رئیس‌جمهوری روز گذشته در همایش ملی بهره‌وری ایران، ریشه‌های ناکارآمدی یا بدکارکردی نظام اداری و اجرایی کشور را تشریح کرد. نظام اداری و اجرایی، بازوی اجرای هر تصمیم و هر مصوبه و هر قانونی در کشور است. بهترین مصوبه‌ها، اسناد بالادستی و بهترین قوانین، باید از طریق همین نظام اداری اجرا شوند.
در این صورت اگر این نظام دچار نقصان و کژکارکردی باشد، حتی بهترین قوانین تصویب شده هم عاقبتی نامیمون خواهند داشت. برپایه چنین واقعیتی بود که مسعود پزشکیان دیروز در همایش ملی بهره‌وری ایران از علت ناکارآمدی، یا اگر مطابق عنوان همایش بگوییم، از کاهش بهره‌وری در کشور انتقاد کرد.
دلایلی که رئیس‌جمهوری آنها را برشمرد، دلایلی شناخته شده در ادبیات علم توسعه یا اقتصاد سیاسی است.
به عنوان مثال، پزشکیان از این انتقاد کرد که وقتی قرار است فردی را در جایی و مثلاً مدیریتی سازمانی بگماریم، به این فکر می‌کنیم که آیا از جناح و حزب و گروه ما هست، درحالی که باید تخصص، کارآمدی و توانمندی‌های او را بسنجیم.
این انتقاد پزشکیان البته فقط متوجه دولت نیست. زیرا وقتی قرار است که برای انتصاب هر مدیری، چندین و چند استعلام نه چندان مرتبط با حوزه تخصصی او انجام شود، طبیعتاً تخصص و کارآمدی در درجه پایین تر اهمیت قرار می‌گیرد.
رئیس‌جمهوری در برشمردن دلایل بروز کژکارکردی اداری و اجرایی در کشور، به مسائل دیگری هم اشاره کرد، مثل مسأله حقوق و دستمزد. وی از پرداخت ناعادلانه انتقاد کرد، پرداختی که باعث کاهش انگیزه در میان کارکنان دولت می‌شود.
تحول باید در درون رخ بدهد
رئیس‌جمهوری در ابتدای سخنان خود در همایش دیروز، از یک منظر انفسی و درونی به مسأله تحول و تغییر پرداخت.
وی با تأکید بر ضرورت تحول در درون انسانها، آیه شریفه «إِنَّ‌الله لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتّى یغَیروا ما بِأَنْفُسِهِم» را محور سخنانش قرار داد و گفت: «تغییر یک جامعه از درون انسان‌ها آغاز می‌شود. خداوند هیچ قومی را دگرگون نمی‌سازد مگر آن‌که خود آن قوم خواستار دگرگونی باشند.» به گفته پزشکیان «اگر وضع موجود را بپذیریم، در همین وضعیت خواهیم ماند، اما اگر در پی وضعیت بهتری باشیم، آن‌گاه امکان ایجاد تحول فراهم خواهد شد.»
رئیس‌جمهوری با اشاره به آیه «خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَیاةَ لِیبْلُوَکمْ أَیکمْ أَحْسَنُ عَمَلًا» یادآور شد: «ما برای بهترین عمل به این دنیا آمده‌ایم، و این بهترین عمل، از پذیرش وضعیت فعلی آغاز نمی‌شود. قدم اول آن است که نپذیریم جایگاه کنونی، همان جایگاهی است که باید در آن باشیم.»

مشکل در نگاه ماست
پس از این مقدمات و ارائه شواهد بود که پزشکیان به این واقعیت اشاره کرد که اگر امروز مسأله‌ای وجود دارد، ناشی از نگاه ما است و اگر نگاه ما، یعنی نگاه هر ایرانی در هر جایگاه و سطحی که هست، تغییر کند، تغییر در سطوح عالی هم اتفاق می‌افتد.
رئیس‌جمهوری در این باره گفت: «مشکل امروز ما در سیاست‌ها یا برنامه‌ها نیست؛ بلکه در شیوه نگاه و عملکرد ماست. در چشم‌اندازی که مقام معظم رهبری ترسیم کرده‌اند، باید در منطقه، در اقتصاد، علم و فناوری پیشرو و الهام‌بخش می‌بودیم. آیا اکنون چنین هستیم؟ اگر نه، چرا نیستیم؟»

انتقاد از شیوه انتصاب مدیران
پزشکیان در ادامه، دست روی نقطه‌ای گذاشت که می‌توان آن را مهم‌ترین چالش پیش روی نظام اداری کشور برای بهسازی و افزایش کارآمدی دانست. رئیس‌جمهوری در این باره با انتقاد از نگاه جناحی و حزبی در مدیریت کشور گفت: «آیا پرسیده‌ایم فلان مدیر توان انجام مسئولیت را دارد یا نه؟ به‌جای آن فقط پرسیده‌ایم «با ما هست یا نه.»
وی با طرح مثالی عینی، رویکرد جناحی در انتصاب‌ها را به چالش کشید و گفت: «کدام‌یک از شما، زمانی که بیمار می‌شوید، دنبال پزشک هم‌حزبی و هم‌خط می‌گردید؟ همه به دنبال متخصص می‌روید، حتی اگر با شما مخالف باشد، زیرا برای جان خود ارزش قائل هستید.» پزشکیان تأکید کرد: «کشور، جامعه و مردم ما از جان من باارزش‌ترند. من حق ندارم تصمیمی بگیرم که به آنان آسیب وارد شود. اگر چنین نگاهی در من ایجاد شود، دیگر دنبال حزب و جناح نخواهم بود، بلکه دنبال کسی خواهم بود که بتواند مشکل را حل کند، حتی اگر مخالف من باشد.»

سه اصل برای همه سطوح مدیریتی
پس از طرح این نکات بود که رئیس‌جمهوری تأکید کرد: «مشکل کشور ما تئوری نیست، بلکه نبود کسانی است که بدانند، بتوانند و بخواهند به آن عمل کنند، آن‌ که می‌داند و می‌تواند، باید میدان بیاید.»
اگر این جمله که «آن‌ که می‌داند و می‌تواند، باید به میدان بیاید» را یک سؤال فرض کنیم، پاسخ پزشکیان به این سؤال این‌طور بود: «ارزیابی جهانی براساس بررسی تجربه 40 کشور دنیا، سه اصل مشترک یعنی «مسئولیت»، «نوع کار» و «پاسخگویی» در همه اصلاحات موفق وجود داشته است. همچنین از پنج استراتژی شناخته‌ شده، حداقل دو یا سه مورد به‌طور همزمان اجرا شده‌اند.»
نتیجه این فرآیندهای غیرتخصصی در نظام اداری کشور و انتصاب‌های جناحی و حزبی، به جای تخصص محوری، همین شده است که پزشکیان به آن اشاره کرد. وی با انتقاد از ساختار ناکارآمد اداری کشور اظهارکرد: «اکنون در دستگاه‌های ما مشخص نیست چه کسی مسئول چیست و در صورت انجام ندادن وظیفه، چگونه باید پاسخگو باشد. این سه اصل باید در همه سطوح مدیریتی روشن و اجرایی شود.»

عدالت در حقوق و دستمزد
رئیس‌جمهوری در بخش دیگری از سخنان خود، مسأله عدالت در حقوق و دستمزد را پیش کشید. وی با بیان اینکه «مدیریت عملکرد نیروی انسانی و بودجه‌بندی بر اساس عملکرد از جمله این راهبردهاست»، تصریح کرد: «چرا کسی که کار نمی‌کند، حقوق می‌گیرد؟ و چرا میان افراد پرتلاش و کم‌کار تفاوتی نیست؟ در حال حاضر نیز در حال تلاش برای اجرای بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد هستیم و از دانشگاه‌ها برای مشارکت دعوت کرده‌ایم.»
پزشکیان با انتقاد از بی‌عدالتی در توزیع مزایا گفت: «در برخی موارد، افراد کم‌کار از تمام مزایا برخوردارند و فردی که مشغول کار واقعی است حتی به ناهار هم نمی‌رسد، چون وقت آن را ندارد. این ساختار ناعادلانه باید اصلاح شود.»

بخش خصوصی؛ یک استراتژی
رئیس‌جمهوری در واکنش به وضع فعلی ما، یک راه‌حل فوری را که می‌توان به فوریت اجرا کرد، پیشنهاد کرد، البته با ملاحظاتی.
پزشکیان، واگذاری اختیارات به بخش خصوصی را یکی دیگر از استراتژی‌ها عنوان کرد و گفت: «البته این واگذاری‌ها باید با دقت و تدریجی انجام شود و صفر تا صد ندارد.»
 رئیس‌جمهوری با تأکید بر اینکه ایران چیزی کمتر از کشورهای دیگر ندارد، اظهارکرد: «وقتی کشورهایی را می‌بینیم که موفق شده‌اند، باید یاد بگیریم، اصلاح رفتاری داشته باشیم، علم و آگاهی بیابیم و به این باور برسیم که جایگاه ما بسیار بالاتر از موقعیت فعلی است. اگر این باور شکل بگیرد، می‌توان تحولی ایجاد کرد که به‌نظر بسیاری ناممکن است.»
سخن پایانی پزشکیان، همانی بود که در ابتدا بیان کرده بود. وی گفت: «بهره‌وری از خود ما آغاز می‌شود، نه از کتاب‌ها و مقالات. خداوند روز قیامت، عذر ما را در قبال ضعف و ناتوانی نخواهد پذیرفت. باید بلند شویم، تغییر کنیم و کشوری بسازیم که در افق چشم‌انداز ترسیم‌شده، الهام‌بخش و پیشتاز باشد.»