر قفقاز یاد میشود، زمینه مناسبی برای توسعه همکاریهای جدید میان ایران و ارمنستان شکل گرفته است.
ایران و ارمنستان به دلیل داشتن مرزهای جغرافیایی مشترک، حسن همجواری و مسیرهای ترانزیتی متصل، ظرفیت بالایی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری دارند. افزون بر این، ارتباطات قوی فرهنگی و اجتماعی بین اقوام و مردم دو کشور و نیز تجارتهای مرزی موجود میتوانند به تعمیق این روابط کمک کنند. بازارچههای مرزی و پایانههای تجاری مشترک نمونههایی از نقاط اتصال این تعاملات هستند.
با رویکرد مثبت و بهرهگیری از مشاورههای فنی و اقتصادی، انتظار میرود نمایندگان ایران، بویژه دکتر پزشکیان، بتوانند توافقنامههای خاص اقتصادی و تجاری را با ارمنستان ایجاد کنند که به نفع هر دو کشور باشد و حضور فعال بخش خصوصی را تسهیل نماید. این موضوع میتواند از طریق کاهش محدودیتهای دولتی و گسترش فعالیتهای تجاری و تسهیل آزادتر مراودات اقتصادی و تجاری بین طرفین ایجاد شود.
علاوه بر ارمنستان، جمهوری بلاروس به عنوان مقصد دوم سفر رئیسجمهوری نیز به نوبه خود یکی از مسیرهای مهم برای حضور ایران در بازارهای منطقه و نیز بازار کشورهای اروپایی است. ایران پیشتر در این کشور حضور اقتصادی داشته است. با توجه به این سابقه، امروز توسعه مجدد روابط اقتصادی با بلاروس میتواند جریان تجارت و حضور تولیدات ایرانی را در بازار این کشور و نیز سایر بازارهای مورد اشاره، افزایش دهد. از سوی دیگر ارتباط اقتصادی با روسیه نیز بخشی از این زنجیره همکاری است که از طریق کریدورهای ترانزیتی و همکاریهای منطقهای شکل میگیرد. بویژه اینکه روسیه یکی از اصلیترین شرکای تجاری دو کشور مقصد رئیسجمهوری در این سفر، یعنی ارمنستان و بلاروس نیز محسوب میشود.
در نهایت اینکه، توسعه و تقویت روابط اقتصادی و تجاری ایران با ارمنستان، بلاروس و دیگر کشورهای منطقه و فراتر از آن، میتواند موجب بهبود شرایط اقتصادی، افزایش حجم تجارت و ایجاد فرصتهای جدید برای فعالان بخش خصوصی شود. این روند باید با نگاه بلندمدت، احترام به منافع هر دو طرف و استفاده از ظرفیتهای مشترک دنبال شود تا همکاریها به صورت پایدار و برد-برد باقی بمانند. در این میان تعریف و ایجاد نقش بیشتر و قویتر برای بخش خصوصی، میتواند به پیشبرد اهداف کلان و درازمدت دولت کمک کند. زیرا بخش خصوصی نه تنها دچار کندی و آهستگی فعالیتهای بخش دولتی نیست، بلکه دامنه فعالیت آن میتواند گستردهتر و متنوعتر باشد که این گستردگی و تنوع، به تنوع و گستردگی روابط دو کشور، یعنی ایران و ارمنستان و نیز ایران و جمهوری بلاروس منجر خواهد شد.
