سفر رئیس‌جمهوری به پاکستان روزگذشته از لاهور آغاز شد
بر مزار شاعر پارسی‌گوی شرق
با تحلیل‌هایی از زکی‌خالد تحلیلگر مرکز بررسی ژئواستراتژیک پاکستان و محسن روحی‌صفت دیپلمات پیشین
در جریان جنگی که رژیم صهیونیستی علیه ایران به راه انداخت، پاکستان از اولین کشورهایی بود که این تجاوز آشکار به حاکمیت ایران را به شدت محکوم کرد. دولت و مجلس پاکستان با صدور بیانیه‌های قاطع، نقض تمامیت ارضی ایران را تقبیح و اعلام کردند که هرگونه همکاری و پشتیبانی لازم در عرصه بین‌المللی را برای حمایت از دولت و ملت ایران ارائه خواهند داد. این همبستگی، ریشه در پیوندهای تاریخی، اعتقادی و برادرانه میان ایران و پاکستان داشت. حالا و در همین راستا، مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری کشورمان به دعوت «شهباز شریف»، نخست‌وزیر پاکستان، سفری دو روزه به این کشور را آغاز کرد تا روابط دوجانبه را در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، علمی، صنعتی و امنیتی بیش از پیش تقویت کند. اولین مقصد پزشکیان در پاکستان، نه اسلام‌آباد که لاهور بود، یعنی قلب فرهنگی پاکستان تا نشانه‌ای باشد از عمق دوستی و احترام متقابل میان دو ملت که در بستری از تاریخ و فرهنگ مشترک شکل گرفته است.
پزشکیان صبح دیروز با استقبالی صمیمانه وارد شهر تاریخی لاهور شد و خانم «مریم نواز شریف»، سروزیر ایالت پنجاب به همراه جمعی از مقامات محلی در فرودگاه به استقبال او آمدند.
سفر برای تعمیق روابط دوجانبه
رئیس‌جمهوری پیش از عزیمت به پاکستان، در اظهاراتی بر عمق روابط ایران و پاکستان تأکید کرد و گفت: «ارتباطات بسیار خوب، صمیمی و عمیقی بین ما و پاکستان از آغاز تأسیس این کشور عزیز جریان داشته است. این پیوند نه‌تنها در حوزه‌های اقتصادی، علمی، فرهنگی، صنعتی و مرزی وجود دارد، بلکه ریشه در اعتقادات عمیق مشترک میان ما و برادران و خواهران‌مان در پاکستان دارد.»
وی با اشاره به حمایت پاکستان در برابر تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی و آمریکا به خاک ایران، افزود: «در روند ناملایماتی که در منطقه داشتیم و در جریان تجاوز ناجوانمردانه و خلاف تمام قوانین بین‌المللی که رژیم صهیونیستی و آمریکا به خاک عزیزمان داشتند، پاکستان جزو کشورهایی بود که به شدت این تجاوز را محکوم کرد. مجلس پاکستان نیز این تجاوز را محکوم و اعلام کردند هرگونه همکاری و پشتیبانی لازم باشد از تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران و دولت و ملت ایران انجام خواهند داد.»
پزشکیان با قدردانی از سفرها و پیگیری‌های مقامات پاکستانی در این زمینه، تصریح کرد: «در این سفر تلاش خواهیم کرد که روابط را در عرصه‌های تجارت مرزی، بازارهای مرزی، جاده‌ای، هوایی و دریایی که ظرفیت‌های فراوانی دارد، عمیق‌تر و گسترده‌تر کنیم. ایران می‌تواند از طریق پاکستان، به راه ابریشمی که اکنون بین چین و پاکستان در حال اجراست، متصل شود تا این مسیر از طریق ایران به اروپا متصل شود.»
رئیس‌جمهوری همچنین با اشاره به سطح کنونی روابط تجاری بین دو کشور، گفت: «تلاش خواهیم کرد این ارتباطات را به میزان هدف‌گذاری شده، یعنی نزدیک ۱۰ میلیارد دلار ارتقا بخشیم. طبیعتاً در این سفرها مسائل امنیتی و مرزی منطقه هم برای ما و برای برادران عزیزمان در پاکستان بسیار مهم است و در این رابطه گفتوگو خواهیم داشت و تلاش خواهیم کرد امنیت منطقه توسط هر دو کشور با هماهنگی‌هایی که باید شکل بگیرد، تقویت شود.»
پزشکیان در ادامه با اشاره به تلاش‌های دشمنان برای ایجاد تفرقه میان کشورهای اسلامی، اظهار کرد: «بیشتر تلاش دشمن این بوده که بین کشورهای اسلامی اختلاف درست کند و بعد گروه‌های مختلفی را در کشورهای مسلمان علیه همدیگر بسیج کند، اما ما تلاش خواهیم کرد این روند را اصلاح و وحدت و انسجام را بین کشور خودمان و برادران عزیزمان در پاکستان تقویت کنیم.»
ادای احترام به علامه اقبال
با چنین برنامه‌ای که در تهران اعلام شد، پزشکیان روز گذشته از تهران وارد لاهور شد. اولین برنامه رئیس‌جمهوری در لاهور، حضور در آرامگاه «علامه محمد اقبال»، شاعر، متفکر و نظریه‌پرداز برجسته جهان اسلام بود. این آرامگاه که در مجاورت مسجد باشکوه «پادشاهی» و در مجموعه تاریخی «قلعه شاهی» این شهر پاکستان قرار دارد، از مهم‌ترین آثار فرهنگی و ملی این کشور به شمار می‌رود. رئیس‌جمهوری همراه با خانم «مریم نواز شریف»، «محمد نواز شریف» و جمعی از مقامات محلی، با ادای احترام به این شخصیت بزرگ، یاد و خاطره او را گرامی داشت.
کوتاه درباره اقبال
محمد اقبال، متولد سال ۱۲۵۶ هجری شمسی (1877 میلادی) در شهر «سیالکوت» ایالت «پنجاب» پاکستان، تحصیلات خود را در رشته فلسفه در دانشگاه‌های لاهور، کمبریج و مونیخ ادامه داد و مدرک دکترای خود را از دانشگاه مونیخ دریافت کرد. او نه‌تنها در حوزه ادبیات و فلسفه، بلکه در عرصه سیاست نیز نقش‌آفرین بود و در سال ۱۹۳۰ به‌عنوان رئیس حزب «مسلم لیگ»، ایده تشکیل کشوری مستقل برای مسلمانان شبه‌قاره را مطرح کرد؛ ایده‌ای که بعدها به تأسیس جمهوری اسلامی پاکستان منجر شد.
دیدار صمیمانه با محمد نواز شریف
در حاشیه این مراسم، رئیس‌جمهوری دیداری کوتاه اما پرمحتوا با محمد نواز شریف، رئیس حزب مسلم لیگ پاکستان داشت. نواز شریف با اشاره به حملات اخیر رژیم صهیونیستی به ایران، مقاومت ملت ایران را ستود و گفت: «ما در کنار جمهوری اسلامی ایران هستیم و در آینده نیز قوی‌تر از همیشه خواهیم ایستاد. ملت ایران با مقاومت خود نه‌تنها از کشورشان دفاع کردند، بلکه چهره‌ای نو و سربلند از ایران به نمایش گذاشتند.»
وی اضافه کرد: «این مقاومت، تنها مقابله با یک رژیم نبود، بلکه مواجهه‌ای شجاعانه با قدرت‌های جهانی بود. مردم ایران با ایستادگی خود تاریخ پرافتخار هزاران‌ساله‌شان را زنده کردند. ما در پاکستان، این مقاومت را مایه عزت و افتخار خود می‌دانیم.»
محمد نوازشریف ادامه داد: «حضور من در فرودگاه برای استقبال از رئیس‌جمهوری ایران، قدردانی از همین استقامت بزرگ است. پاکستان نه فقط همسایه، بلکه برادر جمهوری اسلامی ایران است و ما علاقه‌مند به توسعه و تحکیم روابط در همه زمینه‌ها هستیم.»
رئیس‌جمهوری کشورمان نیز در پاسخ، با قدردانی از حمایت‌ها و همراهی مردم و دولت پاکستان، بر لزوم وحدت جهان اسلام تأکید کرد و گفت: «اگر مسلمانان جهان متحد باشند، رژیم صهیونیستی دیگر قادر نخواهد بود ملت‌های مستقل را به‌طور جداگانه هدف قرار دهد. ما باید توان علمی، صنعتی و کشاورزی خود را با یکدیگر به اشتراک بگذاریم و با ایجاد یک بلوک متحد، نیازهای امت اسلامی را خودمان تأمین کنیم.»
استقبال در اسلام‌آباد
پس از حضور در مرکز ایالت پنجاب و ادای احترام به مقام محمد اقبال لاهوری، پزشکیان با استقبال «شهباز شریف» نخست‌وزیر پاکستان، وارد اسلام‌آباد پایتخت این کشور شد. مراسم استقبال رسمی از رئیس‌جمهوری اسلامی ایران پیش از ظهر امروز (یکشنبه) از سوی شهباز شریف و در محل کاخ نخست‌وزیری پاکستان برگزار خواهد شد.
پزشکیان پس از برگزاری نشست هیأت‌های عالی‌رتبه دو کشور به ریاست رؤسای دو دولت، با رئیس‌جمهوری و رؤسای مجالس ملی و سنای پاکستان دیدار و گفتوگو خواهد داشت.
تهران و اسلام آباد؛ امنیت مرزی و دیپلماسی ترانزیت
زکی خالد
تحلیلگر مرکز بررسی ژئواستراتژیک پاکستان
سفر مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران به اسلام‌آباد نه تنها بر پیوندهای دیرینه اجتماعی، فرهنگی و تاریخی دو کشور استوار است بلکه از منظر تحولات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی منطقه نیز واجد اهمیت ویژه‌ای است. پاکستان در راهبرد کلان خود نسبت به ایران، دو اولویت اساسی را پیگیری می‌کند: اول، حفظ و گسترش روابط صمیمانه مبتنی بر احترام متقابل و اشتراکات فرهنگی–اجتماعی، و دوم، مدیریت و کاهش تهدیدات مشترک امنیتی، بویژه در مرزهای حساس بلوچستان که همواره در معرض بی‌ثباتی و فعالیت گروه‌های تروریستی بوده است.
هم ایران و هم پاکستان بر این باورند که گروه‌های تروریستی نه تنها امنیت مرزی بلکه کل نظم منطقه‌ای را تهدید می‌کنند و مقابله با این تهدیدات، نیازمند هماهنگی راهبردی و مکانیسم‌های مشترک امنیتی است. این اشتراک نظر در حوزه امنیتی، بستری بالقوه برای تعمیق همکاری‌های اطلاعاتی، مرزی و نظامی ایجاد کرده و می‌تواند در صورت مدیریت صحیح به کاهش تنش‌ها و افزایش ضریب امنیت منطقه‌ای منجر شود. اما اهمیت سفر پزشکیان تنها به ابعاد امنیتی محدود نمی‌شود. تحولات اخیر در حوزه حمل‌ونقل و لجستیک ایران، بویژه توسعه زیرساخت‌های ترانزیتی و پروژه‌های مرتبط با کریدورهای بین‌المللی، پیامدهایی مستقیم و غیرمستقیم برای پاکستان دارد. ایران با موقعیت جغرافیایی ویژه خود، به طور روزافزون در حال تبدیل شدن به یک گره کلیدی در شبکه‌های ترانزیتی اوراسیا و خاورمیانه است؛ وضعیتی که می‌تواند معادلات منطقه‌ای را به سود تهران تغییر دهد.
در این میان، ابتکار «کمربند و جاده» چین (BRI) و سرمایه گذاری‌های عظیم پکن در قالب کریدور اقتصادی چین–پاکستان (CPEC) به‌عنوان مهم‌ترین برنامه توسعه‌ای اسلام‌آباد، نقش تعیین کننده‌ای در شکل دهی به آینده همکاری‌های ایران و پاکستان ایفا می‌کند. اتصال بالقوه مسیرهای ترانزیتی ایران به شبکه‌های CPEC نه تنها می‌تواند ظرفیت‌های تجاری پاکستان را افزایش دهد بلکه امکان متنوع‌‌سازی مسیرهای صادراتی و وارداتی این کشور را نیز فراهم می‌آورد. این امر بویژه در شرایط رقابت فزاینده برای کنترل گذرگاه‌های تجاری بین‌المللی، برای پاکستان از اهمیت راهبردی برخوردار است.
با این حال، این روندها صرفاً فرصت نیستند و چالش‌های خاص خود را نیز به همراه دارند. از یک سو همپوشانی منافع ترانزیتی ایران با کشورهای همسایه و تمایل قدرت‌های منطقه‌ای به تبدیل شدن به مسیرهای اصلی تجارت بین‌المللی رقابتی فشرده ایجاد کرده است. در چنین فضایی، پاکستان باید میان همکاری و رقابت، توازنی هوشمندانه برقرار کند تا هم از ظرفیت‌های همکاری با ایران بهره گیرد و هم جایگاه خود را در طرح‌های کلان اتصال منطقه‌ای حفظ نماید. از سوی دیگر، وابستگی بیش از حد به یک مسیر یا شریک خاص می‌تواند آسیب‌پذیری‌های ژئوپلیتیکی را تشدید کند؛ مسأله‌ای که اسلام‌آباد در سیاست‌گذاری‌های آتی خود ناگزیر از لحاظ کردن آن خواهد بود.
در سطح کلان‌تر، تغییرات جاری در دینامیک‌های منطقه‌ای حمل‌ونقل و لجستیک، نشانه‌ای از بازآرایی ژئوپلیتیکی در آسیای جنوبی و جنوب‌غربی است. این تحولات، کشورهایی مانند ایران و پاکستان را در موقعیتی قرار می‌دهد که با اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه و همراستا با تحولات جهانی، می‌توانند از حاشیه نشینی در تجارت بین‌المللی فاصله گرفته و به بازیگران اثرگذار در شبکه‌های اقتصادی و ترانزیتی بدل شوند.
به‌طور کلی، سفر پزشکیان به اسلام‌آباد را باید فرصتی برای هم‌افزایی امنیتی و اقتصادی دو کشور دانست که اگر با درک متقابل از منافع مشترک، طراحی راهبردهای عملیاتی مشترک و مدیریت واقع‌بینانه رقابت‌های منطقه‌ای همراه شود، می‌تواند زمینه ساز شکل‌گیری یک محور همکاری پایدار میان تهران و اسلام‌آباد باشد. این محور نه تنها در مهار تهدیدات امنیتی بلکه در بهره‌برداری از فرصت‌های نوظهور اتصال منطقه‌ای و ارتقای جایگاه ژئواکونومیکی دو کشور درعرصه جهانی نقش‌آفرینی خواهد کرد.
محسن روحی صفت دیپلمات پیشین در گفتوگو با «ایران» مطرح کرد
همگرایی اقتصادی و امنیتی؛ دو ستون ثبات در مرزهای شرقی
رضا عدالتی پور - گروه دیپلماسی/ میان خطوط سیاست خارجی ایران، پاکستان همیشه حضوری پررنگ اما مبهم وجود داشته است؛ سفر رئیس جمهوری مسعود پزشکیان به پاکستان، در حالی انجام شد که افکار عمومی ایران مواضع صریح و بی‌سابقه اسلام‌آباد در جریان جنگ اخیر و حمایت از تهران را در یاد دارد. محسن روحی صفت دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل شبه قاره در گفتوگو با «ایران» در تعریف جایگاه پاکستان می‌گوید: «پاکستان به عنوان همسایه‌ای نزدیک در حوزه‌های تمدنی اما با مرزهای پرچالش، ظرفیت‌های فراوان اقتصادی، و جایگاهی ارزشمند در معادلات واشنگتن که به تازگی تقویت هم شده، ظرفیت قابل توجهی برای این دارد که هم شریک امنیتی باشد، هم تسهیل‌گر دیپلماتیک و هم مکمل اقتصادی.»
در این بین تمایل پاکستان با ظرفیت‌های امنیتی‌اش، شناخت عمیق‌ترش از تهران و جایگاهش در واشنگتن، برای تبدیل شدن به یک موازنه‌گر در روابط دو کشور موضوع مبهمی نیست و اسلام آباد از این موضع حمایت می‌کند که به بازیگر جدیدی در موازنه منطقه‌ای تبدیل شود. از این رو می‌توان اینطور نتیجه گرفت که در سفر رئیس جمهوری ایران به پاکستان چیزی فراتر از مناسبات تشریفاتی نهفته است؛ تلاشی برای مهار افراط گرایی در مرزها، عبور از موانع اقتصادی و شاید تقویت یک شراکت دیپلماتیک در زمانی که منطقه بیش از همیشه به ثبات نیاز دارد و باید با واقع‌گرایی مانع از برهم زدن این فضا توسط دشمنان مشترک دو کشور شد.
سفر رئیس جمهوری به پاکستان در شرایط کنونی متأثر از چه اولویت‌هایی است؟
جهان کنونی، جهانی متغیر، پرچالش و سیال گونه‌ای از جنبه سیاسی و مسائل امنیتی است و ایران هم در مرکز و متن این تحولات قرار دارد. به‌طور طبیعی، بازیگران مختلف در سطح منطقه و جهان، در حال بازیگری و کنشگری هستند. ایران هم برای اینکه بتواند از منافع ملی خود صیانت و حفاظت کند، باید دیپلماسی فعالی داشته باشد.
ما هرچقدر هم فعال باشیم، طرف مقابل ما مثل آمریکا هم فعال است. اگر ما نتوانیم در این صحنه پا به پای حریف پیش برویم، منافع‌مان دچار خلل خواهد شد. پس این نکته مهم است که ما در فضای خلأ زندگی نمی‌کنیم که بگوییم، خب، در گذشته رابطه خوبی با یک کشور داشتیم و پس در آینده هم خواهیم داشت؛ نه، ممکن است چنین نباشد، چون طرف مقابل ما فعال است و ممکن است صحنه را برای ما سخت کند.
از یک بُعد دیگر، از چند سال پیش، نشانه‌هایی دیده می‌شد خصوصاً برای کسانی که در مسائل سیاسی منطقه‌ای فعال بودند که یکی از تهدیدات آینده، ممکن است از از مرزهای شرقی باشد. براس سال‌ها سیاست انگلیس و آمریکا بر این بود که حضور تمدن ایرانی را در منطقه شرق ایران محدود کند؛ چون اینجا حوزه تمدنی و فرهنگی زبان فارسی است.
همچنین، ناآرامی‌هایی در این مناطق دیده شده؛ از جمله فعالیت داعش در مرزهای شرقی که علیه دولت پاکستان هم فعالیت دارد. در واقع، این گروه‌ها فقط پاکستان را تهدید نمی‌کنند، بلکه می‌توانند کشورهای آسیای مرکزی، روسیه و چین را هم تهدید کنند. همه این تحولات این ضرورت را برجسته کرده است که ما باید چشم باز و دقیقی به تحولات شرق داشته باشیم. از این جهت، حضور آقای پزشکیان در پاکستان، به‌عنوان یک کشور مهم و همسایه شرقی ما، اهمیت بالایی دارد.
با وجود اهمیت راهبردی کشور پاکستان در ملاحظات سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، شاهد نمودهای جدی اقتصادی در روابط دوجانبه نیستیم. از نظر شما، دلیل این امر چیست؟
متأسفانه به دلایل مختلف، تاکنون نتوانسته‌ایم آن‌گونه که شایسته است، از نظر اقتصادی مکمل یکدیگر باشیم. این در حالی است که ظرفیت‌های مهمی هم در ایران و هم در پاکستان وجود دارد که هنوز بالفعل نشده‌اند.
البته تلاش‌های زیادی نیز از سوی رؤسای جمهوری و وزرای امور خارجه در ادوار مختلف صورت گرفته است و در مقایسه با گذشته، گام‌هایی رو به جلو برداشته‌ایم. حجم مبادلات تجاری ما به حدود سه میلیارد دلار نزدیک شده، اما این رقم با توجه به ظرفیت‌های موجود، بسیار کمتر از سطح مطلوب است.
ما در حوزه خدمات فنی و مهندسی دارای توانمندی‌های خاص و تخصصی هستیم که می‌تواند به‌طور جدی در خدمت توسعه زیرساخت‌ها و صنایع پاکستان قرار گیرد. در مقابل، پاکستان نیز در حوزه‌هایی نظیر کشاورزی و برخی زمینه‌های دیگر، ظرفیت‌هایی دارد که می‌تواند برای ایران مفید باشد.
یکی از موانع اصلی تحقق این ظرفیت‌ها، موضوع تبادلات مالی بوده است. به‌دلیل محدودیت‌های بانکی، این تبادلات از طریق کانال‌های رسمی بانک مرکزی ممکن نیست و در حال حاضر عمدتاً از طریق صرافی‌ها انجام می‌شود. البته این صرافی‌ها می‌توانند نقش مهم و مؤثری ایفا کنند.
علاوه بر این، کریدورهایی در منطقه وجود دارد که ایران و پاکستان می‌توانند در آنها به‌عنوان شرکای راهبردی ایفای نقش کنند. همچنین، مسأله انرژی از دیگر موضوعات مهم در روابط دوجانبه است؛ پاکستان نیاز شدیدی به انرژی دارد، اما به دلیل فشارهای خارجی و تحریم‌های اعمال‌شده از سوی طرف‌های ثالث، تاکنون امکان اجرای پروژه‌های مشترک فراهم نشده است.
اگر رؤسای جمهوری و مسئولانی که پیگیر روابط دوجانبه هستند، بتوانند حتی یکی از این موضوعات کلیدی را به نتیجه برسانند، گام بسیار مهمی در جهت توسعه روابط اقتصادی و تجاری بین دو کشور برداشته خواهد شد.
مهم‌ترین پرونده اقتصادی یا امنیتی مشترک میان دو کشور چیست؟ پرونده‌ای که به‌ویژه جمهوری اسلامی ایران باید تلاش بیشتری برای به سرانجام رساندن آن داشته باشد.
در حوزه مسائل امنیتی، سازوکارهایی تعریف شده که لازم است فعال‌تر شوند. ما در گذشته چندین سازوکار امنیتی را در نواحی مرزی دو کشور مورد توافق قرار دادیم تا بر اساس آنها بتوان فعالیت‌های مخرب، از جمله اقدامات گروه‌های تندرو و اشرار را رصد کرد و از طریق جلسات مشترک، مانع ضربه‌زدن به منافع دو کشور شد.
ما در منطقه با نیروهای افراطی و تندرو مواجه هستیم که نه‌تنها به منافع جمهوری اسلامی ایران، بلکه به منافع ملی پاکستان نیز لطمه می‌زنند. حوزه اصلی فعالیت این گروه‌ها نیز منطقه‌ای است که با نام «بلوچستان» شناخته می‌شود؛ چه در ایران و چه در استان بلوچستانِ پاکستان.
یکی از اصلی‌ترین بسترهای رشد نیروهای افراطی در این منطقه، فقدان توسعه اقتصادی و رفاه عمومی بوده است. اگر دو کشور در جهت توسعه اقتصادی و بهبود شرایط معیشتی مردم این مناطق همکاری و تلاش مشترک داشته باشند، بخش مهمی از بسترهای شکل‌گیری این فتنه‌ها از میان خواهد رفت.
در عین حال، باید در نظر داشت که دشمنان منطقه‌ای ما- از جمله رژیم صهیونیستی- و برخی دیگر از کشورها، احتمالاً در راستای تقویت همین گروه‌های افراطی و مذهبی تندرو تلاش‌هایی کرده‌اند، با هدف آسیب رساندن به منافع دو کشور.
در چنین شرایطی، سفرهایی مانند سفر اخیر رئیس‌جمهوری و دیدارهای مشابه می‌توانند نقش مؤثری در کنترل و مدیریت این تهدیدات ایفا کنند. از طریق چنین تعاملاتی و با بهره‌گیری از اصل «توسعه اقتصادی»، می‌توان زمینه‌های رشد افراط‌گرایی را خشکاند و ثبات بلندمدت را در مرزهای مشترک برقرار ساخت.
اتفاقی که در جریان جنگ رخ داد، همراهی قابل توجه و متمایز پاکستان با مواضع ایران نسبت به دیگر کشورهای منطقه بود. این امر سبب شد تا افکار عمومی ایران به این سمت برود که چرا تاکنون رابطه‌ای منسجم و قوی با پاکستان نداشتیم؟ همچنین توقعی در رسانه‌ها و افکار عمومی ایجاد شد که از این پس، هر اتفاقی رخ دهد، پاکستان همراه ایران خواهد بود. در این باره نظرتان چیست؟
برای درک این وضعیت، ابتدا باید بدانیم اساساً نگاه پاکستان به جمهوری اسلامی ایران چیست. ما باید پاکستان را بر اساس ملاحظات روابط بین‌الملل این کشور و اولویت‌های امنیت ملی‌اش تحلیل کنیم. نباید توقعات غیرواقعی از پاکستان داشته باشیم، چرا که چنین توقعاتی ممکن است بعدها موجب سرخوردگی شود. واقعیت آن است که آنچه پاکستان می‌بیند، با آنچه ما می‌بینیم متفاوت است. پایه و اساس روابط ایران و پاکستان همواره بر رابطه‌ای خوب و در جهت دفاع متقابل بوده است.
برای نمونه، در گذشته و به‌ویژه در دوره رژیم گذشته، در جنگ میان هند و پاکستان، همکاری‌های سیاسی، تدارکاتی و عملیاتی میان ایران و پاکستان وجود داشت.
پس از انقلاب و با بروز حوادث و سوء تفاهم‌هایی، روابط دچار چالش‌هایی شد، اما همکاری‌های حداقلی و پایه ای همیشه حفظ شده است.
از زمانی که پاکستان پا به عرصه وجود گذاشت، ایران همواره حامی این کشور بوده است. البته این رابطه فراز و نشیب‌هایی داشته اما هیچ گاه به سطح پایین‌تر از حد مشخصی نرسیده است.
یکی از پایه‌های مهم این همکاری آن بوده که پاکستان هیچ گاه اجازه نداده از خاک خود علیه ایران اقدام شود؛ علی‌رغم فشارهای فراوان به پاکستان، این کشور حتی در اوج اختلافات نیز اجازه استفاده از خاکش علیه ایران را نداده است و این مسأله همچنان پابرجاست.
با این حال، باید توجه داشت که پاکستان کشوری است که به لحاظ اقتصادی ضعیف است، به کمک‌های خارجی وابسته است و روابط نزدیکی با ارتش آمریکا دارد. این رابطه هم ریشه‌های تاریخی و عمیقی دارد و در جهت مقابله با کمونیسم شکل گرفته است.
پس ما باید با واقع‌گرایی و واقع‌نگری این را بپذیریم که پاکستان در این حوزه نمی‌تواند نوسان زیادی داشته باشد.
خود پاکستان تلاش می‌کند در نظام بین‌الملل توازنی میان ایران و آمریکا ایجاد کند تا از این طریق منافع خود را تأمین نماید. مشابه همین رویکرد را در روابط میان ایران، عربستان و پاکستان نیز می‌بینیم؛ پاکستان همواره تلاش کرده که طرف هیچ‌یک از طرفین قرار نگیرد و روابط خوبی را حفظ کند. به همین ترتیب، روابط پاکستان با ایران نیز به معنای مقابله با آمریکا نیست و روابطش با آمریکا به معنای مقابله با ایران نیست.
شهید سردار باقری، فرمانده پیشین ستاد کل نیروهای مسلح کشورمان تلاش‌های قابل تقدیر و مؤثری در زمینه تقویت روابط نظامی دو کشور انجام داد. ایشان به‌خوبی می‌دانست که ارتش پاکستان نقش اساسی در سیاست و اقتصاد این کشور دارد و در چند سال گذشته، با سفرها و ملاقات‌های متعدد با مقامات پاکستانی توانست به تقویت روابط دو کشور کمک کند.
نتایج این تلاش‌ها باعث ایجاد اعتمادسازی و گسترش روابط شد که همه ما از آن خوشحال بودیم. لذا لازم است که این روند حفظ شود وادامه حفظ ارتباط میان نیروهای مسلح ایران و پاکستان مورد اهتمام مسئولان امر باشد.
بــــرش
با توجه به ظرفیت موازنه‌گری پاکستان، آیا می‌توان برای این کشور نقشی مشابه عمان در روابط ایران و آمریکا قائل شد؟ و آیا سفر اخیر می‌تواند برای آمریکا و اسرائیل پیام خاصی داشته باشد؟
بله، طبیعتاً همینطور است. پاکستان هم علاقه‌مند است که در این زمینه نقش‌آفرینی کند. این تمایل در گذشته هم وجود داشته، هرچند که شاید در آن دوره موفقیت چندانی حاصل نشد. اما اکنون زمینه‌ای فراهم شده که امکان بازیگری مؤثرتر برای پاکستان را مهیا کرده است.
برای آنکه کشوری بتواند نقش میانجی یا موازنه‌گر ایفا کند، لازم است هر دو طرف- یعنی هم ایران و هم آمریکا ــ آن نقش را به رسمیت بشناسند و بپذیرند. در گذشته، ایالات متحده چنین جایگاهی را برای پاکستان قائل نبود و تمایلی به پذیرش آن نشان نمی‌داد. با این حال، به نظر می‌رسد که سیاست‌های جدید در کاخ سفید در حال بازنگری است. بویژه اینکه در اثر سیاست‌های جدید هند در قبال آمریکا، واشنگتن تمایل دارد تا نقش اسلام آباد را در منطقه شبه قاره برای هند برجسته کند و در برخی حوزه‌های اقتصادی و تجاری زمینه انعطاف و استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای را برای آن فراهم کند.
در همین راستا، ایالات متحده امتیازاتی بیش از گذشته در اختیار پاکستان قرار داده و به آن جایگاه بالاتری نسبت به گذشته بخشیده است. برای نمونه، در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، بعد از دیدار با مقامات پاکستانی، صراحتاً اعلام شد که «ما با پاکستان درباره ایران گفتوگو کردیم، زیرا آنها شناخت بهتری نسبت به ایران دارند.» این جمله نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها نیز به این واقعیت اذعان دارند که پاکستان می‌تواند درک عمیق‌تری از ایران به آنها ارائه دهد. از همین منظر، می‌توان اهمیت سفر اخیر آقای دکتر پزشکیان به پاکستان را نیز تحلیل کرد. این سفر از دو زاویه دارای معناست:
از جنبه سلبی، تقویت روابط دوجانبه می‌تواند مانع از آن شود که عوامل مخرب و بدخواه، روابط میان دو کشور را تخریب کنند یا زمینه نفوذ بازیگران بی‌ثبات‌کننده را فراهم آورند. از جنبه ایجابی، پاکستان انگیزه کنشگری و ایفای نقش در ایجاد توازن در روابط قدرت‌های جهانی را دارد. با توجه به این انگیزه و جایگاه خاص دیپلماتیک آن، بویژه در ارتباط با ایران و آمریکا، می‌تواند در مسیر صلح و ثبات منطقه‌ای نقش ایفا کند.
در مجموع باید گفت که در مورد پاکستان، ما اکنون در یک بازه زمانی خاص و حساس قرار داریم؛ بازه‌ای که می‌تواند یک فرصت طلایی برای استفاده از ظرفیت پاکستان به‌عنوان میانجی یا تسهیل‌گر منطقه‌ای فراهم کند. این فرصت باید به‌درستی توسط سیاست‌گذاران و تصمیم‌سازان کشور درک و بهره‌برداری شود، پیش از آنکه بازیگران رقیب آن را خنثی کنند یا به نفع خود مصادره نمایند.
