تازهترین آمار از زیستگاه یوز آسیایی
شمار یوزهای نر شناسنامهدار ایران به چهار فرد رسید
گروه زیست بوم/ تعداد یوزپلنگهای آسیایی نر شناسنامهدار در طبیعت ایران به چهار فرد رسید. پیشتر سعید یوسفپور، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان سمنان، در گفتوگو با روزنامه ایران اعلام کرده بود که یوز نری به نام «فَقه» در منطقه یوزکنان حضور دارد و یوز نر دیگری با نام «فراز» در منطقه توران مشاهده شده است. کارشناسان همچنین به فردی دیگر به نام «هیوا» چشم امید بسته بودند؛ فردی که در ابتدا ماده فرض شده بود، اما برخی متخصصان، با توجه به رفتارهای او، این فرضیه را زیر سؤال بردند.
به گفته یوسفپور، تیمی از کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست و مشاوران بیرون از این مجموعه، پس از بررسی دقیق تصاویر «هیوا»، احتمال نر بودن او را مطرح کرده بودند. در آن زمان نتیجه قطعی حاصل نشد و هیوا با عنوان «جنسیت نامشخص» معرفی شد، اما همچنان کفه نر بودن او سنگینتر بود. دلیل اصلی احتمال نر بودن او، محدوده وسیع و پراکنده رفتوآمدش بود. البته یوسفپور توضیح داد: «در مورد یوزهای ماده هم ممکن است چنین رفتاری مشاهده شود، اما نرها معمولاً درگیرتر هستند.» اکنون، با گذشت نزدیک به دو ماه و نیم از آن گفتوگو، کارشناسان محیط زیست سمنان بهطور قطعی اعلام کردهاند که «هیوا» و توله بازمانده یوز مادهای به نام «هلیا»، هر دو نر هستند. این خبر میتواند تا حدودی دلنگرانیها درباره کاهش تعداد یوزهای نر برای ادامه نسل یوزپلنگ در آخرین زیستگاه سریعترین گربه سان جهان را کاهش دهد. ایران آخرین زیستگاه این گونه در میان 44 کشور آسیایی است. یوزپلنگ سومین گونه در معرض انقراض گربه سانان ایران است.
طبیعت ایران پیش از این شیر و ببر ایرانی را از دست داده است. وضعیت پلنگ ایرانی خوب گزارش میشود. یوسفپور درباره اهمیت افزایش تعداد یوزهای نر شناسنامهدار میگوید: «تعیین دقیق جنسیت یوزها در پایشهای بلندمدت، بویژه در مورد افراد ناشناخته یا تازهشناساییشده، برای تحلیل ساختار جمعیتی، پیشبینی توان زادآوری و تدوین راهبردهای حفاظتی بسیار کلیدی است.» او همچنین میافزاید: «پایش مستمر و تخصصی در زیستگاههای اصلی یوز آسیایی در حال انجام است و اطلاعات حیاتی از جمله جنسیت، زادآوری، قلمروپذیری و وضعیت سلامت بهطور دقیق و علمی استخراج میشود.»
یوسفپور از زحمات کارشناسان، محیط بانان و تیمهای فنی قدردانی میکند و میگوید: «این ادارهکل با همکاری نهادهای تخصصی ملی، روند پایش علمی و مدیریت هدفمند جمعیت یوز آسیایی را با جدیت ادامه خواهد داد.»
به گفته او: «پیشتر به دلیل محدودیتهای بصری در برخی ثبتهای قبلی، امکان تشخیص دقیق جنسیت این دو یوز وجود نداشت. در گزارشهای اولیه، جنسیت آنها نامشخص اعلام شد، اما در تصاویر جدید، با زاویه دید مناسب و وضوح بالا، تمامی شاخصهای آناتومیک برای تعیین جنسیت در اختیار تیم تخصصی قرار گرفت و بررسیها به نتیجه قطعی رسید.»
تعداد یوزهای نر در طبیعت ایران، به گفته کارشناسان، هنوز به اندازه انگشتان یک دست هم نمیرسد.
دو نر تازهشناساییشده
یوزپلنگ «هیوا» در سال ۱۳۹۸ در پارک ملی توران متولد شد. با وجود تلاشها برای ثبت حضور او از طریق دوربینهای تلهای، از سال ۱۳۹۹ تا بهمن ۱۴۰۲ هیچ تصویری از او به دست نیامد. در زمستان ۱۴۰۲، هیوا که فرزند یوز مادهای به نام «هَرب» است، مجدداً مشاهده شد. در ابتدا تصور میشد که هیوا ماده و خواهر یوزهای «هلیا» و «هانا» است، اما در بررسیهای دقیقتر، مشخص شد که جنسیت او نر است. یوز «هلیا» نیز فرزند یوز ماده «هَرب» است و بهعنوان یکی از مادههای بالغ، دو توله به دنیا آورد. یکی از این تولهها که نر و کمتر از دو سال داشت، در تاریخ ششم تیر ۱۴۰۲ در پی برخورد با یک خودروی عبوری در محور تهران–مشهد تلف شد.
چرا یوز نر مهم است؟
براساس تخمین کارشناسان، جمعیت شناسایی شده یوز آسیایی در توران (واقع در شرق استان سمنان)، تنها زیستگاه این گونه در جهان، به ۲۶ فرد رسیده که از این تعداد، ۶ یوز در سایت تکثیر و ۲۰ یوز در طبیعت زندگی میکنند. کم بودن تعداد نرها در این جمعیت، نقش آنها را در زادآوری و بقای نسل بسیار حیاتی میکند.
چشم امید به یوز نر وارداتی از آفریقا
با وجود شناسایی دو نر جدید، سازمان حفاظت محیط زیست همچنان گزینه واردات یوز نر از آفریقا برای ادامه طرح تکثیر در اسارت را بررسی میکند. یوسفپور در این باره به «ایران» گفته است: «تعداد یوزهای نر شناختهشده در طبیعت ایران آنقدر کم است که نمیتوان روی زندهگیری نرها از طبیعت حساب باز کرد.»
در صورت رفع موانع کارشناسی و تحریمی، ورود یوز نر به پروژه تکثیر دوباره کلید خواهد خورد. این طرح که پیشتر منجر به تولد سه توله نر از جفتگیری «ایران» و «فیروز» شده بود، پس از مرگ آن تولهها متوقف شد. بسیاری بر این باورند که تولد زودرس این تولهها بهدلیل سزارین یوز ماده (ایران) و ناهنجاریهای مادرزادی بود، هرچند سازمان حفاظت محیط زیست این موضوع را رسماً تأیید نکرده است. با این حال، کارشناسان موفقیت در زادآوری را گام مثبتی دانستهاند و معتقدند باید شانس دوبارهای به طرح تکثیر در اسارت داده شود.
ابهامی پابرجا
زمانی که سه توله «ایران» و «فیروز» به دنیا آمدند، این نگرانی در میان کارشناسان مطرح شد که یوز آسیایی در حال نرزایی است و کاهش یوزهای ماده میتواند بقای این گونه را تهدید کند. اما در یکی دو سال اخیر، برعکس، نگرانیها درباره کاهش تعداد نرها افزایش یافته است.
این سؤال هنوز بیپاسخ مانده است: آیا همه یوزهایی که در دهه اخیر قربانی تصادف با خودروها شدهاند، ماده بودهاند؟ بویژه که در برخی گزارشها در نیمه دوم دهه 90 تعداد مادهها تنها دو فرد اعلام شده بود، در حالی که بعداً مدیر پروژه بینالمللی وقت یوزپلنگ آسیایی تعداد آنها را شش فرد اعلام کرد.
کارشناسان همواره در مقابل این آمار رسمی اعلام شده، یک واکنش ثابت داشتهاند. آنها میگویند که بهدلیل نبود پوشش دوربین در تمام زیستگاهها و رفتار مخفیکارانه یوزها، این آمار تنها تخمینی و «کارشناسی» است. با این حال، نبود شفافیت در پاسخ به این پرسش که چرا نگرانیها از کمبود ماده به کمبود نر تغییر جهت داده، همچنان یکی از نقاط مبهم مدیریت یوز در ایران باقی مانده است.
