زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان گیلان به روزنامه ایران می‌گوید، هیچ مجوزی برای پر کردن تالاب شیلات صادر نکرده‌اند اما با توجه به اینکه این تالاب که البته «فرهاد حسینی‌طایفه» از آن به نام «آبگیر» یاد می‌کند ملک شخصی است و مسئولان استان به دلیل حضور پشه آئِدِس قصد دارند آن را پر کنند، با این تصمیم مخالفتی نکرده است. حرف‌های حسینی طایفه به یکسری سؤال انجامید که پاسخ آن را از او گرفتیم.
 
فعالان محیط‌زیست استان گیلان به روزنامه ایران می‌گویند با محیط‌زیست درباره جلوگیری از پر کردن تالاب شیلات گفت‌و‌گو کرده‌اند و یک جواب عجیب مبنی بر اینکه محیط‌زیست موافق پر کردن این تالاب است شنیده اند؛ قضیه چیست؟
اولاً این تالابی که ما می‌شناسیم نیست؛ روان‌آب است؛ محلی بوده که سازمان شیلات در آن کارهای شیلاتی انجام می‌داده، به‌تدریج از بین رفته، یعنی خشک شده و مقداری از زمین‌های آن استحصال شده و ساختمان و جاده ساخته‌اند. از این محدوده، حدود دو هکتار باقی مانده است. این دو هکتار که باقی مانده، در واقع جزو ملک شخصی چند نفر است. اصلاً تالابی که در اختیار سازمان حفاظت محیط‌زیست باشد، نیست. در واقع روان‌آب‌ها آنجا جمع می‌شوند؛ نه چشمه‌ای دارد، نه رودخانه‌ای. چندی پیش، پشه‌ آئِدِس که باعث «تب دنگی» می‌شود، در آنجا شناسایی شد. شورای تأمین و ستاد بحران نیز برای بهسازی آنجا تشکیل جلسه دادند تا از این آبگیر مانند، خارج شود.
با توجه به اینکه جزو مناطق چهارگانه حفاظت‌شده نیست و متولی آن آب منطقه‌ای و سایر دستگاه‌هاست، آنها موافقت کردند، چون شورای تأمین و ستاد بحران ورود کرده بود، قرار شد آنجا را بهسازی کنند. مقداری ماسه از ساحل، از طریق اداره بندر، منتقل کرده و کار را انجام دادند. یعنی چیزی نبوده که سازمان حفاظت محیط‌زیست بتواند با آن مخالفت کند.
 
آیا شما این منبع آبی را تالاب می‌دانید یا نه؟ چون فعالان به آنچه شما می‌گویید «روان‌آب» می‌گویند تالاب شهری. به گفته آنها این بخش یکی از دو تالاب شهری آستارا بود که مثل تالاب پریان، قربانی مبارزه با پشه می‌شود. ما درباره یک تالاب صحبت می‌کنیم یا نه؟ حالا چه این تالاب در محدوده مناطق حفاظت‌شده سازمان باشد چه نباشد...
برخی از تالاب‌ها حالت طبیعی دارند، مانند تالاب انزلی، تالاب میانکاله و دیگر موارد که تعریف تالاب بر آنها حاکم است. اما برخی آبگیرها هستند که از قضا در شهر قرار دارند، یا کاربری خاصی دارند، یا محل تجمع روان‌آب‌ها هستند و گاهی نیز فاضلاب وارد آنها می‌شود.
سازمان حفاظت محیط‌زیست قوانینی دارد. به ‌هر حال، این تالابی که اکنون درباره‌اش صحبت می‌کنیم، زمانی هم که ما ورود کردیم و همکاران ما در آستارا استعلامی که کردند، نشان داد هیچ مرجع قانونی‌ای که ما بتوانیم با استناد به آن جلوی این کار را بگیریم، وجود ندارد.
نکته دوم هم آن است که شورای تأمین و ستاد بحران اعلام کردند، این پشه در این منطقه شناسایی شده و باید از این حالت آبگیری که وجود دارد، خارج شود و بهسازی صورت گیرد.
در چنین مواقعی، شاید ما تلاش می‌کنیم تخریبی صورت نگیرد، ولی پس از جلسات و این دستورات و با توجه به موافقت سازمان‌های متولی، از جمله آب منطقه‌ای، موافقت می‌کنند، شاید ما به لحاظ قانونی بیش از این نتوانیم ورود کنیم.
 
راه‌حلی وجود ندارد که این پشه از بین برود و محیط آبی باقی بماند؟
نمی‌دانم شما چقدر درباره پشه «آئِدِس» اطلاعات دارید. این پشه ویژگی که دارد اینکه در آب‌های سالم زندگی می‌کند.
 
آیا الان در این کم‌آبی باید بیاییم آب‌های سالم‌تر را با شن مسدود کنیم تا پشه را از بین ببریم؟ هیچ راه دیگری وجود ندارد؟
بله، این نکته را چند بار خدمت‌تان عرض کرده‌ام.
 
متوجه بحث مالکیت خصوصی و ورود شورای تأمین هستم اما پاسخ کارشناسی می‌خواهم. اصلاً فرض را بر این بگیریم که الان تالاب شیلات موضوع ما نباشد. پشه‌ای وجود دارد که به گفته شما متخصصان، در آب‌های سالم است. آیا راهکار ما این است که آب پاک را پر کنیم تا پشه از بین برود؟ یا دنبال یک راهکار دیگر باشیم؟
چند روز پیش در دانشگاه علوم پزشکی یک بحث داشتیم. شما یک شاخه گل رز را در گلدان آب می‌گذارید، در آن جلسه عکس‌هایی نشان داده شده که در همان شاخه گل رز در گلدان، پشه تولید شده است. همین پشه ممکن است اعضای همان خانه را بگزد و اگر فرد ناقلی در اطراف باشد، به دیگر افراد منتقل می‌کند. در چنین مواقعی مجبورید از آن گل رزتان بگذرید و آن آب را خالی کنید؛ آب را نگه نمی‌دارید. این فقط یک مثال بود تا بگویم موضوع در چه وضعیتی قرار دارد. ولی به ‌هر حال در این‌گونه مسائل باید کارشناسان ذی‌ربط و کسانی که در حوزه علوم پزشکی هستند و با این پشه آشنایی دارند ورود کنند تا این دغدغه شما نیز حل شود، به‌ طوری ‌که نه آسیبی به طبیعت و محیط‌زیست وارد شود و نه جان انسان‌ها به خطر بیفتد.
دو روز پیش نیز دقیقاً در جلسه استانداری همین بحث عنوان شد. دغدغه ای از طرف دانشگاه علوم پزشکی مطرح شد مبنی بر اینکه تعداد زیادی ناقل در چابهار و برخی شهرها داریم، ممکن است در سفر ناقلان به گیلان این بیماری نیز وارد استان شود. گیلان برای این پشه بسیار مستعد است. این پشه الان در جنوب شرق آسیا شیوع دارد و تعداد زیادی را بیمار کرده است.
 
من از صحبت‌های شما متوجه شدم که وقتی این پشه گلدان‌های خانه‌های ما را هم درگیر کرده اگر تالاب شیلات را هم پر کنیم، هیچ اتفاقی نمی‌افتد...
 این‌گونه هم می‌شود به قضیه نگاه کرد. ولی به ‌هر حال، وقتی ما در آغاز یک مسیر قرار می‌گیریم؛ ممکن است آزمون‌وخطاهایی هم داشته باشیم.
 
اما آزمون‌وخطا در واقع ممکن است یک تالاب را از ما بگیرد؛ و جزو اولین تالاب‌هایی است که پرندگان مهاجر در آن فرود می‌آیند، درست است؟
نه. تالابی که در آستارا داریم، تالاب استیل است، تالاب بزرگ و مهمی است. ما هم برای حفاظت متر متر آنجا در حال تلاش هستیم. مردم آستارا هم آنجا تلاش می‌کنند.
باز یادآوری می‌کنم که این یک آبگیر دو هکتاری است که در گذشته حجم بسیار زیادی داشته و به‌تدریج کم شده و همین دو هکتار باقی مانده است. این آبگیر چون در محدوده شهری قرار گرفته و ملک خصوصی افراد است، این افراد از طریق دولت، سند رسمی دارند. ما (سازمان حفاظت محیط‌زیست) بر املاک خصوصی حاکمیت نداریم. همچنین با توجه به جلسه شورای تأمین و سپس ستاد بحران، این تصمیم گرفته شده و دستگاه‌های متولی، غیر از حفاظت محیط‌زیست، مجوز صادر کرده‌اند. ما به همین دلیل مخالفتی نکردیم وگرنه می‌دانید حتی یک درخت هم باشد ما اجازه نمی‌دهیم چه برسد به یک تالاب.
 
شما می‌گویید چون مالک خصوصی دارد نمی‌توانید وارد شوید. مثلاً من یک خانه تاریخی دارم، ملک شخصی من است، اما چون تاریخی است اجازه تغییر در آن را ندارم مگر طبق اصول وزارت میراث فرهنگی. نمی‌توانم بدون مجوز این وزارتخانه، تغییر کاربری دهم. با توجه به اینکه سازمان متولی حفاظت از اکوسیستم است، چه محدوده آبی شیلات را تالاب بنامیم چه آبگیر فرقی ندارد، الان قانون می‌گوید وظیفه سازمان چیست؟
تمام منابع آبی، حریم‌شان را سازمان آب منطقه‌ای مشخص می‌کند و وظیفه حراست آنها نیز با همان نهاد است. زمانی که آب منطقه‌ای جایی، بنا به تصمیمی ورود کند و مجوز لازم را صادر کند، اگر خارج از مناطق حفاظت‌شده باشد، دست ما آنقدر باز نیست که برویم و همه مجوزها را باطل کنیم و بگوییم این محدوده آبگیر است محیط زیست اجازه نمی‌دهد. در قوانین نیز بخشی از مسئولیت با سازمان آب منطقه‌ای است. درست است که همه نگاه‌ها به محیط‌زیست است و از محیط‌زیست می‌پرسیم چرا این‌گونه شد، ولی هر بخش متولی دارد.
مثلاً در جنگل‌های خارج از مناطق حفاظت‌شده، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری متولی است. ولی باز هم به حفاظت محیط‌زیست زنگ می‌زنند و می‌گویند چرا جنگل فلان‌جا تخریب می‌شود؟ البته ما در این موارد هم ورود می کنیم.
 
درست است که در حال حاضر، ۱۱ درصد از کل کشور مستقیماً تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست است، اما طبق قانون هر پروژه‌ای باید از سازمان مجوز بگیرد و این سازمان بر همه تصمیم‌ها نظارت دارد...
در این مورد خاص، نماینده سازمان حفاظت محیط‌زیست، در آستارا ورود کرد. ولی همه دستگاه‌های متولی که باید از آنها برای این کار مجوز گرفته می‌شد، مجوز داده اند. من با رئیس اداره آب و فاضلاب صحبت کردم.
من نیز مانند شما مطالبه‌گری کردم. ایشان گفتند تمام مجوزها اخذ شده، شورای تأمین ورود کرده، ستاد بحران ورود کرده، موضوع به سلامت مردم مربوط بوده، و چون ملک شخصی بوده، آنها اقدامات لازم را انجام دادند. باز هم از همکاران خواستم که یک گزارش تهیه کنند. چون فعالان محیط‌زیست پیگیر بودند. اما باز هم می‌گویم، این تالاب نیست. تالاب استیل و انزلی نیست، یک آبگیر است که مالکیت شخصی دارد.
 
با این‌حال، پر کردن این آبگیر یا تالاب، مجوزی از شما ندارد؟
مجوز نه؛ ما متولی نبودیم.