علی عوض‌خواه
روزنامه‌نگار

رزمایش «ارس ۲۰۲۵» با هدف تقویت همکاری‌های نظامی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان، بهبود هماهنگی عملیاتی و ارتقای توان رزمی نیروهای ویژه دو کشور طراحی و در چهار روز اجرا شد. سردار ولی معدنی، معاون عملیات نیروی زمینی سپاه پاسداران و فرمانده رزمایش، این رویداد را گامی مهم در راستای تحکیم امنیت مرزهای مشترک و مقابله با تهدیدات احتمالی توصیف و تأکید کرد که این رزمایش نشان‌دهنده عزم دو کشور برای حفظ ثبات و امنیت در منطقه است.
برگزاری رزمایش مشترک با جمهوری آذربایجان درحالی است که در فروردین ۱۴۰۴، ایران رزمایش «صلح» را، این بار به صورت مشترک با نیروهای نظامی دیگر همسایه شمالی خود، یعنی کشور ارمنستان و در منطقه مرزی «نوردوز» برگزار کرد. رزمایش با کشور ارمنستان، با هدف تقویت همکاری‌های نظامی و نشان دادن جدیت ایران در حفظ مرزهای مشترک با این کشور برگزار شد. رزمایش «صلح» در منطقه‌ای برگزار شد که برای ایران از نظر استراتژیک اهمیت دارد. زیرا دسترسی زمینی ایران به ارمنستان و از آنجا به اروپا از طریق این منطقه تأمین می‌شود.
 برگزاری این دو رزمایش با دو همسایه شمالی که چند سال پیش با یکدیگر وارد درگیری نظامی شدند، نشان‌‌دهنده رویکرد ایران در ایجاد توازن در روابط خود با جمهوری آذربایجان و ارمنستان است.
 ایران با انجام رزمایش مشترک با جمهوری آذربایجان، به دنبال تقویت روابط نظامی با این کشور است، در حالی که رزمایش با کشور ارمنستان نشان‌دهنده تعهد تهران به حفظ روابط استراتژیک با ایروان و جلوگیری از تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه و مهم‌تر از همه، حفظ دسترسی خود به اروپاست؛ سیاستی که به ایران امکان می‌دهد تا با حفظ منافع ملی خود، از تشدید درگیری‌ها در منطقه جلوگیری و نقش خود به‌ عنوان میانجی و قدرت توازن بخش را تقویت کند.

ضرورت‌ دیپلماسی نظامی
دیپلماسی نظامی به‌عنوان یکی از ارکان سیاست خارجی، نقشی کلیدی در تأمین امنیت ملی، پیشگیری از مناقشات و تقویت همکاری‌های دفاعی ایفا می‌کند. روابط بین‌الملل همواره در حال تغییر است و در چنین شرایطی برقراری توازن در دیپلماسی نظامی، در کنار پیشبرد سیاست‌ خارجی و حفظ روابط نظامی با همه کشورها، نه‌تنها یک انتخاب استراتژیک، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
 دیپلماسی نظامی متعادل و فراگیر، کلید تحکیم امنیت ملی و افزایش نفوذ جهانی است. حفظ روابط نظامی با کشورهای مختلف، از یک‌سو ریسک درگیری‌ها را کاهش می‌دهد و از سوی دیگر فرصت‌های جدیدی برای همکاری و پیشرفت ایجاد می‌کند. با اتخاذ چنین رویکردی کشورها می‌توانند در محیط بین‌المللی پیچیده، با انعطاف عمل کنند و جایگاه خود را به‌عنوان بازیگرانی مستقل و تأثیرگذار، بیش از پیش تثبیت کنند، آن هم در دنیایی که شاهد رقابت‌های منطقه‌ای و تهدیدهای نوظهور است.
برخی کشورها با اتخاذ رویکردی متعادل در دیپلماسی نظامی، توانسته‌اند جایگاه خود را در صحنه جهانی تقویت کنند. به عنوان مثال هند با حفظ همزمان روابط نظامی با ایالات متحده، روسیه و کشورهای اروپایی، نمونه‌ای برجسته از دیپلماسی نظامی متعادل است. این کشور همزمان در رزمایش‌های مشترک با غرب شرکت می‌کند و تسلیحات پیشرفته از روسیه خریداری می‌کند.
 یا ترکیه که با وجود عضویت در ناتو، روابط نظامی خود را با روسیه، چین و کشورهای خاورمیانه گسترش داده و از این طریق نفوذ منطقه‌ای خود را تقویت کرده است.

 مناقشات قفقاز و راهبرد ایران
در مناطق پرتنش، داشتن کانال‌های ارتباطی نظامی با همه طرف‌ها از بروز یا تشدید درگیری‌ها جلوگیری می‌کند و حتی می‌تواند نقش میانجی‌گری را تقویت کند. «قفقاز» یکی از این مناطق است. بویژه آنکه در دهه‌های گذشته به محل مناقشه ارمنستان و جمهوری آذربایجان تبدیل شده است. منطقه قفقاز جنوبی به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی حساس، همواره یکی از کانون‌های توجه سیاست خارجی ایران بوده است.
ایران به‌عنوان کشوری که مرزهای طولانی با ارمنستان و آذربایجان دارد، از تحولات این منطقه تأثیر مستقیم می‌پذیرد.
ایران از یک سو با ارمنستان روابط تاریخی و اقتصادی نزدیکی دارد و از سوی دیگر با آذربایجان به دلیل اشتراکات فرهنگی و مذهبی و همچنین مسائل مرزی، روابط ‌مهمی را تجربه می‌کند.
 به همین دلیل در سال‌های اخیر، با تشدید تنش‌ها بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره‌باغ و همچنین برخی دخالت های دیگر در منطقه ایران استراتژی دیپلماسی نظامی خود را با هدف حفظ توازن و جلوگیری از تغییرات ژئوپلیتیکی نامطلوب دنبال کرده است.
 رویکردی که نه‌تنها به ایران امکان می‌دهد تا از منافع ملی خود، بویژه ارتباط زمینی با ارمنستان و جلوگیری از نفوذ بازیگران خارجی، محافظت کند، بلکه به‌عنوان اهرمی برای میانجی‌گری در مناقشات منطقه‌ای عمل می‌کند.
 برگزاری رزمایش‌های نظامی و تعاملات همزمان با ارمنستان و آذربایجان یکی از ابزارهای کلیدی ایران برای دستیابی به این توازن در منطقه قفقاز است.