محدثه جعفری
خبرنگار

 مشاغل خانگی لیست بلند‌بالایی دارد؛ از صنایع دستی گرفته تا فرش دستباف و رشته‌های مرتبط با آن، حتی تولیدات دامی، شیلات، صنایع تبدیلی و... که هر کدام زیرگروه‎های متفاوتی هم دارند اما در مجموعه مشاغل خانگی قرار می‎گیرند؛ یعنی افراد می‎توانند با آماده‌سازی و بسته‌بندی پیاز سرخ شده یا سبزیجات و میوه خشک، کسب درآمد کنند و خود‌اشتغال شوند. سید مالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان اینکه امسال برای حوزه مشاغل خانگی سال پرکاری خواهد بود، می‎گوید:«رهبر معظم انقلاب اسلامی در نامگذاری سال‌های اخیر تأکید ویژه و مکرری بر امر تولید داشته‌اند، به همین دلیل باید از تمام ظرفیت‌ها هرچند خرد و کوچک در این عرصه بهره برد و همه افراد جامعه در تحقق یافتن این امر نقش مهمی داشته باشند. کسب‌وکارهای خانگی می‎توانند با کمترین سرمایه‌ انجام شوند و نقش مهمی در اقتصاد ایفا کنند. در دنیای امروز بسیاری از کسب‌وکارهای خانگی با هزینه‎های اولیه بسیار پایین شکل گرفته‌اند و در طول زمان با درآمدزایی‎های کلانی ادامه یافته‌اند. از اصلی‌ترین مزایای مشاغل خانگی، ساعات ‎کاری انعطاف‌پذیرش است که این موضوع به‌خصوص  برای بانوان می‌تواند مزیت بزرگی باشد.»

تنظیم قانون مشاغل خانگی در 150 کشور دنیا
 آمار کشورهای مختلف نشان می‌دهد درصد مشاغل خانگی نسبت به کل اشتغال هر کشور بین 3 تا 10 درصد است. معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به آمارهای جهانی می‎گوید:«به عنوان نمونه در کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا (بجز چین)، مشاغل خانگی حتی تا حدود 18 درصد از کل اشتغال برخی کشورها و تا 23 درصد از مشاغل غیرکشاورزی را تشکیل می‌دهند. البته باید این نکته را نیز لحاظ کرد که این آمار مربوط به دوران پیش از همه‎گیری کووید19 است و احتمالاً در دوران پساکووید سهم مشاغل خانگی از کل مشاغل با افزایش همراه بوده است. هم‌اکنون در 150 کشور دنیا قانون مشاغل خانگی تنظیم شده است و کشورهایی مثل چین و تایوان از پیشتازان این حوزه هستند.»
80 درصد مشاغل خانگی در دست بانوان
 یکی از نکات حائز اهمیت در زمینه مشاغل خانگی در جهان، سهم غالب بانوان در مقایسه با آقایان است. به‌رغم اینکه به طور کلی بانوان از کل مشاغل سهم بسیار پایین‌تری در مقایسه با آقایان دارند، اما در حوزه مشاغل خانگی با نسبت 57 درصد، بانوان همواره از پیشتازان این حوزه هستند. به گفته حسینی، تا پیش از همه‎گیری کووید19 در جهان، حدود 5/11 درصد از کل زنان جهان و 6/5 درصد از کل مردان در مشاغل خانگی مشغول به کار بودند. در کشور ما نیز مشابه سایر کشورهای جهان، سهم بانوان از مشاغل خانگی بالاتر از آقایان بوده، به طوری که تا پایان سال 1402 بیش از 80 درصد اشتغال ایجادی حوزه مشاغل خانگی توسط زنان انجام شده است که نشان می‌دهد سهم بانوان در ایران از مشاغل خانگی بسیار بیشتر از میانگین بین‌المللی 57 درصدی است که نکته بسیار مثبتی محسوب می‌شود.
آمارهای جهانی نشان می‌دهد بیش از نیمی از شاغلان خانگی در مناطق روستایی مشغول به کار هستند، یعنی حدود 56 درصد. باید این نکته را نیز بیان کرد که آمار این نوع کسب‌و‌کارها مبهم است و به دلیل قرارگیری در فضاهای خصوصی از دید عموم پنهان شده‌ و اغلب هم از قوانین کار مغفول مانده‏اند، اما به‌رغم این بی‎توجهی عمومی به کسب‌وکارها و کارگران خانگی، این نوع از مشاغل نه تنها طی سال‌های اخیر از رونق نیفتاده‌اند، بلکه به موازات پیشرفت‌های صنعتی، تنوع و فراوانی فعالیت‌های اقتصادی در منازل افزایش پیدا کرده‌اند.

 4 درصد سهم مشاغل خانگی از کل اشتغال
معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره سهم مشاغل خانگی در ایران می‎گوید:«سهم مشاغل خانگی از کل اشتغال کشور حدود 4 درصد است که نشان می‌دهد پتانسیل رشد بالایی در کشورمان برای توسعه این حوزه وجود دارد. طبق آمارها، حدود 47 درصد شاغلین خانگی در کشور در حوزه صنعت، حدود 43 درصد در حوزه خدمات و 10 درصد در حوزه کشاورزی مشغول هستند. میانگین جهانی‌ که سازمان بین‌المللی کار در سال 2019 اندازه‌گیری کرده است نشان می‌دهد حدود 29 درصد شاغلین خانگی جهان در حوزه صنعت، 55 درصد در حوزه خدمات و 16 درصد در حوزه کشاورزی مشغول هستند. مقایسه این دو آمار مشخص می‌‌کند شاغلین خانگی ایرانی تمرکز بیشتری بر حوزه صنعت نسبت به میانگین جهانی داشته‌اند. البته در مقایسه با آمار کشورهای عربی، ایران وضعیت مشابهی با کشورهای حاشیه خلیج فارس دارد.»
مشاغل خانگی نباید فقط به‌عنوان شغلی کوچک و کم‌اهمیت دیده شوند، بلکه باید به‌عنوان راهکاری استراتژیک برای اقتصاد کشور مد نظر قرار گیرند. معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در مورد صدور مجوز برای مشاغل خانگی می‎گوید:«تاکنون 2 میلیون و 112 هزار و 64 مجوز مشاغل خانگی صادر شده است و طی 14 سال گذشته، ۹۴۱ هزار نفر از تسهیلات اشتغال در این حوزه استفاده کرده‌اند.»
 بررسی آمار تسهیلات مصوب حمایت از مشاغل خانگی در ایران بین سال‌های 1390 تا 1403 نشان می‌دهد طی سال‌های 90 تا 99 کاهش جدی در تسهیلات مصوب داشته‌ایم و میزان این تسهیلات از حدود 20 هزار میلیارد ریال در سال 1390 و 1391، ناگهان به 5 هزار میلیارد ریال رسیده و 75 درصد کاهش داشته و این روند کاهشی تا سال 1399 نیز ادامه داشته است. اما از سال 1400 شاهد افزایش مجدد و چشمگیر این تسهیلات بوده‌ایم، به طوری که این تسهیلات در سال 1403 به 50 هزار میلیارد ریال افزایش پیدا کرده و مجموع تسهیلات مصوب طی سال‌های 1390 تا 1403 معادل 213 هزار میلیارد ریال بوده است.
حسینی درباره صدور مجوز برای کسب‌وکارهای خانگی می‎گوید:«آمار تسهیلات سال‌های 1390 تا 1403 مشخص می‌کند متأسفانه این روند به طور کلی کاهشی بوده و از حدود 700 هزار مجوز صادر شده در سال 1390، تنها به حدود 100 هزار مجوز در سال 1403 رسیده و در مجموع بین سال‌های 1390 تا 1403، حدود 2 میلیون و 100 هزار مجوز صادر شده است. بر اساس گزارش‌ها، در سطح داده‌های ایجاد اشتغال از محل قرض‌الحسنه و منابع بودجه‌ای عمومی، تقریباً 86 درصد منابع تخصیص یافته برای بنگاه‌های زیر 20 نفر بوده که نشان‌دهنده اهمیت اعتبارات خرد و خود‌اشتغالی است.»