بیتا میرعظیمی
خبرنگار 

شمارش معکوس برای تکمیل ابرپروژه ملی انتقال آب ارس به تبریز پس از 19 سال بلاتکلیفی آغاز شده تا با توجه ویژه دولت چهاردهم به رفع تنش آبی در کشور، مشکل تأمین آب شهرستان‌های جلفا، مرند، شبستر و تبریز تا 3 سال آینده برطرف شود. طرحی مهم و حیاتی که علاوه بر تأمین آب شرب کلان‌شهر تبریز، ۲۲ شهر و ۱۶۹ روستا را نیز از مزایای خود بهره‌مند کرده و توسعه پایدار منطقه و بهبود کیفیت زندگی را به شهروندان آذربایجان شرقی هدیه خواهد داد. طبق گفته مجری پروژه انتقال آب ارس به «ایران»، از مجموع 140 کیلومتر طرح آبرسانی که برای تأمین بخشی از آب آشامیدنی و صنعتی مورد نیاز شهرها و روستاهای استان طراحی شده، 35 کیلومتر اجرا شده و 105 کیلومتر دیگر شامل اجرای خطوط انتقال، ایستگاه‌های پمپاژ، مخازن ذخیره و تصفیه‌خانه آب باقی مانده است. طبق قرارداد، مدت تکمیل ابرپروژه آبرسانی ارس 5 سال هدفگذاری شده که در صورت رفع موانع و تزریق اعتبارات مورد نیاز (30 همت)، اجرای آن تسریع پیدا کرده و ظرف 3 ‌سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید. پروژه‌ای عظیم که با تکمیل آن تا ۲۵ سال از لحاظ تأمین آب شرب در آذربایجان شرقی، مشکلی جدی وجود نخواهد داشت.
کمبود منابع آب زیرزمینی، خشکسالی‌های متوالی، کاهش مستمر ذخیره مخازن سد‌ها و استفاده حداکثری از منابع برای تأمین آب شهر‌ها، سال‌هاست که تأمین آب کافی و بهداشتی آذربایجان شرقی را با چالش‌های گسترده مواجه کرده است. دولت برای رفع این مشکل استفاده از آب ارس را به عنوان راهکاری مهم و پایدار در دستور کار قرار داد تا همزمان با کاهش بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی و جلوگیری از خشک شدن چاه‌ها و قنات‌ها، آب شرب بیش از 5/3 میلیون نفر از ساکنان آذربایجان شرقی را تأمین کند.
 
تأمین۱۸۰ میلیون متر مکعب آب از ارس
 مطالعات طرح انتقال آب ارس سال 1385 کلید خورد و اجرای آن با اخذ مجوز‌های لازم به‌صورت سرمایه‌گذاری (فاینانس) خارجی مورد تصویب قرار گرفت. البته به دلیل تحریم‌ها و عدم تأمین اعتبارات مورد نیاز از محل جذب سرمایه خارجی، اجرای پروژه با کندی مواجه شد. با وجود این طی چند سال گذشته، بخشی از پروژه انتقال آب ارس در قالب طرح و توسعه بهره‌برداری ارس با اعتبار از محل صندوق توسعه ملی با لوله‌گذاری 35 کیلومتر تا روستای پیراسحاق مرند انجام گرفت؛ سپس با همکاری شرکت آب منطقه‌ای و قرارگاه خاتم الانبیا این لوله‌گذاری با اعتبار یک همت و به طول‌۷ کیلومتر تا روستای زال مرند ادامه پیدا کرد. چندی پیش در جریان بازدید معاون اول رئیس ‌جمهوری از کارگاه خط لوله انتقال آب ارس، اعلام شد که کار اجرای این ابرپروژه با تأدیه و تخصیص بدهی 220 میلیون دلاری جمهوری آذربایجان به جمهوری اسلامی ایران از محل اجرای سد «قیزقلعه سی» سرعت گرفته است. «محمدرضا عارف» پس از شنیدن مشکلات و مسائل اجرای این طرح بزرگ آبرسانی، دستورات لازم را برای رفع برخی موانع صادر کرد. به گفته معاون اول رئیس ‌جمهوری، در صورت اتمام این پروژه حدود ۱۸۰ میلیون متر مکعب آب از ارس برای تبریز و دیگر شهرهای استان تأمین می‌شود که می‌تواند مشکلات کم‌آبی منطقه را به مقدار زیادی کاهش دهد.
 
تحریم‌های ظالمانه و پیشرفت لاک پشتی
«رضا الهیاری» مجری پروژه انتقال آب ارس با اشاره به اینکه مطالعات طرح انتقال آب ارس از سال 1385 آغاز شده و با اخذ مجوز‌های لازم در نهایت اجرای طرح به‌صورت فاینانس خارجی تصویب شد به «ایران» گفت: «تحریم‌های ظالمانه و عدم تأمین اعتبار مورد نیاز از محل فاینانس خارجی سال‌ها اجرای این پروژه را با کندی مواجه کرد. با این حال، بخشی از پروژه انتقال آب ارس در قالب طرح و توسعه بهره‌برداری ارس با اعتبار از محل صندوق توسعه ملی با لوله‌گذاری به طول 35 کیلومتر تا روستای پیراسحاق مرند انجام گرفت و سپس با همکاری شرکت آب منطقه‌ای و قرارگاه خاتم الانبیا این لوله‌گذاری با اعتبار 1 همت و به طول‌‌۷کیلومتر تا روستای زال مرند ادامه پیدا کرد.» وی تسریع در اجرای پروژه را نیازمند تأمین اعتبار مورد نیاز دانسته و تصریح می‌کند: «تکمیل طرح انتقال آب ارس به مرند، شبستر و تبریز نیازمند 105 کیلومتر لوله‌گذاری و اجرای ۵ کیلومتر تونل و مخازن بین راهی است که در صورت تکمیل نهایی پروژه، 3 میلیون و 500 هزار نفر از آن بهره‌مند خواهند شد.»
 
تأمین نیازهای آبی در افق 1425
طبق گفته مجری پروژه انتقال آب ارس، «ضرورت طرح انتقال آب ارس با هدف تأمین بلندمدت نیازآبی شهرستان‌های تبریز، مرند، شبستر و جلفا با جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر در افق 1425 شامل 22 شهر از جمله کلانشهر تبریز و 169 روستا و مجتمع‌های صنعتی واقع در مسیر خط انتقال آب ارس هدفگذاری شده است.»
«رضا الهیاری» تصریح می‌کند: «اجزای این پروژه شامل، آبگیر و پیش‌تصفیه با ظرفیت برداشت 184.4 میلیون مترمکعب در سال در حاشیه رودخانه ارس، خط انتقال شامل لوله فولادی 2000 میلیمتری بطول 105 کیلومتر و تونل بطول 5 کیلومتر، تصفیه خانه در دو مدول به ظرفیت کل 7 مترمکعب در ثانیه با یک باب ایستگاه پمپاژ به ارتفاع پمپاژ 150 متر و 7 باب مخزن به حجم کل 260 هزار متر مکعب و نیرو‌رسانی شامل احداث پست برق 132/400 کیلوولت و خط 132 کیلوولت بطول 70 کیلومتر است.» 
تکمیل 35 کیلومتری ابرپروژه
یوسف غفارزاده مدیرعامل آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی، درباره آخرین وضعیت اجرایی پروژه انتقال آب ارس به «ایران» می‌گوید: «حدود 35 کیلومتر از بخش ابتدایی خط انتقال آب و تأسیسات وابسته با سرمایه‌گذاری به ارزش روز حدود 8 همت از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی ویژه طرح‌های حفاظت از منابع آب و خاک مرزی اجرا شده است. همچنین با واگذاری فاینانس خارجی، طرح و ساخت پروژه انتقال به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا بر اساس مصوبه ترک تشریفات مناقصه واگذار شده و خط انتقال آب با تأسیسات وابسته در حدود 5 کیلومتر ادامه پیدا کرده است. آخرین وضعیت قراردادی نیز شامل پیش نویس قرارداد در چهارچوب مجوز ترک تشریفات مناقصه تهیه شده لیکن به دلیل عدم امکان تأمین مالی از محل فاینانس خارجی، مبادله قرارداد با قرارگاه سازندگی منوط به اصلاح مجوز ترک تشریفات مناقصه جهت تبدیل پیمان از ارزی به ریالی است که اصلاح مجوز ترک تشریفات مناقصه از سازمان برنامه و بودجه کشور از سوی وزارت نیرو درخواست شده است.»
 
لغو مصوبه قبلی و ترک تشریفات
یوسف غفارزاده ادامه می‌دهد: «پروژه انتقال آب ارس به سرمایه‌گذاری ارزی حدود 407 میلیون یورو بر اساس مصوبه ترک تشریفات مناقصه و سرمایه‌گذاری ریالی21,125 میلیارد تومان در صورت اصلاح مصوبه ترک تشریفات نیازمند است. طبق مصوبه مورخ 8/8/1403 هیأت وزیران، تأمین مالی از محل بخشی از مطالبات وزارت نیرو از کشور جمهوری آذربایجان به مبلغ حدود 220 میلیون دلار بابت اجرای سد و نیروگاه خدآفرین و قیزقلعه سی خواهد بود. تأمین مالی از محل مولدسازی اموال راکد دولتی از جمله فروش یا تهاتر کارخانه لوله‌سازی آذرشهر به ارزش تقریبی 3000 میلیارد تومان و سایر منابع عمومی دولت نیز پیشنهاد و درخواست شده است.»
مدیرعامل آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی به موانع و مشکلات طرح انتقال آب ارس اشاره کرده و تصریح می‌کند: «پیرو ابلاغ مجوز ترک تشریفات مناقصه با مبلغ ارزی 406 میلیون یورو مبنی بر واگذاری فاینانس خارجی، تدارکات، طراحی و ساخت پروژه به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا (ص) و همزمان با کلنگ‌زنی پروژه در دیماه 1401، عملیات اجرایی طرح آغاز و کماکان با تکیه بر توان داخلی استان ادامه دارد. لیکن به دلیل موانع تأمین مالی طرح از طریق فاینانس خارجی و عدم امکان مبادله قرارداد با قرارگاه، عملیات اجرایی طرح از پیشرفت کار قابل قبولی برخوردار نبوده بطوریکه در صورت تداوم روند فعلی، توقف عملیات اجرایی این طرح ملی محتمل است.»
 
حل مسائل و مشکلات مالی
یوسف غفارزاده مدیرعامل آب منطقه‌ای استان آذربایجان شرقی، راهکارهایی برای رفع موانع تأمین مالی و حل مسائل و مشکلات قراردادی - اجرایی طرح پیشنهاد داده و خاطرنشان می‌کند: «تسریع در اصلاح مصوبه ترک تشریفات مناقصه از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور به منظور تبدیل پیمان از ارز به ریالی(موضوع نامه شماره 100/89117/1403 مورخ 24/11/1403 وزارت نیرو به سازمان برنامه و بودجه کشور) باید در دستور کار قرار گیرد. همچنین مصوبه سال 1392 هیأت وزیران درخصوص الزام تأمین مالی 100 درصدی پروژه از محل فاینانس خارجی (موضوع نامه شماره 100/104481/1403 مورخ 28/12/1403 وزارت نیرو به معاون اول محترم رئیس جمهور) ابطال شود.» این مقام مسئول در گام بعدی، «پیشنهاد تخصیص مبالغ وصولی از محل وجوه وزارت نیرو به طرح توسعه بهره‌برداری از ارس (پروژه انتقال آب ارس) بر اساس موافقتنامه همکاری بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری آذربایجان در زمینه مشارکت در ساخت و بهره‌برداری از سد و نیروگاه خدآفرین و قیزقلعه سی را ارائه می‌دهد. از سویی دیگر، با تخصیص اعتبار ریالی در حدود 12 همت امکان بهره‌برداری از بخش دوم پروژه (تأمین آب شرب مرند) و تخصیص حداقل اعتبار ریالی لازم در حدود 2 همت برای امکان پرداخت هزینه‌های کارفرمایی (تملک اراضی و جابه‌جایی تأسیسات زیربنایی واقع در مسیر خط انتقال آب و حق‌الزحمه دستگاه نظارت) فراهم خواهد شد.»