سعیده احسانی‌راد
روزنامه‌نگار

هفته گذشته بسیاری از شاگردان استاد غلامحسین امیرخانی که از چهره‌های برجسته هنر خوشنویسی معاصر است، در موزه میرعماد مجموعه سعدآباد گرد هم آمدند تا استادشان را برای افتتاح نمایشگاه «تجلی عشق در خطوط جاودانه غلامحسین امیرخانی» همراهی کنند که متأسفانه کسالت این استاد خوشنویسی، حاضران را از حضور او در این مراسم محروم کرد.
استاد غلامحسین امیرخانی متولد ۱۳۱۸ در طالقان، هنرمند نامدار خوشنویس ایرانی و رئیس انجمن خوشنویسان ایران است. او تاکنون موفق به دریافت دو نشان درجه ‌یک فرهنگ و هنر (1378 و 1388) و مدال ادب و هنر فرانسه (درجه شوالیه) در سفارت فرانسه (1395) شده و در سال ۱۳۸۱ چهره برگزیده همایش «چهره‌های ماندگار» شد.
امیرخانی درس خط را در محضر استادانی چون سید حسین میرخانی و سید حسن میرخانی فرا گرفت.
او با استادان موسیقی و ادبیات زیادی رابطه داشته و با محمد‌رضا شجریان همکلاس بوده است.
امیرخانی در خوشنویسی با این صفات شناخته می‌شود: استواری و وقار خط، پاکیزگی اجرا، وفاداری به سنت، طمأنینه قلم، ترکیب‌بندی آهنگین و منش تربیتی و از همه مهم‌تر تلاش برای ایجاد افقی نو و به وجود آوردن فضایی جدید در قلم خوشنویسی نستعلیق ایرانی.
در مراسم افتتاحیه جدیدترین نمایشگاه استاد امیرخانی، چهره‌های شاخصی چون علی جنتی، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد اسلامی به همراه اساتید و چهره‌های برجسته خوشنویسی حضور داشتند.
 در این نمایشگاه نزدیک به ۵۰ اثر از استاد غلامحسین امیرخانی در قالب‌های چلیپا، سیاه‌مشق و سطر به نمایش درآمده است.
سید حیدر موسوی، مدیرعامل انجمن خوشنویسی ایران در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره استاد امیرخانی به عنوان یکی از چهره‌های ماندگار در عرصه خوشنویسی ایران گفت:«استاد امیرخانی در دو وجه برای خوشنویسی مملکت ما زحمت کشیدند؛ از لحاظ اداری سال‌ها عهده‌دار ریاست انجمن خوشنویسی بودند و خدمات زیادی برای انجمن به یادگار نهادند. همچنین آثار استاد امیرخانی امتیازاتی دارد که در طول تاریخ هیچ خوشنویسی نداشته و خوشنویسی معاصر بیشترین تأثیر را از آثار وی گرفته است.

 امیرخانی؛ هنرمندی مانا و استادی توانا
به اعتقاد مدیرعامل انجمن خوشنویسی ایران، استاد امیرخانی شاگردان بی‌شماری در خوشنویسی تربیت کرده و کتاب‌هایی دارد که در طول تاریخ خوشنویسی ایران از لحاظ کمیت و کیفیت بی‌نظیر است. کلاً برای خوشنویسی معاصر باید پرونده‌‌ای به نام استاد امیرخانی تدوین کرد.
موسوی درباره اینکه آیا استاد امیرخانی تکرار قدما یا فراتر از آن در هنر خوشنویسی هستند، اظهار کرد:«خیر ایشان تکرار قدمای خوشنویسی نیستند. استاد امیرخانی در خوشنویسی شیوه و فضای کاری خاص خودشان را دارند؛ با اینکه از کلهر تأثیر گرفته‌اند و کارهایشان ترکیبی از کلهر و میرعماد است و خطوط قاجار هم در آثار ایشان دیده می‌شود، اما بخشی هم زاییده ذهن خودشان است، برای همین در خوشنویسی صاحب سبک هستند. اگر دوره صفوی را با چلیپا‌‌نویسی و قاجار را با سیاه‌مشق می‌شناسند، دوره معاصر خوشنویسی با قطعه‌نویسی استاد امیرخانی شناخته می‌شود.
استاد امیرخانی در سال ۱۳۹۵ مدال ادب و هنر فرانسه (درجه شوالیه) را گرفت که به نظر مدیرعامل انجمن خوشنویسان، این جایزه در مقایسه با آثاری که استاد خلق کردند و کتاب‌ها و خدماتی که 57 سال برای خوشنویسی ایران داشتند، یکی از امتیازات کوچک این استاد بزرگ خوشنویسی است؛ البته این جایزه خیلی ارزشمند است اما ارزشمند‌تر از آن فعالیت‌های خود استاد امیرخانی است.

سیاست مهربانی در انجمن خوشنویسان
موسوی به حفظ میراث استاد امیرخانی در انجمن خوشنویسی اشاره کرد که این میراث حفظ و ادامه یافته است. انجمن خوشنویسان ایران از قدیمی‌ترین نهادهایی است که به صورت دموکراسی اداره می‌شود. تمام پست‌ها و سمت‌ها در انجمن بر اساس رأی اکثریت جمع خوشنویسان است که در بقای انجمن تأثیر گذاشته تا این انجمن فرمایشی نباشد. انجمن خوشنویسان از سال 1329 تأسیس شد. استاد امیرخانی از سال 56 مسئولیت انجمن خوشنویسان را به عهده گرفتند که تا امروز بیشترین خدمات به واسطه حضورشان به خوشنویسان ارائه شده است. انجمن خوشنویسان به عنوان یک نهاد قدیمی غیردولتی که 75 سال قدمت دارد، حاصل حضور استاد امیرخانی بوده که با سیاست مهربانی مدیریت شده به طوری که خیلی از نزدیکان و شاگردان از این همه مهربانی استاد گله‌مند بودند ولی ایشان با شیوه مهر و محبت و کدخدامنشی باعث پابرجا ماندن انجمن خوشنویسان ایران شده است. مدیرعامل انجمن خوشنویسان با ابراز خشنودی از حضور استاد امیرخانی، فعالیت‌های انجمن را رو به جلو و در حال توسعه بیان کرد که از نظر کیفیت بیشترین تأثیر را در خوشنویسی معاصر داشته و هنرجویان آن از نظر خط با خوشنویسان پیشکسوت برابری دارند و خود انجمن خوشنویسان رو به تعالی و پیشرفت بیشتر است.

خلاقیت در خوشنویسی
موسوی درباره خلاقیت‌های فنی استاد امیرخانی در خوشنویسی متذکر شد که این خلاقیت در فضا‌ها و ترکیبات خوشنویسی استاد امیرخانی مشهود است. در بحث قطعه، این قطعات را استاد برای اولین‌بار ترکیب‌بندی کردند و با تنوع دانگ‌های مختلف در کنار همدیگر فضا‌سازی کردند که قبل از استاد امیرخانی این مورد وجود خارجی نداشت. خطوطی که از استادان پیشین است یا سطح بوده یا چلیپا یا سیاه‌مشق اما استاد امیرخانی با قطعات ترکیبی مسیری را باز کردند که در خوشنویسی معاصر بیشترین تأثیر را داشته است.
مدیرعامل انجمن خوشنویسان ایران تأثیر وضعیت اقتصادی مردم و جامعه را در کاهش هنرجوهای خوشنویسی مؤثر دانست. به‌ خاطر فشار اقتصادی اولین چیزی که حذف می‌شود فعالیت‌های فرهنگی و هنری است که خوشنویسی هم جزو آن مقوله‌هاست. خوشنویسی هنر دیر‌یابی است که زود به ثمر نمی‌نشیند.
محمود رهبران دارنده مقام برتر خوشنویسی در جهان اسلام و استاد ممتاز خوشنویسی کشور نیز از دهه 60 جزو شاگردان استاد امیرخانی است که با اشاره به جایگاه ایشان در خط نستعلق گفت:«صحبت درباره استاد امیرخانی از یک جهت راحت است و از جهتی دیگر سخت، یعنی کاری سهل و ممتنع است. کسانی باید درباره ایشان صحبت کنند که بزرگ باشند، مثل مرحوم دکتر اسلامی‌ندوشن. به عنوان یک شاگرد استاد، به نظرم در طول تاریخ خوشنویسی مثل استاد امیرخانی نداشتیم، چه از لحاظ کمیت، چه کیفیت و تربیت شاگرد اگر بخواهم درباره ایشان یک جمله بگویم این است که استاد امیرخانی در خوشنویسی کاری کرده مساوی کاری که میکل‌آنژ در مجسمه‌سازی داشته است. استاد امیرخانی از نظر قلم کتابت و مشق و کتیبه درجه یک هستند و انصافاً در طول تاریخ خوشنویسی مثل ایشان نداشتیم.»

چهره چند‌بعدی فرهنگ و هنر
 رهبران در ادامه گفت:«در مدتی که شاگرد ایشان بودم، غیر از خوشنویسی چیزهای زیادی از استاد یاد گرفتم مثل تواضع، فروتنی، ادب و فرهنگ. ایشان از چهره‌های برجسته چند‌بعدی در فرهنگ و هنر هستند که در خط به شاعران بزرگ کشور مثل سعدی، حافظ، مولانا فردوسی و خیام توجه داشتند.» او درباره توجه استاد امیرخانی به جلوه بصری در کنار معنی گفت:«تلفیق مضمون با هنر خوشنویسی، جاذبه خط را زیاد می‌کند. درست است که ایشان (استاد امیرخانی) شاگرد استادان حسن و حسین میرخانی بودند و صدها نفر دیگر هم شاگرد این استادان بودند که نقش آنها را نمی‌توان نادیده گرفت اما امیرخانی در خوشنویسی نبوغ زیادی داشته که در دیگران نبوده است. خودشان در جایی گفته‌اند من در سن 4 سالگی با زغال روی در و دیوار می‌نوشتم. ایشان مادرزادی خوشنویس متولد شدند که نبوغ، استعداد و پشتکار در سرآمد شدن ایشان تأثیر زیادی داشته است.»
این استاد خوشنویسی درباره سفارش‌های استاد امیرخانی به شاگردانش اظهار کرد:«غیر از خوشنویسی، به مطالعه، صداقت و درستی توصیه کردند. ایشان یک درویش به معنای واقعی هستند. می‌گویند در خوشنویسی 40 سال باید کار کنید و روزی 15 ساعت بنویسید و تمرین کنید.»
حسین غلامی نیز دارنده گواهینامه درجه یک هنر خوشنویسی است که در کارنامه کاری‌اش کتابت دیوان اشعار حافظ به چشم می‌خورد و از شاگردان استاد امیرخانی است. به اعتقاد این استاد خوشنویسی، غلامحسین امیرخانی در نستعلیق پدیده است؛ استعدادی که در فضای خوشنویسی به فعلیت رسید و اساتید هم متوجه شدند. او به عنوان یک چهره شاخص و استعداد خاص خوشنویسی، آینده درخشانی دارد.
استاد امیرخانی از لحاظ فنی منهای استعداد خدادادی با زحمت، ممارست و تلاش، ویژگی‌های ذاتی‌اش در خوشنویسی را متبلور کرد؛ هنرمندی که مکاتب مختلف قدیم خوشنویسی را مطالعه کرده و متناسب با سلیقه و آموزشی که دیده، کامل‌کننده خط کلهر بوده است. او همچنین در دوره معاصر به لحاظ هندسه حروف، کلماتی را طراحی کرده با خط و نگاه خودش که منجر به رسیدن امضا در هنر خوشنویسی شده است.
غلامی به تأکیداتی که استاد امیرخانی در خوشنویسی به شاگردانش داشته اشاره کرد:
« مثلاً اگر کتاب مطالعه می‌کنیم بهتر است روایت خودمان را داشته باشیم، نه اینکه نقل قول کنیم. این نشان می‌دهد ایشان در خوشنویسی هم دقیقاً این نگاه را داشتند که با زبان معاصریت خودش برداشت‌ها را به نسل‌های بعدی انتقال داد و چون از شاگردان مستقیم ایشان بودیم، توانستیم خط را خوب بفهمیم و بشناسیم. هر چه در آثار ایشان نگاه کردیم، چیزهایی بود متناسب با شخصیت ایشان. استاد در خوشنویسی این شعور را پیدا کرده بودند که اگر دایره‌ای می‌کشیدند که ترکیبی در گذشته داشت و نیاز به ادامه دادن بود، آن کار را می‌کردند تا به یک جایگاه بهتر و دست‌نیافتنی‌تر برسند. شاگردهای استاد امیرخانی نسبت به بقیه یک سرو گردن بالاتر نبودند، متفاوت بودند که آن هم به‌ خاطر تأثیر‌گذاری حسی استاد روی شاگردانش بود.»