الهه موسوی
روزنامه‌نگار

 چشمه‌ای در پشت پاسگاه «شارلق» که عامل حیات پارک ملی گلستان و طبیعت و حیات‌وحش آن است، این‌بار عامل آتش‌سوزی قدیمی‌ترین پارک ملی ایران شد. به گفته رضا شکاریان، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خراسان شمالی، این آتش‌سوزی حدود ۳۰۰ هکتار از اراضی جنگلی پارک ملی گلستان را دچار حریق کرد؛ آتشی که در کنار این چشمه با دست‌های یک مسافر و برای خوردن چای یا غذا ایجاد شد، با وزش باد شدید به سمت علفزارها رفت و علاوه بر عرصه‌های مرتعی، جنگل‌ها را نیز خاکستر کرد. درختان چند هزار ساله اُرس، سیاه‌تلو، بلوط و... سوختند و محیطبانان و نیروهای مردمی و دیگر نیروها چند روز جان کندند تا آتش خاموش شود. اینها همه به واسطه وجود جاده است که از ابتدای ثبت پارک ملی گلستان، دشنه‌ای بر دل این ذخیره‌گاه زیست‌کره جهانی شده و با وجود مصوبه دو دولت برای خروج از دل پارک ملی، فراموش شده و در حال خاک خوردن است.
زخمی کهنه
پیش از آنکه پارک ملی گلستان به‌عنوان پارک ملی ثبت شود، جاده از قلب آن عبور می‌کرد؛ جاده‌ای که اصلی‌ترین مسیر ارتباطی شمال کشور با استان خراسان شمالی و محور ارتباطی بجنورد-گرگان است. این جاده دقیقاً در طولانی‌ترین و گودترین دره این منطقه کوهستانی احداث شده‌ که از روستای تنگراه در غرب پارک ملی آغاز می‌شود و تا روستای «دشت»، مماس با حد جنوبی پارک به سمت بجنورد امتداد می‌یابد. این پارک که از سال ۱۳۵۳ با عنوان «پارک ملی گلستان» به ثبت رسید، بارها نسبت به خروج جاده ترانزیت از آن هشدار داده شد، چرا که براساس قوانین و مقررات سازمان حفاظت محیط‌زیست و مقررات سازمان جهانی حفاظت IUCN، عبور لوله‌های نفت، گاز، ریل‌های راه‌آهن، اتوبان و... در پارک‌های ملی کاملاً ممنوع است. بالاخره پس از سیل سال‌های ۸۰، ۸۱ و ۸۲ گلستان، مصوبه‌ای برای مرمت جاده کنونی و انتقال جاده ترانزیت به خارج پارک ملی گلستان در دولت نهم به تصویب رسید؛ مصوبه‌ای که گزینه شمالی و «سه‌راهی آشخانه» را برای جاده جدید انتخاب و بر اجرای آن تأکید کرد.

تعریض و ۴ بانده شدن جاده کنونی
امروز با گذشت ۲۲ سال از شکل‌گیری مصوبه، اغلب بندهای آن بویژه خروج جاده، نه ‌تنها اجرایی نشده که در حال فراموش شدن است و حتی خبری از اجرای مصوبه نیست و هر روز با نامی و بهانه‌ای، در حال تعریض و ۴ بانده ‌کردن آن هستند.  
«قدیر حسن‌زاده» سرپرست اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان نکته قابل‌ تأملی را به «ایران» می‌گوید:«وزارت راه و شهرسازی از اجرای مصوبه خروج جاده، شانه خالی می‌کند و با وجود مصوبه دو دولت برای خروج جاده از پارک ملی گلستان، اما وزارت راه و شهرسازی در حال ۴ بانده ‌کردن مسیر است. این موضوع خطر اجرا نشدن و فراموش شدن مصوبه اصلی را دارد، چرا که وزارت راه و شهرسازی وقتی هزینه زیادی روی جاده فعلی انجام دهد، دیگر حاضر نیست با صرف هزینه‌های جداگانه جاده اصلی جدیدی در خارج از پارک ملی گلستان احداث کند.»

یک گزینه پراهمیت
«احمد رادمان» رئیس پارک ملی و ذخیره‌گاه زیست‌کره گلستان نیز با تأکید بر اهمیت خروج جاده ترانزیت از دل پارک ملی به «ایران» می‌گوید:«بحث جاده و واریانت شمالی برای ما بسیار مهم است و مصوبه دو دولت و پیگیری دولت‌های بعدی را نیز می‌طلبد. هر طرح و پروژه‌ای هم که بخواهد آن را به حاشیه براند، برای پارک زیان‌بار است.»
او با اشاره به مصوبات اخیر دولت چهاردهم برای ایجاد تونل گذری حیات‌وحش در این پارک ملی تأکید می‌کند:«اگرچه این تونل‌ها نباید عاملی برای عدم اجرای گزینه شمالی باشند، اما تا ساخت گزینه شمالی، راه‌گشای بسیاری از مشکلات پارک ملی خواهد بود. مهم‌تر از همه اینکه یک روگذر خیلی خوبی برای عبور حیات‌وحش در این منطقه می‌شود. اما اولویت اصلی برای پارک ملی، خروج جاده ترانزیت از آن و استفاده از جاده کنونی به‌عنوان جاده اکوتوریسم است.»
رئیس پارک ملی گلستان می‌گوید:«از فاصله تنگراه تا تونلی که دولت اخیراً مصوب کرده، حدود ۱۰ پل خوب برای عبور حیات‌وحش است، اما با وجود تمام اینها، باز هم شاهد تلفات حیات‌وحش در جاده ترانزیت که از قلب پارک می‌گذرد، هستیم. از فاصله تونل تا دوراهی دشت که حدود ۴ تا ۵ کیلومتر است، هیچ زیرگذری برای حیات‌وحش وجود ندارد. حال آنکه جزو تعهدات قبلی وزارت راه و شهرسازی بوده که آنجا را روگذر بسازد و نساخته است. اگر این تونل احداث شود، «پیچ سلیمان‌کشته» هم برداشته می‌شود که علاوه بر مسائلی که درباره حیات‌وحش آن منطقه می‌بینیم، تلفات انسانی زیادی هم داشته است. بر این اساس، کل آن مسافت محل تردد امن برای حیات‌وحش می‌شود.»
رادمان می‌افزاید:«علاوه بر اینها این تونل می‌تواند خطرات آتش‌سوزی منطقه را تقریباً از بین ببرد و مشکل زباله گردشگران نیز حل ‌شود، چرا که امکان تردد و اسکان مسافر از بین می‌رود. اینها همه از محاسن احداث تونل است که امیدواریم اجرا شود، به شرطی که مانعی برای اجرای مصوبه خروج جاده ترانزیت از پارک ملی نباشد و وزارت راه و شهرسازی فردا نگوید که من برای تونل هزینه کرده‌ام و دیگر ساخت گزینه شمالی در خارج پارک ملی برایم توجیه اقتصادی ندارد.»

ورود مسافران به جنگل با خودرو
به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گلستان، مسافرانی که در مسیر جاده تردد می‌کنند به ‌راحتی با خودرو تا عمق ۱۲۰۰ متری جنگل رفته و علاوه بر زباله‌هایی که بر جا می‌گذارند، نهال‌های تازه‌ رُسته را زیر چرخ‌های خودروی خود له کرده و زادآوری جنگل را با مشکل مواجه می‌کنند.
قدیر حسن‌زاده تأکید می‌کند:«در آتش‌سوزی‌های پارک ملی گلستان، اغلب عامل اصلی آتش‌سوزی انسانی است و این‌بار نیز بی‌احتیاطی گردشگران عامل آن بوده است. اگر جاده  جدید ساخته شود، قطعاً این حوادث قابل ‌کنترل خواهد بود، چرا که دیگر اغلب خودروهای عبوری از راه خارج پارک -گزینه شمالی- عبور و مرور کرده و گردشگرانی که از داخل پارک به قصد استفاده از طبیعت عبور می‌کنند با ایجاد گیت‌های ورودی و خروجی و گاردریل‌ها، کاملاً قابل ‌کنترل هستند و نمی‌توانند به داخل جنگل بروند یا در هر نقطه‌ای آتش روشن کنند.»

انتقال جاده و کاهش مخاطرات
وحید خیرآبادی، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست گلستان نیز به «ایران» می‌گوید:«طی ۲۲ سالی که از شکل‌گیری مصوبه خروج جاده ترانزیت از پارک ملی گلستان می‌گذرد، بیش از ۶۰ درصد از حریق‌های ما  از پارک ملی و در حاشیه جاده شروع شده و به عمق جنگل رفته است.»
او درباره خسارت جاده ترانزیت به حیات‌وحش پارک ملی می‌گوید:«از زمان شکل‌گیری مصوبه یعنی سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۴ بیش از ۲۴۰۰ فرد از گونه‌های مختلف در جاده پارک ملی گلستان تلف شده‌اند که شامل پلنگ، خرس، روباه، آهو، مرال، قوچ، سمور سنگی و جنگلی، گربه جنگلی، شغال و دیگر گونه‌های ارزشمند بوده است.»
به گفته خیرآبادی، بر اساس محاسبه ضرر و زیان، از سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۴ حدود ۲ هزار میلیارد ریال خسارت مالی تصادف‌های جاده‌ای به حیات‌وحش پارک ملی گلستان بوده است. او تأکید می‌کند:«البته ارزش اکولوژیک این گونه‌ها محاسبه نشده و اگر به این رقم اضافه شود، حتماً چند برابر بزرگ‌تر خواهد شد و با اینکه امروز مشکلاتی در حوزه محیط‌زیست کره زمین داریم، نمی‌توان قیمت واقعی این گونه‌های ارزشمند را با پول محاسبه کرد.»
او درباره پیگیری‌های متعددی که برای اجرای مصوبه خروج جاده از قلب پارک ملی صورت گرفته است، می‌گوید:«علاوه بر جلسات فنی و کارشناسی متعددی که در سطح دو استان گلستان و خراسان رضوی با حضور کارگروه زیربنایی استان، شورای برنامه‌ریزی استان، ستاد پیشگیری از بحران استان، دادستان کل و شورای حفظ حقوق بیت‌المال، ستاد پیشگیری از بحران و دیگر دستگاه‌های مربوطه و در سطح ملی نیز با «شرکت توسعه زیرساخت وزارت راه و شهرسازی» داشته‌ایم و تعهدات وزارت راه و شهرسازی بارها پیگیری شده، اما تا امروز برای خروج جاده اقدامی انجام نشده است.»
در مرور آخرین خبرها از انتقال جاده ترانزیت از قلب پارک ملی گلستان، اسماعیل مهاجر مدیرکل اسبق محیط‌زیست گلستان نیز در ۲ آذرماه ۹۳ درباره وضعیت جاده جایگزین پارک ملی گلستان به رسانه‌ها گفته بود:«خروج جاده بین‌المللی استان گلستان به مشهد مقدس از این پارک کلید خورده و به‌زودی اجرایی می‌شود و یکی از مواردی که دولت در سفر رئیس‌جمهوری به استان گلستان پیگیری خواهد کرد، بحث انتقال جاده ترانزیت از داخل پارک ملی گلستان است.» با این‌همه، تا امروز این مصوبه همچنان در انتظار بودجه لازم خاک می‌خورد و به بهانه نبود بودجه، هیچ قدمی برای اجرای مصوبه برداشته نشده است. این اتفاق در حالی می‌افتد که در قلب مهم‌ترین زیستگاه‌ها و جنگل‌های هیرکانی استان گلستان و دو استان دیگر شمالی، جاده‌های متعدد حتی در نقاط کوهستانی و برای چند خانوار احداث شده است؛ نکته‌ای که انتظار می‌رود سازمان حفاظت محیط‌زیست در دولت چهاردهم، پیگیری جدی‌تری نسبت به آن داشته باشد.