مهراوه خوارزمی
روزنامه نگار

رهبر معظم انقلاب در دیدار روز گذشته نمایندگان مجلس شورای اسلامی، بار دیگر بر ضرورت همکاری میان قوا و بویژه تعامل سازنده مجلس با دولت تأکید کردند. با وجود این، یکی از اصلی‌ترین توصیه‌های ایشان در موضوع تنظیم روابط و همکاری‌های اجرا و تقنین، تبیین مرزهای نظارت قانونی مجلس و هشدار نسبت به افراط در استفاده از این ابزارهای نظارتی قانونی، مانند سؤال، احضار مسئولان دولتی و استیضاح بود.
رهبر انقلاب در این سخنان با اشاره به اینکه «مشغول کردن مسئولان دولتی با کثرت سؤال و احضار به مجلس، از مسائل مورد شکایت دولت‌های قبل و کنونی» بوده است، به وکلای ملت توصیه کردند: «در اقدامات نظارتی فقط به موارد ضروری و لازم اکتفا کنید.» ایشان همچنین با تصریح بر حق قانونی مجلس در سؤال و احضار وزیران و تحقیق و تفحص، یادآور شدند که این ابزارها باید مبتنی بر گزارش‌های رسمی و معتبر باشد و صرفاً در موارد ضروری و لازم به کار گرفته شود.»
 طرح چنین رهنمودهایی البته امری مسبوق به سابقه است. چنانکه رهبر انقلاب در گذشته مبتنی بر نگاه راهبردی‌شان به اصل کارآمدی نظام حکمرانی و پرهیز از اصطکاک‌های غیرضروری میان قوا، تأکید کرده بودند که نظارت مجلس بر عملکرد دولت و استفاده از ابزارهای قانونی نظیر تذکر، سؤال و استیضاح، نباید به ابزاری برای تضعیف دولت تبدیل شود. کما اینکه در اولین دیدار نمایندگان مجلس دوازدهم با رهبر معظم انقلاب که تیرماه 1403 برگزار شد، ایشان خطاب به نمایندگان تصریح کردند: «هدف از نظارت، ارتقای کارآمدی دولت است. مبادا خدای نکرده نظارت ناشی بشود از هدفی غیر از این؛ یعنی فرض کنید که انسان با یک وزیری یک مشکل پیدا کند، تذکر بدهد، سؤال پشت سر سؤال، یا حتی استیضاح و امثال اینها؛ مسائل جناحی، مسائل شخصی، مسائل سیاسی مطلقاً نباید دخالت کند. نظارت فقط ناشی از همین است: احساس یک کمبود در قوه‌ اجرایی، و تذکر و توجه به آن و سعی برای برطرف کردن آن.»
توصیه دیروز رهبر انقلاب درباره پرهیز از افراط در سؤال و احضار مکرر وزرا به مجلس، یا توصیه ایشان به تمرکز بر موارد ضروری، بیشتر با تأکید بر روابط دولت و مجلس در ادوار گذشته مطرح شد، اما در نگاهی به آنچه طی یک سال گذشته میان مجلس دوازدهم و دولت چهاردهم در جریان بود، می‌توان و باید این سخنان و رهنمودها را دارای شأنیت برای امروز و مبنایی برای تنظیم روابط قوا در مسیر پیش رو دانست. دو قوه اجرا و تقنین، با تأکید رؤسای شان بر وفاق و با همراهی‌هایی مانند رأی اعتماد مجلس به همه وزرای پیشنهادی رئیس‌جمهوری کار مشترک خود را آغاز کردند. اما در ادامه این فعالیت، شاهد روند پرتکرار احضار وزرا به کمیسیون‌ها و صحن مجلس برای طرح سؤال بوده ایم؛ هرچند استیضاح کم سابقه یک وزیر، فقط چند ماه پس از آغاز مسئولیت هم رویداد دیگر این مدت بود. این استیضاح در حالی صورت گرفت که رئیس مجلس و اکثریتی از نمایندگان استیضاح‌های زودهنگام را به صلاح کشور نمی‌دانستند. باوجود این، آنچه تلاش می‌شد به عنوان یک امر غالب در جهت‌گیری مجلس نشان داده شود، این بود که مدت کوتاهی پس از آغاز به کار دولت چهاردهم، طیف معدودی از نمایندگان چندین طرح استیضاح علیه وزرای کلیدی مانند اقتصاد و نفت را کلید زدند. کما اینکه در سه ماهه اول سال‌جاری هم همچنان طیفی از نمایندگان جمع‌آوری امضا برای طرح‌های استیضاح وزرای دیگری را دنبال کردند. در همان زمان، بسیاری از کارشناسان و چهره‌های دارای سابقه در عرصه‌های کلیدی حکمرانی، این رویه را برای کشور مطلوب نمی‌دانند، که البته با توصیه‌های دیروز رهبر انقلاب، به نظر می‌رسد این رویه تغییر کند. بویژه اینکه تأکید معظم له، بر این امر مهم مبتنی بود که در شرایط فعلی کشور، شئون و حقوق نظارتی نمایندگان مجلس باید به نحوی به کار گرفته شود که به جای درگیرکردن دولت در روندهایی از این دست، به قوه مجریه برای تقویت کارآمدی خود و رفع مشکلات کشور کمک برساند.

دولت در خط مقدم اجرا قرار دارد

بهروز محبی نجم آبادی
عضو کمیسیون برنامه و بودجه

تذکرات حکیمانه مقام معظم رهبری پیرامون رابطه دو قوه و در عین حال ابراز رضایت ایشان از ارتباطات سران قوا نکات ارزشمندی برای نمایندگان و دولتمردان بود. اینکه ایشان به نمایندگان توصیه کردند که در سؤال و تذکر، دقت بیشتری داشته باشند و به حداقل اکتفا کنند، از آن رو است که دولت در خط مقدم اجرا قرار دارد و باید فرصتی برای حل مشکلات فراهم شود. البته نمایندگان هم به دلیل مشاهده مشکلات مردم ناچار به تذکر و گاه طرح سؤال می‌شوند. اما از توصیه مقام معظم رهبری چنین برداشت می‌شد که نمایندگان تا حد امکان باید از ابزار و مسیر تذکر استفاده کنند تا مسائل به سرعت حل شود و نیازی به طرح سؤال نباشد.  موضوع مهم دیگر بیانات معظم له، تأکید بر لایحه محوری بود. پیشتر هم مقام معظم رهبری بر اینکه نباید ماهیت لوایح تغییر کند اشاره کردند.
 به هر رو، در این دیدار تذکرات بجایی مطرح شد. زیرا هدف غایی مجلس و دولت باید حل مشکلات باشد. سؤال و تذکر تا جایی وجاهت دارد که بر سرعت تحقق اهداف آنها بیفزاید، نه آنکه با مشغول کردن وزرا به پاسخگویی بیش از حد، در این مسیر مانع ایجاد شود.

اتمام حجت برای همدلی قوا

روح‌الله لک علی آبادی
عضو فراکسیون بهداشت

رهنمود‌های رهبر انقلاب در جلسه با نمایندگان در امتداد صحبت‌های حکیمانه‌ای بود که پیرامون تنظیم روابط مجلس و دولت در جلسه تیرماه سال گذشته مطرح شده بود. در جلسه سال گذشته، این سخن کلیدی معظم له که «موفقیت دولت، موفقیت نظام است» به نحو بارزی در این رابطه بازتاب داشت. رهبر انقلاب بارها بر نیاز کشور به همدلی و شنیده شدن صدای واحد از ارکان نظام و ایجاد امید در قلوب مردم تأکید داشتند. همچنین ایشان در سخنان دیروز تعریف مهمی از انقلابی‌گری ارائه دادند؛ اینکه انقلابی گری یعنی در مسیر انقلاب بودن، نه ایجاد هیاهو و رفتن به سمت تخریب و اتهام‌زنی. شنیدن این رهنمودها بویژه در روزهایی که برخی جریان‌های نامشخص داخلی یا خارجی با ارسال پیامک‌ انبوه سعی دارند به نمایندگان فشار وارد کنند، دو چندان ضروری بود. درباره سؤال و استیضاح یا به تعبیر رهبر انقلاب «احضار وزرا» هم همین ضرورت قابل مشاهده بود. بنابراین، تکرار این رهنمودها می‌تواند برای برخی افراد در حکم نوعی اتمام حجت باشد تا مسیر خود در جریان کلی انقلاب را اصلاح کنند و در نهایت شاهد اعمال نظارت درست بر قوه اجرایی و خودداری از هرگونه سیاسی‌کاری در اعمال این نظارت باشیم. امید که همه ما گوش شنوایی داشته باشیم و با برخورداری از شجاعت اظهارنظر، بر مبنای عقلانیت انقلابی و همراهی و هم‌افزایی قوا حرکت کنیم.

عملکرد مطلوب دولت با نظارت مستند مجلس

احمد بیگدلی
عضو کمیسیون اجتماعی مجلس

فرمایشات رهبر انقلاب در جمع نمایندگان، توفیق بزرگی برای مجلس بود و این بیانات سرلوحه برنامه‌های نمایندگان خواهد بود. رهبر انقلاب نقش نظارتی مجلس را بسیار مهم دانسته و تأکید کردند که این نقش نباید فراموش شود، اما تأکید هم کردند که نباید به بهانه نظارت، نگاه‌ سیاسی و جناحی غالب شود. در گذشته هم این امر سابقه داشته است، اما وقتی تعداد سؤالات و تذکرات زیاد می‌شود، باید بررسی شود که آیا بر اساس مستندات واقعی و دغدغه‌های مردم است یا ناشی از مسائل سیاسی و منافع شخصی و گروهی؟ اگر سؤالات و تذکرات بر اساس مستندات و حل مشکلات مردم باشد، پذیرفته است و باید ادامه یابد، اما اگر به خاطر مسائل سیاسی یا ناراحتی‌های شخصی باشد، اتلاف وقت مجلس و وزرا محسوب می‌شود. از سوی دیگر، این رهنمودها نوعی تذکر هم به دولت بود. یعنی چرا باید تعداد سؤالات و تذکرات بالا باشد؟ آیا وزرا به وظایف خود به‌خوبی عمل نکرده‌اند؟ منظور این که هم مجلس باید نظارت دقیق و مستند داشته باشد و هم دولت باید فعال‌تر و پاسخگوتر باشد تا نمایندگان مجبور نباشند هر روز وزیر را به مجلس بکشانند.

تعامل دو قوه با عمل به توصیه های رهبری

محمدرضا محسنی ثانی
عضو کمیسیون امنیت ملی

سخنان رهبر معظم انقلاب درباره نحوه یا شیوه انجام وظایف نظارتی مجلس اهمیت ویژه‌ای دارد. زیرا حضور مکرر وزرا در مجلس برای پاسخگویی به سؤالات نمایندگان، از وظایف قانونی مجلس است، اما گاهی این روند وقت و انرژی دولت را به‌طور غیرضروری می‌گیرد و گلایه‌ قوه مجریه را در پی دارد. در گذشته هم این گلایه‌ها از سوی دولت‌ها مطرح می‌شد که بعضاً بجا و منطقی بود. برای رفع این مسأله، یکی از تغییرات آن است که نمایندگان با استفاده از روش‌های غیررسمی مانند پیگیری تلفنی از طریق معاونت‌های پارلمانی، مسائل را پیگیری کنند تا از تکرار سؤالات و تذکرات کاسته شود و وقت دولتمردان برای پیگیری امور اصلی حفظ شود. به رغم همه اینها تعامل و وفاق ملی مجلس دوازدهم و دولت چهاردهم، به صورت مثبت و سازنده‌ای پیش رفته است. استیضاح‌ها یا سؤالات مطرح شده الزاماً نشانه ناهماهنگی نیست، بلکه بخشی از فرآیند قانونی نظارتی نمایندگان است. امید می‌رود با توجه به تعهد نمایندگان به منویات رهبر انقلاب، روند تعامل بهتر و هماهنگی بیشتری میان مجلس و دولت شکل بگیرد.