مفصل‌بندی صنعت نفت در بستر سرمایه‌گذاری
پویا نعمت‌اللهی
کارشناس نفت
بدون تردید بزرگ‌ترین رویداد صنعت نفت کشورمان در دولت کنونی را باید برگزاری نشست تحول در سرمایه‌گذاری و توسعه در بالادست نفت و گاز ایران دانست. بزودی رویداد بزرگ دیگری نیز در قالب نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در تهران برگزار می‌شود که آن را باید در امتداد همین نشست تلقی کرد.
به نظر می‌رسد صنعت نفت «مسیر مفصلی» خود را پیدا کرده و در راستای آن حرکت می‌کند.
مقامات وزارت نفت از ۲۰۰ فرصت سرمایه‌گذاری در قالب ۲۰۰ بسته یاد کرده‌اند. توسعه بیش از ۱۰۰ میدان نفتی و گازی در این قالب برای افزایش تولید در بالادست، همچنین افزایش تولید فرآورده‌های نفتی در حوزه پایین‌دستی و پالایشگاهی دیده شده است.
بر اساس برنامه هفتم پیشرفت، تولید روزانه 4.58 میلیون بشکه نفت خام (توان تولید و نه ظرفیت) یا رسیدن به عدد 1.34 میلیارد مترمکعب در حوزه تولید روزانه گاز خام به عنوان هدف در نظر گرفته شده که محقق شدن این اهداف نیازمند ده‌ها میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است.
هیچ نهاد یا مؤسسه یا شرکت یا بخش (اعم از خصوصی، دولتی و خصولتی) وجود ندارد که توانایی تأمین سرمایه‌هایی در این حجم را داشته باشد. این سرمایه باید عمدتاً از محل منابع خارجی تأمین شود.
در حال حاضر دو واقعیت کلیدی فراروی تصمیم‌گیران صنعت نفت کشور وجود دارد؛ ابتدا اینکه تنوع مطلوبی در فرصت‌های سرمایه‌گذاری وجود دارد و دیگر آنکه منابع مالی و سرمایه‌ای بسیار محدود است. بنابراین باید منابع مالی را با دقت فراوان تخصیص داد. پرسش اصلی این است که در وضعیت کنونی و شرایط مضیق اقتصادی و تنگناهای تحریمی و مالی، چگونه باید به امکان تأمین مالی و سرمایه‌ای موردنیاز برای اجرای پروژه‌های عظیم اندیشید؟
عظمت این پروژه‌ها نه صرفاً از حیث فنی و اجرایی بلکه از منظر اجتماعی نیز غیرقابل‌انکار است. مواجهه با ناترازی‌ها در بخش انرژی مسأله‌ای است که کلیت کشور را درگیر خود ساخته است. اما نمی‌توان به راحتی قضیه را ساده و اظهار کرد، این صنعت از جاذبه کافی برای سرمایه‌گذاری برخوردار است.
از یک‌سو پروژه‌های این صنعت گردش مالی عظیمی داشته و هزینه‌بری بالایی دارند اما در عوض از بازدهی نسبتاً مطلوبی برخوردار هستند. از سوی دیگر پارامترهای فنی و اقتصادی مؤثر در بازدهی پروژه‌های صنعت نفت نیز ممکن است ریسک بالاتر از متعارف داشته باشند. به همین خاطر است که وزیر نفت از تسهیل فرآیندهای سرمایه‌گذاری (و نه تسهیل سرمایه‌آوری) صحبت کرده است. منظور از «فرآیند» در اظهارات وزیر نفت چیست؟
برخی گمان می‌کنند اگر راه سرمایه‌گذاری خارجی باز شود، بلافاصله شرکت‌های معظم دنیا میلیاردها دلار سرمایه را به کشورمان تزریق می‌کنند. این تصور کاملاً اشتباهی است چرا که این شرکت‌ها برای هر سنت از پول خود برنامه‌ریزی کرده و برای هیچ پروژه‌ای بدون مطالعات مقدماتی و توجیهی خرج نمی‌کنند.
وزارت نفت طبعاً مطالعات جامعی درباره راهکارهای بهبود در دستورکار داشته و برنامه‌ریزی تولید، توسعه و سرمایه‌گذاری را تدوین و جمع‌بندی کرده است. این را می‌توان از اظهارات مدیران بخش‌های مختلف در نشست رویداد تحول سرمایه‌گذاری برداشت کرد.
کمتر پیش آمده تا این همه مدیر نفتی از همه بخش‌های بالادستی، میان‌دستی و پایین‌دستی در زیر یک سقف گرد آمده و آمارهای حوزه عملکردی خود را از زشت و زیبا با این درجه از شفافیت بیان کنند. مدیران یک‌صدا از لزوم سرمایه‌گذاری صحبت می‌کردند.
منظور از حرکت در «مسیر مفصلی» را می‌توان حرکت ذیل بستر سرمایه‌گذاری تعبیر کرد. هر عملی که میان عناصر پراکنده، در درون یک گفتمان، رابطه برقرار کند به گونه‌ای که هویت و معنای عناصر یاد شده، اصلاح و تعدیل شود، مفصل‌بندی نامیده می‌شود. اینجا سرمایه‌گذاری در مقام کنشی است که میان عناصر مختلف مانند شاخص‌ها، نمادها، آمارها، عملکردها، پارامترها، نتایج و راهبردها و نظایر آن چنان رابطه‌ای ایجاد می‌کند که هویت اولیه آنها دگرگون شده و هویتی جدید (ذیل توسعه صنعت نفت) پیدا می‌کنند.
از مجموع اظهارات مدیران می‌توان سه استراتژی را ردیابی کرد. محوریت با بهبود زیرساخت‌های حاکمیتی و قانونی تأمین مالی صنعت نفت و گاز و همچنین عوامل ساختاری حوزه تأمین مالی و نهایتاً شفافیت اطلاعاتی حوزه تأمین مالی است.
هر کدام از این سه حوزه نیز می‌توانند تعدادی مؤلفه مرتبط داشته باشند برای مثال در بخش بهبود عوامل ساختاری در حوزه تأمین مالی می‌توان به مؤلفه‌هایی نظیر تنوع بخشیدن به ابزارهای تأمین مالی، معرفی ابزارهای نوین مناسب با شرایط ریسک‌های زمانی، تضامین بازپرداخت و مؤلفه‌های دیگر اشاره کرد. بی‌دلیل نیست که خبر تأسیس صندوق تضمین نفت در همین روز اعلام شده است.
به هر تقدیر، دغدغه دائمی معطوف به استراتژی بهبود نظام تأمین مالی در صنعت نفت و گاز کشور است. حضور مقامات عالی‌رتبه کشوری از قوای سه‌گانه و اظهارنظرهای حمایتی آنان از این اقدام را باید به منزله فرصت مناسبی فراروی صنعت نفت محسوب کرد. بدون شک بخشی از پازل حل معضل سرمایه‌گذاری در این صنعت نیز در بخش‌های تقنینی و قضایی یافت می‌شود.
