تحلیل ابعاد حقوقی توئیت حسین دهباشی در گفت‌وگو با وحید آگاه، حقوقدان

واژه‌هایی که جرم‌زاست، نه نقدآمیز

 در ادامه این گزارش، گفت‌وگویی با وحید آگاه، حقوقدان و پژوهشگر حقوق عمومی انجام داده‌ایم تا ابعاد حقوقی این ماجرا را بررسی کنیم. او معتقد است این توئیت از دایره انتقاد فراتر رفته و به‌روشنی مصداق توهین و رفتار مجرمانه است.
 
7 واژه توهین‌آمیز؛ فراتر از خطای کلامی
 وحید آگاه در ابتدای گفت‌وگو تصریح می‌کند: «در مورد این توئیت، چند نکته قطعی وجود دارد؛ اول اینکه درباره توهین نمی‌توان تردیدی داشت. واژگانی مانند خاک‌برسر، بی‌غیرت، بی‌شعور،  الدنگ، عوضی و گوساله ـ که به‌صورت پیوسته و در یک متن به کار رفته‌اند ـ هیچ تفسیر غیرتوهین‌آمیزی ندارند. این واژگان بار معنایی مستقلی دارند و نمی‌توان گفت اشتباه لفظی یا بدفهمی رخ داده. در این‌جا با یک توهین آشکار و عامدانه روبه‌رو هستیم.» او یادآوری می‌کند که حتی اگر متن ظاهراً در قالب انتقاد نوشته شده باشد، چنین ادبیاتی از منظر قانونی قابل توجیه نیست: «در قانون مطبوعات تصریح شده که رسانه‌ها حق دارند انتقاد سازنده، پیشنهاد و توضیحات مردم و مسئولان را با رعایت موازین اسلامی و مصالح جامعه منتشر کنند. در تبصره ماده ۳ نیز آمده: انتقاد سازنده مشروط به دارا بودن منطق، استدلال و پرهیز از توهین، تحقیر و تخریب است. این یعنی حتی در قالب نقد هم توهین جایی ندارد.»
 
توهین، استثنای آشکار آزادی بیان
 این استاد حقوق عمومی با اشاره به حق بر آزادی بیان می‌افزاید: «آزادی بیان حقی مسلم و تضمین‌شده در حقوق بشر، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حقوق شهروندی و بسیاری از قوانین عادی است. اما توهین، همواره جزو استثنائات این آزادی است. هیچ‌کدام از اسناد حقوقی بین‌المللی یا قوانین داخلی، توهین را ذیل آزادی بیان به رسمیت نمی‌شناسند.» عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی سپس به ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) اشاره می‌کند: «این ماده به‌روشنی می‌گوید توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک، در صورتی که موجب حد قذف نباشد، مستوجب جزای نقدی درجه شش خواهد بود. برخی از الفاظی که در این توئیت به کار رفته، حتی ممکن است مشمول قذف نیز بشوند، اما دست‌کم مطابق این ماده، یک رفتار کیفری است.»
 
ظاهر و صراحت کلمات ملاک است
 این وکیل دادگستری به استفساریه‌های مهم درباره تعریف «توهین و هتک حرمت» در سال ۱۳۷۹ نیز اشاره می‌کند: «مجلس در پاسخ به پرسشی در مورد مواد ۵۱۳، ۵۱۴، ۶۰۸ و ۶۰۹ قانون مجازات و قانون مطبوعات، اعلام کرد منظور از توهین، به‌کار بردن الفاظی است که صریح یا ظاهر باشند، یا ارتکاب اعمالی که با لحاظ عرف، زمان، مکان و موقعیت اشخاص موجب تحقیر شود». بنابراین، حتی اگر نیت توهین انکار شود، اما لفظ آشکار باشد، همچنان مصداق جرم است.
 
توهین به مقامات در حال انجام وظیفه؛ 
با مجازاتی سنگین‌تر
 این استاد حقوق فرهنگ، هنر و رسانه در ادامه به بخش مهم‌تری از این توئیت اشاره می‌کند: «در بخشی از توئیت، مستقیماً به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، و در بخشی دیگر به کارکنان آن وزارتخانه توهین شده است. همچنین اعضای شورای پروانه نمایش را هدف قرار داده‌اند. طبق ماده ۶۰۹ قانون مجازات اسلامی، اگر کسی به وزرا یا کارکنان دولت در حال انجام وظیفه یا به سبب انجام آن توهین کند، مشمول مجازات حبس یا جزای نقدی خواهد بود. این‌جا دقیقاً با همین وضعیت روبه‌رو هستیم.»

 نقد، بستر گفت‌وگوست نه تخریب
 وحید آگاه در جمع‌بندی خود، بر ضرورت پاسداری از مرزهای اخلاقی در نقد فرهنگی تأکید می‌کند: «ما می‌توانیم با یک فیلم موافق یا مخالف باشیم؛ حتی از آن عصبانی شویم. اما اگر قرار باشد در بیان این مخالفت، آداب عرفی، شرعی، اخلاقی و قانونی را زیر پا بگذاریم، نه‌تنها به حقوق دیگران تعرض کرده‌ایم، بلکه شأن نقد را هم نابود کرده‌ایم.» او می‌افزاید: «در کشوری که محدودیت‌های متعددی برای آزادی بیان وجود دارد، و کمتر کسی می‌تواند ادعا کند که این آزادی به‌طور کامل و مطلوب محقق شده، بسیار عجیب است که فردی به‌جای دفاع از فضای بازتر فرهنگی، بابت اکران یک فیلم مجوزدار به نهادهای رسمی حمله و فحاشی کند. این یعنی نه‌تنها نقد نکرده، بلکه عملاً می‌گوید باید صدای متفاوت را خاموش کرد. چنین نگاهی، مغایر با قانون اساسی، مغایر با حقوق شهروندی، و مغایر با روح جامعه مدنی است.»
 او در پایان تأکید می‌کند: «حتی اگر از فیلمی بیزار باشم، هرگز خواستار توقیف یا حذف آن نمی‌شوم. توقیف، نه در شأن جامعه مدنی است، نه در شأن منتقد. جامعه مدنی کارش توقیف نیست؛ کارش، ساختن فضای نقد آزاد و سالم است.»