پارسا نیک‌مهر
منتقد سینما

دیروز هفدهمین سالمرگ خسرو شکیبایی بود ولی باور اینکه نزدیک به دو دهه از مرگ او می‌گذرد دشوار است که او همچنان در حافظه و خاطره مردم ایران زنده است و صدا و تصویرش در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی هنوز وایرال می‌شود. بازیگری بی‌بدیل که هنوز کسی با ویژگی‌های منحصر بفرد بازیگری او در سینمای ایران ظهور نکرده است. تنها نقش «هامون» برای اثبات این مدعا کافیست. چنان‌که برخی می‌گویند معلوم نیست حمید‌هامون همان خسرو شکیبایی بوده یا خسرو شکیبایی همان‌هامون. با این حال نباید نقش داریوش مهرجویی در پرورش استعداد بازیگری او را نادیده گرفت. هر نقشی که حاصل همکاری شکیبایی و مهرجویی بود مورد توجه قرار گرفت. «حمید‌هامون»، «شوهر بانو»، «گشتاسب در سارا»، «کارگردان فیلم‌های میکس و دختر دایی گمشده» و «برادرهای پری» شش نقشی بودند که شکیبایی برای فیلم‌های مهرجویی بازی کرد. داریوش مهرجویی دلیل این اعتماد و همکاری را این گونه روایت کرده بود: «‌خسرو خصوصیاتی داشت که من کمتر در آدم‌های دیگر دیده‌ام. عاشق کارش بود و به نقش دل می‌داد. حساسیت قوی و غنی داشت که او را به عنوان یک بازیگر، ایده‌آل می‌کرد. از همان بازیگرهای زیرپوستی که هر کارگردانی آرزویش را دارد. فقط کافی بود به او ایده‌ای بدهی و او چند واریاسیون مختلف، یکی از یکی بهتر جلوی رویت می‌گذاشت. یک آدم حرفه‌ای درجه یک بود. مهم‌تر از همه اینکه او به عنوان یک هنرپیشه اصلاً حسود نبود.» شاه‌نقش او، «هامون» هنوز هم نماد و شمایل روشنفکری در سینمای ماست و خیلی از روشنفکران و اهل هنر، زندگی خود را شبیه او می‌دانند. اگر خسرو شکیبایی همین یک نقش را هم بازی کرده بود کافی بود تا شمایل‌هامون و بازی او به عنوان کلاس درس بازیگری در کلاس‌های سینمایی تدریس شود. خیلی‌ها بعد از او تلاش کردند تا شمایلی‌هامون‌وار پیدا کنند یا ادای شکیبایی را درآورند اما همه‌شان کپی مقابل اصل شدند که اصالت بازیگری خسرو شکیبایی در هویتمندی او بود. البته بسیاری از بازیگرانی که امروز هویت شناخته شده و مستقل خود را دارند تحت‌تأثیر خسرو شکیبایی وارد این حوزه شدند. امین حیایی، حامد بهداد، بهرام رادان و محمدرضا فروتن از تأثیر عمیق شکیبایی در گرایش خود به بازیگری سخن گفته‌اند. از همین رو باید او را معلم بازیگری لقب داد. معلم واقعی کسی نیست که صرفاً به دانش‌آموزان درس بدهد و بیاموزد، بلکه بیش از اینها باید عشق آموختن و شوق یادگیری را بپروراند و در آنها زنده کند و این خصلتی بود که در اخلاق و مهارت‌ حرفه‌ای خسرو شکیبایی مشهود بود. در واقع نام خسرو شکیبایی، تداعی‌کننده یک بازیگر نیست، شمایلی از بازیگری است. او یک بازیگر مؤلف بود که بدون اغراق، سبک و تصویر جدیدی از بازیگری ارائه کرد و لایه‌های درونی‌تر و قله‌های فتح نشده بازیگری را به نمایش گذاشت. او به ما و سینمای ایران ثابت کرد جلوه‌های دیگری از بازیگری وجود دارد که می‌توان آن را تجربه کرد. بازیگری که استانداردهای بازیگری را ارتقا داد. یادش گرامی.