کشمیر، بهای این تنش را می‌پردازد

منال فاطمه
دستیار مدیر در ابتکار امنیت خاورمیانه

حملات هوایی هند دینامیک‌های شکننده و ناپایدار محیط امنیتی منطقه را برجسته می‌کند. این واکنش پیش‌بینی شده بود و تحت فشار داخلی بر دولت هایپرملی‌گرای دهلی نو و یک پیشینه طولانی که به طور مشابه به خصومت‌های فرامرزی منجر شد، شکل گرفت. این تبادل چرخه‌ای حملات، لفاظی‌ها و تلافی‌ها چیز جدیدی نیست. با این حال، همین آشنایی دقیقاً ناکامی ناامیدکننده‌ای را در یادگیری از اشتباهات گذشته برجسته می‌کند.
در پی حملات پهلگام، هر دو دولت به روایت‌های ریشه‌ای خود بازگشتند: هند به سوابق پاکستان در پناه دادن به گروه‌های شورشی اشاره کرد و پاکستان ادعا کرد که حمله یک عملیات دروغین بوده است. این بازی متقابل اتهام‌ها نشان‌دهنده یک فلج استراتژیک عمیق‌تر است؛ ناتوانی یا عدم تمایل به پرداختن به علل ریشه‌ای درگیری.
در کانون این رویارویی مردم کشمیر قرار دارند. در روزهای اخیر، کشمیری‌ها در برخی از بخش‌های کشمیر تحت اداره هند با اذیت و آزار و حملات فیزیکی روبه‌رو شده‌اند که گفته می‌شود در تلافی حمله پهلگام انجام شده است. این حوادث که به سرکوب سیاسی و کنترل امنیتی دهه‌ها در منطقه افزوده شده، نشان می‌دهد که چگونه کشمیری‌های عادی همچنان بهای واکنش‌های دولت و جامعه را در میان تنش‌های تجدید شده هند-پاکستان می‌پردازند.
از منظر استراتژیک، جنگ تمام‌عیار به نفع هیچ‌کدام از طرفین نیست. قدرت نظامی پاکستان با وضعیت اقتصادی شکننده جبران می‌شود و اقدام نظامی تمرکز کشور را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی آسیب می‌زند. هند که خود را به عنوان یک قدرت اقتصادی نوظهور جهانی معرفی می‌کند، نمی‌تواند بی‌ثباتی را تحمل کند. در یک جغرافیای هسته‌ای، هزینه‌های تشدید تنش‌ها، چه عمدی و چه تصادفی، غیرقابل محاسبه است.
ایالات متحده تا کنون به طور خنثی در این موضوع دخالت کرده است. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه در روزهای اخیر با دهلی نو و اسلام‌آباد تماس گرفته و اشاره کرده است که واشنگتن از طرفین می‌خواهد تا تنش‌ها را کاهش دهند. رئیس ‌جمهوری ایالات متحده، دونالد ترامپ، سه‌شنبه شب در واشنگتن گفت: «فقط امیدوارم که خیلی سریع تمام شود.» دولت باید همه فشارهای ممکن را برای اطمینان از این موضوع وارد کند. این تهدیدات خطراتی برای تلاش‌های اقتصادی منطقه‌ای ایجاد می‌کند و امنیت هر دو کشور را تهدید می‌کند. شکوفایی منطقه‌ای به صلح پایدار وابسته است که در صورت ادامه تهدید جنگ میان دو کشور هسته‌ای مسلح، امکان‌پذیر نخواهد بود.

تشدیدحملات بعید است

الکس پلیتساس
رئیس پروژه ضدتروریسم شورای آتلانتیک

«عملیات سندور» هند یک عملیات محدود است. این حملات واکنشی مستقیم به حمله تروریستی ۲۲ آوریل ۲۰۲۵ در کشمیر تحت اداره هند بوده که در آن شبه‌نظامیان جبهه مقاومت (TRF) که به‌طور غیررسمی به لشکر طیبه مستقر در پاکستان مرتبط هستند، بیست و شش غیرنظامی، عمدتاً گردشگران هندی را کشته‌اند. وزارت دفاع هند این عملیات را «متمرکز، اندازه‌گیری‌شده و غیر تشدیدی» توصیف کرد و ادعا کرد این حملات تنها زیرساخت‌های تروریستی، مانند اردوگاه‌های آموزشی را هدف قرار داده و از تأسیسات نظامی یا دولتی پاکستان اجتناب کرده است. با این حال، پاکستان تأکید کرد حملات هدف‌های تروریستی را نزده‌اند و گفته‌اند که مناطق غیرنظامی را هدف قرار داده‌اند. نیروهای هند از موشک‌های دقیق استفاده کردند و هواپیماها وارد حریم هوایی پاکستان نشدند، که نشان‌دهنده خویشتنداری برای جلوگیری از تشدید بیشتر تنش‌ها بود.
اقدامات هند با هدف بی‌اثر کردن تهدیدات فوری و در عین حال کاهش خطر تشدید تنش‌ها بود. با قاب‌بندی عمومی حملات به عنوان عملیاتی ضدتروریستی و اجتناب از هدف قرار دادن اهداف حاکمیتی پاکستان، دهلی نو سعی داشت فشار تلافی‌جویی را بر اسلام‌آباد محدود کند. پاکستان حملات را محکوم کرده و ادعا کرده است که غیرنظامیان کشته شده‌اند. در واکنش، گزارش‌هایی از درگیری‌ها در امتداد خط کنترل (LoC) منتشر شده که در آن آتش توپخانه و سلاح‌های سبک از سوی هر دو طرف تبادل شده است و گزارش‌هایی غیرتأییدشده از کشته شدن تعداد محدودی غیرنظامی وجود دارد. طراحی عملیات مشابه حملات هند در ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ است که در آنها شبه‌نظامیان هدف قرار گرفتند بدون آنکه جنگ تمام‌عیار آغاز شود و نشان‌دهنده الگویی از پاسخ‌های اندازه‌گیری‌شده است.
هر دو کشور که از قابلیت‌های هسته‌ای خود آگاه هستند و تحت فشار بین‌المللی از سوی ایالات متحده و سازمان ملل هستند، انگیزه‌هایی برای اجتناب از جنگ دارند. کانال‌های دیپلماتیک، از جمله ارتباطات پشت‌صحنه، همچنان باز هستند و پیشینه‌های تاریخی نشان می‌دهند که هر دو طرف می‌توانند پس از اقداماتی محدود، تنش‌ها را کاهش دهند. در حالی که وضعیت در کشمیر همچنان ناپایدار است، رویکرد با احتیاط هند و لفاظی‌های محتاطانه پاکستان نشان‌دهنده منافع مشترک برای محدود کردن بحران است.

امکان سرایت تنش‌ به کل آسیای جنوبی

رودابه شاهید
 پژوهشگر ارشد در مرکز آسیای جنوبی

به‌عنوان اعضای غیرهسته‌ای اتحادیه همکاری‌های منطقه‌ای آسیای جنوبی (SAARC) که اطراف هند قرار دارند، کشورهایی چون بنگلادش، سریلانکا، نپال، بوتان و مالدیو در صورت تشدید درگیری هند و پاکستان بر سر کشمیر، با محدودیت‌های فزاینده‌ای روبه‌رو خواهند شد.
اگر تنش میان دو همسایه مسلح به سلاح هسته‌ای بالا بگیرد، پیامدهای ژئوپلیتیکی و داخلی برای این کشورهای کوچک‌تر آسیای جنوبی بسیار پیچیده خواهد بود. در این میان، بنگلادش بیش از همه آسیب‌پذیر است؛ جایی که تغییر اخیر در حاکمیت، دولت طرفدار هندِ شیخه حسین را کنار زده و دولتی موقت را جایگزین کرده است که در فضای سیاسی شدیداً قطبی‌شده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند. احساسات ضد‌هندی در این کشور شدت یافته که دلیل آن ادراک مداخله هند و نارضایتی فزاینده از میزبانی دهلی‌نو از نخست‌وزیر پیشین بنگلادش است.
رهبری موقت که فاقد مشروعیت سیاسی است، با فشار شدید از سوی جامعه مدنی برای اتخاذ موضعی ملی‌گرایانه‌تر و احتمالاً ضد‌هندی روبه‌رو خواهد شد. در همین حال، هند نیز به‌احتمال زیاد انتظار همسویی دیپلماتیک بیشتری خواهد داشت که موقعیت داکا را به‌شدت متزلزل می‌کند.
در سریلانکا، دولت احتمالاً موضع بی‌طرفی محتاطانه‌ای حفظ خواهد کرد و در عین حال به‌طور غیررسمی با مواضع امنیتی منطقه‌ای هند همراهی خواهد کرد. اما تشدید درگیری بر سر کشمیر می‌تواند در میان جوامع مسلمان سریلانکا، بویژه اگر مسأله در قالب سرکوب گسترده مسلمانان مطرح شود، ناآرامی ایجاد کند. این پویایی‌های داخلی ممکن است دولتی را که هم‌اکنون نیز با شکنندگی اقتصادی روبه‌روست، بی‌ثبات‌تر کند.
نپال تلاش خواهد کرد تا توازن خود میان هند و چین را حفظ کند، اما هند ممکن است به بی‌طرفی نپال با سوءظن بنگرد. تنش‌های دوجانبه اخیر، از جمله اختلافات ارضی و تأکید کاتماندو بر حاکمیت بیشتر، نپال را در برابر فشارهای دیپلماتیک آسیب‌پذیر می‌کند. همچنین، وابستگی نیروی کار وسیع نپالی در هند، بُعدی اقتصادی به این آسیب‌پذیری می‌افزاید.
بوتان به احتمال زیاد به‌صورت خاموش با هند همسو خواهد ماند، با توجه به پیوندهای استراتژیک نزدیک میان دو کشور، اما هرگونه درگیری نظامی هند می‌تواند چین را به فعالیت بیشتر در امتداد مرزهای شمالی مورد مناقشه ترغیب کند.
در مالدیو، در صورت تبدیل شدن مسأله کشمیر به نمادی اعتراضی، احتمال افزایش احساسات اسلام‌گرایانه در داخل افزایش می‌یابد. از منظر راهبردی، نظامی‌سازی فزاینده اقیانوس هند توسط هند، فضای مانور ماله (پایتخت مالدیو) برای پیروی از سیاست متوازن‌سازی را محدود خواهد کرد. به‌طور کلی، شعله‌ور شدن بحران کشمیر، صف‌بندی‌های منطقه‌ای را تشدید کرده، استقلال راهبردی کشورها را کاهش داده و هزینه‌های سیاسی داخلی برای حفظ بی‌طرفی را برای کشورهای غیرهسته‌ای آسیای جنوبی بالا می‌برد.
این مسأله به نوبه خود پیامدهایی برای راهبرد ایالات متحده در حوزه هند-اقیانوس آرام خواهد داشت. واشنگتن به هند به‌عنوان ستون اصلی تلاش‌های توازن‌ساز منطقه‌ای علیه چین نگاه می‌کند، بویژه از طریق سازوکارهایی چون گروه چهارجانبه‌(Quad). یک بحران طولانی‌مدت میان هند و پاکستان نه‌تنها تمرکز راهبردی هند را از حوزه دریایی هند-اقیانوس آرام به مرزهای زمینی غربی منحرف می‌کند، بلکه توانایی آن برای ایفای نقش به‌عنوان تأمین‌کننده امنیت خالص در منطقه را نیز محدود خواهد کرد.