رئیس کمیسیون ویژه آب شورای شهر اصفهان در گفت‌وگو با «ایران»:
نصف جهان دنبال صنایع آب‌بر نبود
بیتا میرعظیمی
خبرنگار
زاینده‌رود که روزگاری نماد زندگی و تمدن در قلب ایران‌زمین بود، چند سالی است با خشکیدگی، بحران‌های آبی و سوءمدیریت‌های پی‌درپی دست و پنجه نرم می‌کند؛ رودخانه‌ای تاریخی که نقش مهمی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت مناطق مرکزی ایران، بویژه استان اصفهان برعهده داشته و با تشدید بارگذاری‌های غیرمجاز در حوضه آبریز، به یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و اجتماعی کشور تبدیل شده است. با این حال به باور بسیاری از کارشناسان، حفظ زاینده‌رود به‌عنوان یک میراث ملی، وظیفه‌ای همگانی است که نیازمند اقدام فوری، اتخاذ رویکردی جامع و چندوجهی با تصمیم‌گیری‌های دقیق و علمی است. طبق قانون، اولویت تخصیص آب باید به شرب، محیطزیست، حقابه‌داران و در نهایت کشاورزان تخصیص یابد؛ اولویتی که در حوضه آبریز زاینده‌رود نادیده گرفته شده و نیازمند بازنگری در تخصیص‌های قدیمی است. با اصلاح نظام حکمرانی آب، بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، توسعه کشاورزی پایدار و همکاری استان‌های «چهارمحال و بختیاری، اصفهان و یزد»، ذی‌نفعان مختلف و... ، شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور لب‌های تشنه زاینده‌رود سیراب شده و چشم نصف جهان روشن شود.
«مجید نادرالاصلی» رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان به «ایران» میگوید: «اصفهان با گستره فراوان جغرافیایی و جمعیت بالای 5 میلیون نفر در یک 8 راهه استراتژیک جغرافیایی کشور قرار دارد. استانی که در آن صنایع بزرگ فولاد و آهن کشور استقرار یافته و به دلیل مصرف بالای آب، بر تشدید بحران کم‌آبی در استان دامن زده‌اند، در حالی که اصفهان لزوماً به دنبال این نبوده که کارخانه‌ها و صنایع آب‌بر، در این شهر احداث تا ناچار شوند بخشی از نیازهای آبی خود را از رودخانه زاینده‌رود تأمین کنند. با این حال شاهدیم که بهره و منافع صنایع و کارخانه‌های اصفهان به جیب مجموعه شرکت‌های سهامدار که عمدتاً خارج از استان هستند رفته و الزاماً برای خود اصفهان رهاوردی جز هوای آلوده، تردد روزانه حدود صدها اتوبوس و خودروهای فراوان برای انتقال کارکنان این صنایع با حدود بیش از ۲۰ هزار نیروی انسانی را ندارد.»
سهم صنایع از زاینده‌رود
رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان به تأمین آب مورد نیاز صنایع آب‌بر به کارخانه‌های فولاد، ذوب‌آهن، مجموعه‌های پالایشگاهی اصفهان و... از مسیر‌های متفاوت اشاره کرده و میگوید:«صنایع مذکور سالانه بیش از ۴۰ میلیون مترمکعب آب مورد نیاز خود را به صورت مستقیم از بستر رودخانه زاینده‌رود و حدود 100 میلیون مترمکعب را نیز از سفره‌های زیرزمینی برداشت کرده و بخش دیگری از نیازهای آبی خود را از طریق بازچرخانی آب از طریق پساب و... تأمین می‌کنند.»
انتقال 70 میلیون مترمکعب آب
نادرالاصلی میگوید:«بیش از 25 سال پیش و مطابق تصمیم دولت وقت مقرر شد حدود ۹۰ میلیون مترمکعب از زاینده‌رود به یزد برای مصرف آب شرب منتقل شود و در ازای این بارگذاری، تونل و سد سوم کوهرنگ را احداث کنند. تونل کوهرنگ در دهه ۹۰ تکمیل و احداث شد اما سد آن که مأموریت تأمین آب مورد نیاز و جبران مصارف جدید را دارد تا به امروز که در مراحل ابتدایی است، قابلیت بهره‌برداری ندارد و شاید تا یکی، دو سال آینده هم طول بکشد، زیرا موضوع تأمین منابع مالی آن نیز با ابهام مواجه بوده و در سازمان برنامه و بودجه کشور ردیف اعتباری ندارد. در حال حاضر بیش از ۷۰ میلیون مترمکعب از آب زاینده‌رود برای جمعیت حدوداً کمتر از ۶۰۰ هزار نفری یزد صرفاً برای استفاده شرب مردم منتقل می‌شود؛ البته طی این سال‌ها نیز شاهد احداث و ایجاد و توسعه حدود 16 صنعت فولادی آب‌بر در استان یزد و بیش از این مقدار، صنایع سرامیک و کاشی و موارد مشابه هستیم.»
برداشت بی‌رویه آب در بالادست
رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان ادامه می‌دهد:«بیش از ۲۰ سال است که زاینده‌رود با چالش کم‌آبی در اثر بارگذاری‌های فراوان و خارج از ضوابط دست و پنجه نرم می‌کند. عده‌ای باغدار در بالادست زاینده‌رود، آب را به گونه‌ای بی‌رویه با پمپاژ‌های قوی برداشت کرده و اجازه رسیدن آب به پایین‌دست را نمی‌دهند. حالا کشاورزان پایین‌دست (زکات بده‌هایی که زکات‌بگیر شده‌اند)در پایین‌دست رودخانه سر در گریبان فقر و نداری و مشکلات اقتصادی و تأمین هزینه‌های فراوان جاری و روزمره خانواده خود شده‌اند.»
مجموعه‌های گردشگری و تفریحی
نادرالاصلی خاطرنشان می‌کند:«در حوضه زاینده‌رود یک مجموعه تفریحی همانند شهرهای دیگر احداث شده تا فرصت‌های گردشگری و تفریحی را با بهره‌برداری از فضای زیبای آن برای آحاد علاقه‌مندان و گردشگران دوچندان کند؛ مجموعه‌ای که به امروز و دیروز تعلق نداشته و حدود 40 سال پیش احداث شده است.» وی تأمین آب استخرهای موجود در منطقه گردشگری را از آب زاینده‌رود تکذیب کرده و میگوید:«در حقیقت امکان احداث استخرهای متعدد در منطقه گردشگری به دلیل کوهستانی بودن این منطقه وجود ندارد.»
توزیع عادلانه منابع آب
رئیس کمیسیون ویژه آب و مناطق کم‌برخوردار شورای اسلامی شهر اصفهان چندین راهکار برای مدیریت منابع آب در حوضه آبریز زاینده‌رود پیشنهاد داده و تأکید می‌کند:«برای مدیریت منابع آب باید برداشت‌ها در بالادست، میان‌دست و پایین‌دست رودخانه رعایت شود. با این حال مهم‌ترین موضوع شفافیت است. شفافیت در ذخایر موجود و اینکه آب را چه کسانی و به چه میزانی باید برداشت کنند. باید افرادی که از قدیم حقابه‌ای داشتند در اولویت قرار گیرند، نه آنهایی که تازه چند سال است باغات جدید ساخته و محصولات پرآب‌بر کشت می‌کنند.» نادرالاصلی با اشاره به ضرورت برقراری عدالت در توزیع منابع و مصارف آب خاطرنشان می‌کند:«چرا باید هر ۳ یا ۶ ماه یک‌بار آب زاینده‌رود را به شرق اصفهان باز کرده و مقدمات خشکیدگی و نابودی محصولات کشاورزان را فراهم کنند؟! »
عزم ملی برای نجات زاینده‌رود
این مسئول اصفهانی می‌افزاید:«واقعیت این است که در حوزه استحفاظی و تقسیماتی اصفهان، آب کافی قابل دسترس وجود داشته و در هیچ سیستم محیط‌زیستی تأثیر منفی ندارد و از هیچ شهر و بخش و مردمی، حقوقی ضایع نمی‌شود و اگر تخصیص تنها ۲۵ درصد از موجودی آب دنا، که در حوزه استان است سریع‌تر عملیاتی شود، اصفهان می‌تواند کسری آب شرب و محیطزیست و تالاب جهانی و ماندگار گاوخونی را برای چندین سال تأمین کند. این پروژه در حال حاضر در حال انجام بوده ولی متأسفانه تاکنون هیچ‌گونه اعتبار ملی به آن تخصیص داده نشده است. حتی در برنامه بودجه‌های سالانه و برنامه هفتم توسعه کشور نیز در خصوص تأمین منابع آبی شهر اصفهان هیچ اشاره‌ای نشده است و گویا اصفهانی وجود ندارد که مشکل کسری آب برای آن وجود داشته باشد، در حالی که اصفهان در کویر خشک قرار داشته و حل مشکل بی‌آبی آن تنها با عزم ملی میسر است.»
بــــرش
انسداد ۱۰۶۳۲ حلقه چاه غیرمجاز
مرگ زودهنگام سفره‌های آب زیرزمینی با برداشت بی‌رویه از چاه‌های غیرمجاز در اصفهان ضرورت کنترل هوشمند منابع برداشت آب در نصف جهان را دوچندان کرده است. طبق گفته «مینا بگی» رئیس گروه حفاظت و بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به روزنامه ایران، از سال 1386 تا پایان سال گذشته، ۱۰۶۳۲ حلقه چاه غیرمجاز با حجم صرفه‌جویی در استان اصفهان پر و مسلوب‌المنفعه شده و حجم صرفه‌جویی آب از سال 1384 تاکنون به ۲۲۸ میلیون مترمکعب رسیده است.
کشت برنج به یک‌ششم رسید
«پیمان فیروزنیا» مدیر امور زراعت جهاد کشاورزی اصفهان با اشاره به اینکه خشکیدگی زاینده‌رود هیچ ارتباطی به کشت برنج در استان ندارد به «ایران» میگوید:«در سال‌های گذشته با اقدامات ترویجی مؤثر، سطح زیرکشت برنج از حدود 20 هزار هکتار به 3 الی 4 هزار هکتار رسیده و این محصول با چاه آب آبیاری شده است، زیرا آب زاینده‌رود تنها چند بار در سال به صورت فصلی و مقطعی بازگشایی شده و نمی‌تواند برای کشت برنج مورد استفاده قرار گیرد.»
