آرزو کیهان
گروه علم و فناوری

اینترنت، آینده کشورها را می‌سازد و نوع حکمرانی و تأمین امنیت آن، از اهمیت بالایی برخوردار است. بی‌شک تأمین امنیت کشور بویژه در شرایط بحرانی همچون جنگ تحمیلی 12روزه رژیم صهیونیستی علیه ایران، از اهمیت بالایی برخوردار است و با توجه به توسعه اینترنت و جاری شدن آن در زندگی مردم، بخش مهمی‌از این امنیت با اینترنت و فضای مجازی و ابزارهای وابسته به آن، گره خورده است؛ موضوعی که کارشناسان حوزه فناوری معتقدند باید از نگاه تک‌بُعدی فیلترینگی به آن، اجتناب کرد و این خواسته را در پنل‌های همایش«اینترنت و آینده ایران» مطرح کردند.

اینترنت عامل بحران نیست
کارشناسان در همایش «اینترنت و آینده ایران» که به میزبانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد، نوع سیاست‌گذاری فناوری را عاملی برای همبستگی یا شکاف در جامعه می‌دانند و معتقدند نباید در تصمیم‌گیری‌ها، ابعاد امنیتی چنان پررنگ شوند که جنبه‌های اجتماعی آن نادیده گرفته شود. به اعتقاد این فعالان اکوسیستم دیجیتال کشور، باید از نگاه تهدیدمحور به سیاست‌گذاری اینترنت در ایران، فاصله گرفت چراکه همین جنگ 12روزه نشان داد اینترنت نه‌تنها عامل بحران نیست، بلکه بستری برای شکل‌گیری همبستگی اجتماعی است.محمد رهبری، مشاور وزیر ارتباطات در این نشست گفت: «در شرایط بحرانی، شبکه‌های اجتماعی، تبدیل به مکانی برای روایت‌های گوناگون شد و به این ترتیب کاربر تنها با روایت یک سویه و آسیب‌های ناشی از آن مواجه نخواهد شد. هرچند که ماهیت پلتفرم‌ها و تأثیراتی که به دنبال دارند باهم متفاوت است و برخی می‌توانند تأثیر مخرب داشته باشند، اما محدود کردن آنها این اثر مخرب را تشدید می‌کند.»
مرضیه ادهم، پژوهشگر و کنشگر اینترنت نیز با اشاره به اینکه اینترنت، گفتمانی است که تنها بخشی از آن مربوط به مطالعات دانشگاهی است، گفت: «این موضوع باید با نگاهی جامع در تمامی‌لایه‌ها بررسی شود.» وی افزود: «اینترنت صرفاً ابزار نیست بلکه بخشی از ساختار همبستگی اجتماعی و پاسخ‌گویی عمومی‌است.»

بستر ناامن اینترنت، نتیجه فیلترینگ
«آرین اقبال»، پژوهشگر شبکه و برنامه‌نویس، با اشاره به بی‌نتیجه بودن تلاش‌ها برای مقابله با فیلترشکن‌ها، رویکرد فنی و سیاسی حاکم بر فضای اینترنت کشور را نامناسب دانست و هشدار داد که سیاست فیلترینگ بدون درک دقیق از پیامدهای فنی، نتیجه‌ای جز تبدیل‌شدن شبکه اینترنت به بستری غیرایمن و مختل نخواهد داشت. این کارشناس با اشاره به ابعاد مختلف اقتصادی، امنیتی و فنی اینترنت، خواستار تمرکز بیشتر بر بعد اجتماعی آن شد و همچنین با انتقاد از ارائه آدرس‌های غلط درباره امنیت سایبری و معماری متمرکز شبکه کشور، از وزارت خواست این موضوع را شفاف‌سازی کند. اقبال همچنین نتیجه نبود یکپارچگی و شفافیتی در تصمیم‌گیری‌ها درباره فیلترینگ را تصمیمات چندپاره، اجرای ناقص و شبکه‌ای سردرگم برای مردم و کسب‌وکارها دانست و گفت باید این موضوع مورد توجه جدی قرار بگیرد.

مخالف سیستم اینترنتی بسته هستیم
آرش وکیلیان، مدیرکل ساماندهی حکمرانی مرکز ملی فضای مجازی با بیان اینکه مخالف سیستم اینترنتی بسته است، گفت: «در دنیا برای استفاده از اینترنت، مدل‌های کنترلی متفاوتی وجود دارد ولی در ایران از ضعیف‌ترین نوع کنترل یعنی کنترل فنی استفاده می‌شود.» وی با اشاره بر اینکه نمی‌توان حکمی‌کلی برای تأثیر در همبستگی شبکه‌های اجتماعی داد، یادآورشد؛ هر یک از شبکه‌های اجتماعی را باید جداگانه بررسی کرد و بر اساس مدل ارتباطی آنها پاسخ این سؤال را داد. ما از جامعه و رسانه‌های جمعی توده‌ای عبور کرده‌ و وارد جهان جدید متکثر‌تری شده‌ایم. هرچند که رفتار جوامع در این شرایط به یک شکل نبوده و برخی به سمت کثرت‌گرایی و برخی دیگر به سمت قطبی‌گرایی رفته‌اند. به عقیده من در این شرایط و براساس فرهنگ کشور ما نیز به سمت قطبی‌گرایی باید حرکت کنیم. بنابراین باید رسانه‌های اجتماعی را دنبال کنیم که ما را به این سمت ببرند.

به دنبال راهکار باشیم
محمدکشوری، مدیر اندیشکده طیف نیز دراین نشست گفت: «باید به جای فیلترینگ و قطع اینترنت به دنبال راهکار باشیم و بدانیم که به روش‌های قبلی نمی‌توانیم مسائل را حل کنیم. یعنی نباید به دنبال دوگانه‌های صفر و یکی باشیم. این تصور که با فیلتر کردن به سمت امن شدن شبکه خواهیم رفت، کاملاً غلط است. شاید تصور شود که فیلترینگ به عنوان مثال با بستن برخی سایت‌های غیرمجاز و مجرمانه به کودکان کمک می‌کند ولی درنهایت، خود فیلترینگ به آسیب تبدیل می‌شود چون بخش زیادی از پهنای باند به سرورهایی ارسال می‌شود که بی‌نام و نشان هستند و به دلیل نامشخص بودن مکان سرور، فرآیند نظارت زیر ساخت دچار مشکل می‌شود.علاوه براین، حتی اگر اینترنت را قطع کنیم کسی که عامل اخلال و نفوذ است سرمایه‌گذاری می‌کند و برای دستیابی به هدف خود، از ابزاری دیگر استفاده می‌کند بنابراین باید مسائل دسته‌بندی شوند و به عنوان مثال موضوع امنیت و احتمال نفوذ گوشی‌ها، سرورها و پلتفرم‌ها، هریک با راهکار مناسب خود مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.»

زمان را از دست ندهیم
دکتر قلی‌پور، پژوهشگر و تحلیلگر فضای مجازی، در پنل« آینده اینترنت و جامعه ایران»، با نگاهی تاریخی به سیاست‌گذاری‌های کشور در حوزه اینترنت گفت: «وقتی می‌خواهیم درباره آینده اینترنت در ایران صحبت کنیم، نمی‌توانیم مسیری که تاکنون طی شده را نادیده بگیریم.» این پژوهشگر نگاه به اینترنت در دهه 70 را ابزاری دانست و افزود: «نگاه به اینترنت در ابتدا یک نگاه دانشگاهی بود که می‌تواند در خدمت اهداف توسعه قرار گیرد درحالی که در همان زمان هم ورود اینترنت به کشورهای حوزه خلیج فارس عمدتاً جنبه اقتصادی و تجاری داشت.» به گفته قلی‌پور، از اواخر دهه 80 نگرانی‌ها در ایران نسبت به اینترنت بیشتر شد که هنوز هم ادامه دارد. وی با هشدار نسبت به برخی نگاه‌های فناوری هراسی در کشور یادآور شد: چنین نگاه‌هایی باعث می‌شود سیاست‌گذاری‌ها به جای بهره‌برداری هوشمندانه از ظرفیت‌های فناوری، بر کنترل، محدودسازی و نگرانی متمرکز شوند و اینترنت را تولیدکننده و بازتولیدکننده بیماری‌های اجتماعی و سیاسی ببینند.
این پژوهشگر فضای مجازی با ارائه شاخص‌هایی از توسعه فاوا در ایران و مقایسه آن با کشورهای همسایه، معتقد است که فیلترینگ، تنها کشور را بویژه در توسعه اقتصاد دیجیتال به عقب می‌راند و ما زمان را از دست می‌دهیم درحالی که کشورهای کوچک منطقه از هر لحظه بیشترین استفاده را می‌برند. عضو هیأت علمی‌پژوهشکده مطالعات راهبردی یادآور شد: سال 2024، رتبه ایران در شاخص توسعه فاوا از بین ۱۷۰ کشور دنیا، ۷۰ بوده است. بررسی شاخص‌های کیفیت زندگی دیجیتال در سال ۲۰۲۳ هم نشان می‌دهد که ایران از میان ۱۲۱ کشور در جایگاه ۹۱ قرار دارد. این کارشناس البته با اشاره به یکی از مهم‌ترین موضوع‌هایی که این روزها در کانون توجه قرار دارد یعنی امنیت سایبری، گفت: «با وجود تأکید مداوم بر این موضوع، اما طبق آمار اولین چیزی که از دست داده‌ایم امنیت سایبری بوده و بدترین شاخص‌های ما هم در همین حوزه ثبت شده است.» قلی‌پور تأکید کرد که این شاخص‌ها فقط عدد نیستند و به طور مستقیم بر کیفیت زندگی مردم تأثیر گذاشته است؛ این اعداد تبدیل به زندگی می‌شوند.