چرا سند الگوی کشت به طور کامل اجرا نمی‌شود؟
بهره‌وری آب کشاورزی نصف میانگین جهانی
حتماً شما هم تصاویر و اخبار مربوط به کاهش آب سدها بخصوص سد کرج را دیده‌اید. با توجه به انتشار این اخبار و تصاویر در فضای مجازی دیگر معضل کمبود آب و خشکسالی که ۵ سال متوالی است در آن قرار داریم بر کسی پوشیده نیست. از دلایل کاهش آب سدها، در کنار کاهش بارندگی ها باید به مصرف بی‌رویه و اشتباه در بخش‌های خانگی، کشاورزی و صنعتی اشاره کرد. بر اساس آمار اعلامی از سوی شرکت آب و فاضلاب کشور و شرکت مدیریت منابع آب ایران بخش کشاورزی ۸۷ درصد از آب کشور را مصرف می‌کند. این آمار نشان می‌دهد حوزه کشاورزی به علت سبک سنتی که در کشت در پیش گرفته با هدررفت بالایی مواجه است که همین روش اشتباه موجب شده بیشترین سهم را در مصرف آب داشته باشد. بنابراین باید به منظور بهبود مصرف آب اقدامات مهمی در این حوزه صورت گیرد.
حدیث حدادی
خبرنگار
اقداماتی همچون تحویل حجمی آب، اصلاح الگوی کشت، نوین‌سازی کشاورزی، بهبود سازه‌ها و... از جمله مواردی است که در دستور کار قرارگرفته است. در این میان اصلاح الگوی کشت یکی از مقوله‌های مهمی است که از طریق اصلاح گونه‌ها، طراحی کشت بر اساس اقلیم مناطق، استفاده از گونه‌های محصولات کم‌آب‌بر و... می‌تواند کمک شایانی در افزایش بهره‌وری آب و کاهش مصارف بخش کشاورزی داشته باشد. بهره‌وری آب کشاورزی در ایران حدود 1.4 است که ارتقای آن به میانگین جهانی یعنی حدود 2.5، می‌تواند باعث بهبود جدی در بخش کشاورزی و به تبع آن کاهش جدی مصرف آب تا حدود ۴۰ درصد شود.
یک کارشناس ارشد حوزه آب در گفت‌و‌گو با خبرنگار «ایران» عنوان کرد: «در حال حاضر ما در یک کشور فراخشک زندگی می‌کنیم و با توجه به اینکه منشأ اصلی تولید نیاز جمعیت است، به نظر من کشور به هیچ وجه از منظر آب ظرفیت چنین جمعیتی را ندارد. یکی از دلایل مصرف بالای آب در حوزه کشاورزی مربوط به عملکرد تولید است، زیرا در اغلب مواقع آبیاری به صورت اصولی صورت نمی‌گیرد. در واقع در حال حاضر به گونه‌ای آبیاری می‌کنند که آب به ریشه گیاه هم نمی‌رسد که همین امر موجب شده تا 50 درصد در این بخش با هدررفت آب مواجه باشیم در حالی که با استفاده از آبیاری نوین تا 80 درصد از هدررفت آب جلوگیری می‌شود.»
مجید سیاری افزود: «بر اساس سند الگوی کشت صراحتاً اعلام شده کشت برنج تنها در استان‌های شمالی باید صورت گیرد و سایر شهرها همچون اصفهان، خوزستان و... که دارای آب و هوای خشک و گرم هستند مجاز به کشت برنج نیستند. اقلیم استان‌های شمالی به گونه‌ای است که منابع آبی قابل‌توجهی در آنها وجود دارد که به همین دلیل به راحتی می‌توان برنج را کشت و برداشت کرد. در حالی که اگر بخواهیم این کار را در سایر شهرها انجام دهیم باید پنج برابر آب بیشتر مصرف کنیم.»
وی اظهار کرد: «اصلاح الگوی کشت به این معنا نیست که میزان کشت خود را کاهش دهیم بلکه به این معناست که کشاورزان محصولاتی مطابق با اقلیم و خاک منطقه خود کشت کنند. در واقع با توجه به الگوی کشت باید کشاورزی مطابق با شرایط اقلیمی، آب‌وهوایی و خاک هر منطقه‌ای صورت گیرد.»
عدم اجرای کامل سند الگوی کشت
سیاری گفت: «از سوی دیگر باید کشت در کشور به گونه‌ای صورت گیرد که امنیت غذایی افراد جامعه تأمین باشد. به همین علت عدم به‌کار‌گیری الگوی مصرف، موجب می‌شود در برهه‌ای از سال شاهد کمبود و در برخی موارد شاهد وفور برخی کالاها در بازار باشیم. علاوه بر آن در خیلی از موارد نیز ما شاهد آن هستیم که کشاورزان محصولی را با حجم بالا کشت می‌کنند اما به علت اینکه تقاضایی برای آن در بازار وجود ندارد از برداشت آن امتناع می‌کنند. به طور مثال در چند سال گذشته کشاورزان زیادی در چهارمحال و بختیاری اقدام به کاشت هندوانه کردند اما با توجه به اینکه بازار از این محصول اشباع شده بود از برداشت آن خودداری کردند. با اینکه سندی با عنوان الگوی کشت در کشور تهیه شده اما تاکنون به صورت کامل اجرایی نشده است.»
کارشناس ارشد حوزه آب یکی از اقدامات برای جلوگیری از هدررفت آب در حوزه کشاورزی را جایگزین کردن گیاهای آب‌بر با گیاهان کم‌آب‌بر دانست و افزود: «باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که به جای کاشت گیاه‌هان آب‌بر اقدام به واردات آن کنیم تا کمبودی در بازار نباشد و امنیت غذایی جامعه نیز با مشکلی مواجه نشود. این اقدام نیازمند تأمین دو بخش مالی و تأمین امنیت غذایی مردم از طریق واردات است. این کار نیازمند میزان قابل توجهی نقدینگی و روابط سیاست خارجی خوبی است.»
وی در خصوص تأثیر کشت گلخانه‌ای بر کاهش مصرف آب تأکید کرد: «با توجه به شرایط آبی که کشور در آن قرار گرفته، چاره‌ای جز حرکت به سمت استفاده از شیوه‌های نوین کشت نداریم که یکی از این شیوه‌های جدید، کشت گلخانه صنعتی و مدرن است. همین اقدام می‌تواند 90 تا 95 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب را داشته باشد.»
مدیریت آب در سطح مزرعه با سامانه نوین آبیاری
رئیس مؤسسه فنی و مهندسی کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی هم در گفت‌و‌گو با «ایران» عنوان کرد: «در حال حاضر حدود سه میلیون و 135 هزار هکتار از اراضی کشاورزی با سامانه‌های نوین آبیاری می‌شود که تقریباً دومیلیون و 600 هزار هکتار آن با حمایت دولت و همچنین هم‌افزایی خود جامعه بهره‌برداران صورت گرفته است. علاوه بر آن حدود ۵۵۰ هزار هکتار آن نیز به طور کامل با حمایت خود مردم در کشور اجرا شده است.»
حسین دهقانی سانیج افزود: «یکی از مزایای سامانه نوین آبیاری این است که در شرایط خاص این سامانه می‌تواند منجر به صرفه‌جویی شود اما آنچه که در استفاده از این سامانه رخ می‌دهد بسیار مؤثرتر است، زیرا از این روش می‌توان به منظور افزایش بهره‌وری و کاهش آب آبیاری نیز استفاده کرد. مهم‌تر اینکه این سامانه ابزاری برای مدیریت آب در سطح مزرعه است. بنابراین چنین اقدامی نه تنها در مواردی همچون کمک به مدیریت تغذیه و کاهش هزینه کارگری تأثیرگذار است بلکه در شرایط محدودیت آب نیز می‌توان با این روش از آب بیشترین بهره را برد.»
وی تأکید کرد: «یکی از روش‌های آبیاری که نسبت به آبیاری سطحی و آبیاری قطعه زیرسطحی بهتر است آبیاری میکروست که یکی از مزایای آن کاهش تبخیر از سطح مزارع است. در واقع این امر به عنوان یکی از شاخص‌های صرفه‌جویی در مصرف آب مطرح است.»
راهکار ترغیب کشاورزان به استفاده از الگوی کشت
دهقانی سانیج گفت: «یکی از کارهای سخت در این حوزه ترغیب کشاورزان برای استفاده از الگوی کشت است که برای این کار باید از ابزار اقتصادی و حمایتی کشور استفاده کرد. از سوی دیگر الگوی کشت یکی از فناوری‌هایی است که می‌تواند کمک کند بخش کشاورزی خود را با منابع آب و نیاز کشور تطبیق دهد و علاوه بر آن، این الگو می‌تواند کمک کند دستگاه‌های خارج از بخش کشاورزی وظایف خود را نسبت به بحث تولید و تأمین غذا برای کشور انجام دهند.» وی تصریح کرد: «میزان مصرف آب گلخانه‌ها بیشتر از فضای باز است به علت اینکه ما می‌توانیم در طول سال برداشت محصول داشته باشیم ولی در کنار آن بهره‌وری بالاتری را نسبت به مصرف واقعی آب دارند. بنابراین از این نگاه می‌توان از کشت گلخانه‌ای به عنوان یک ابزار برای خوداتکایی، پایداری منابع آب و حتی تأمین غذای کشور استفاده کرد.»
