درباره نسخه تازه فیلم کمدی- درام «بیتل جویس»
بازگشت به ناکجا‌آبادهای «برتونی»
وصال روحانی
روزنامه‌نگار
«بیتل جویس، بیتل جویس» عنوان فیلم تازه‌ای از تیم برتون، کارگردان غیرمتعارف آمریکایی است که برای توصیف ژانر آن باید از واژگان فانتزی سیاه یا کمدی- درام و البته با چاشنی «ترس» یاد کرد و مثل ورسیون اول آن که در سال 1988 با نام کوتاه‌تر «بیتل جویس» عرضه شد، راوی داستانی غریب است که فقط از ذهن خاص و از درون دیدگاه‌های غریب هنرمندی چون برتون می‌تواند به بیرون بتراود. اگر این فیلم تازه را دنباله‌ای بر نسخه اول بدانیم (که باید بدانیم) این نکته نیز لازم به افزودن خواهد بود که تعدادی از بازیگران اصلی فیلم اوریژینال شامل مایکل کیتون، وینونا رایدر و کاترین اوهارا با وجود 27 سال مسن‌تر شدن نسبت به زمان اکران آن اثر سینمایی، رل‌های محوله به خود را تکرار می‌کنند و در کنار آنها چند تازه وارد هم به این عرصه می‌آیند که جاستین ترو، ینا اورتگا و ویلم دافو پرسابقه از آن دست هستند.
میزان اعتباری که جامعه جهانی برای هنر تیم برتون و دیدگاه‌های او قائل است، به حدی می‌رسد که «بیتل جویس، بیتل جویس» در جشنواره معتبر سال 2024 ونیز ایتالیا به عنوان فیلم افتتاحیه انتخاب و پخش شد. محبوبیت شخصی برتون نزد هوادارانش هم به حدی می‌رسد که این فیلم را که از 28 مهرماه در آمریکای شمالی و مرکزی و از 3 آذرماه در اروپای غربی، آسیای شرقی و آمریکای جنوبی اکران عمومی شد و بودجه تولید آن 100 میلیون دلار بوده، تا این لحظه از رقم 690 میلیون دلار فروش هم عبور داده است.
از خانه اشباح تا خانه ازدواج
تیم برتون، «بیتل جویس» جدید را براساس سناریویی از آلفرد گاف و مایلز میلار و کاراکترهای اولیه‌ای که خلق شده توسط مایکل مک‌داول و لری ویلسون بوده‌اند، ساخته است و یک بار دیگر دنیا و عرصه‌ای را سیاحت و ترسیم می‌کند که آدم‌های آن در تلاش برای کشف معماهای قتل و رازهای تبهکاری عجیب‌ترین راه‌ها را طی می‌کنند.
چون از 1988 به 2025 سفر کرده‌ایم، کاراکتر لیدیا دیتز (با بازی وینونا رایدر) را در حالی از نو می‌یابیم که تبدیل به مجری یک برنامه «تاک‌شو»ی تازه و ماوراءالطبیعه‌ای تلویزیونی به نام «خانه اشباح» شده است. او حین تصویربرداری یکی از قسمت‌های این تاک‌شو تجسم و تصویری گنگ از «بیتل جویس» را می‌بیند که همان شبحی است که 36 سال پیش از آن به جان او و خانواده‌اش افتاده بود. این شبح (با بازی مایکل کیتون) ظاهراً در بین تماشاگران حاضر در استودیو نشسته و کارها و اظهارات لیدیا را زیر نظر گرفته بود. چند روز بعد از آن دلیا مادرخوانده لیدیا، مرگ پدر وی را که چارلز نام داشت، به اطلاع دخترش می‌رساند و به همین سبب کل اعضای خانواده دیتز راهی منطقه وینترریور می‌شوند تا در آنجا مراسم ختم و به خاک‌سپاری پدرشان را برپا دارند و در بین راه دختر لیدیا را هم که استرید نام دارد و مدت‌ها با مادرش قهر بوده، با خود همراه می‌سازند. یک هفته بعد از این مراسم روری (با بازی جاستین ترو) که یک تهیه‌کننده برنامه‌های تلویزیونی است، به لیدیا پیشنهاد ازدواج می‌دهد که این زن آن را می‌پذیرد. این رویداد سبب می‌شود استرید یک بار دیگر خانواده را ترک گوید و با جره‌می فریزر دوست قدیمی‌اش ملاقات کند و جالب‌تر اینکه این مرد جوان هم او را به میهمانی عروسی‌ای دعوت می‌کند که مادرش در آن به عقد ازدواج روری درخواهد آمد.
هنرمند غریبی که همچنان سر از تن جدا می‌کند
اینکه بر سر این کاراکترها چه می‌آید و عروسی‌های سر گرفته و نگرفته و مرگ‌های واقعی و خیالی و توطئه‌های این و آن در مسیر داستانی این فیلم به کجا می‌انجامد، شاید چندان مهم نباشد زیرا خصلت مهم برتون ذهن پروازگر اوست که از عروسک‌ها آدم و از آدم‌ها عروسک می‌سازد و زندگی برای او ظرفی خمیرمانند است که هر لحظه به شکلی درمی‌آید. برتون با خلق شاهکاری همچون «ادوارد دست‌قیچی» در سال 1991 به حدود و ثغوری در خلق محیط‌های تصنعی اما جاندار رسید که هیچ سینماگر مؤلف دیگری از نسل فعلی و نه حتی وس اندرسون به انجام آن نائل نشده است. موجودات گروتسک و آدم‌های مجسمه‌وار او بعداً در فیلم‌های دیگری همچون «مریخ حمله می‌کند»، «اسلیپی هالو»، «ماهی بزرگ» و «عروس جنازه» طی سال‌های 1996 تا 2005 هم سر برآوردند و جنایات آنها با ساخت و پخش فیلم سرشار از خونریزی‌های بی‌رحمانه و واقعی و غیرواقعی «سویینی تاد: آرایشگر شیطانی خیابان فلیت» در سال 2007 به نقطه اوج خود رسید. نقطه‌ای که در آن نمی‌توان فهمید این آدم‌های شبح‌وار از کجا آمده‌اند و به دنبال چه هستند. «سایه‌های تاریک» و «فرانکن وینی» در سال 2012 به این سنت و سؤالات مورد بحث استمرار بخشیدند و وقتی هم که برتون پذیرفت از خطرسازی‌های دائمی در متن قصه‌هایش دوری جوید، با ساختن ورسیون دلخواه خودش از روی داستان معروف «آلیس در سرزمین عجایب» و همچنین «خانه خانم پرگرین برای بچه‌های خاص» و البته «دامبو» شگفتی‌های کودکانه‌اش را کامل‌تر کرد. چه چیزی عجیب‌تر و جالب‌تر از اینکه فیلم معروف نمایشی «دامبو» در نسخه سال 2019 برتون اگرچه همچنان در یک سیرک زندگی می‌کند اما قدرت پرواز دارد! اینکه برتون در دو نسخه «بت‌منی» خود در سال‌های 1989 و 1992 چه کرد و چه تصویر منفی و تیره‌ای از این ابرقهرمان البته مخدوش کمیک استریپی به دست داد، همچنان محل مناقشه و تردید است اما رجعت او در 67 سالگی‌اش به پروژه «بیتل جویس» گواهی می‌دهد وی یک بار دیگر به وادی ایده‌های گوتیک خویش ورود کرده و قصد بریدن سر آدم‌های فراوان دیگری را دارد!
در کنار اشباح سرگردان
غیرممکن است که فیلم تازه‌ای از برتون اکران شود و منتقدان متحیر از بدایع اختصاصی وی، سخنی در رثای او نگویند. اگرچه سایت‌های سینمایی معروف روتن توماتوز و متاکری‌تیک از حداکثر نمره 100 درصد فقط امتیازی بین 71 تا 77 درصد را به «بیتل جویس، بیتل جویس» داده و این نتیجه‌گیری کلی را کرده‌اند که این نسخه بازسازی شده و فیلم دنباله‌ای به سطوح فیلم اول نمی‌رسد اما منهولا دارگیس، منتقد سینمایی روزنامه نیویورک تایمز نوشته است: «به لطف نگاه تازه برتون به دنیای محبوب و عرصه کمدی ترسناکش، ما یک بار دیگر به میان اشباحی برمی‌گردیم که از هر جهت سرگردانند و اگر کنار آنها طی طریق کنیم، یک بار دیگر سر از ناکجاآبادی‌های تیم برتونی درمی‌آوریم. آنجا که خیال و واقعیت یکدیگر را می‌کشند و به درون دره‌ای سیاه و بی‌پایان فرو می‌غلتیم و چه چیزی جالب‌تر از این؟!»
مشخصات فیلم
عنوان: «بیتل جویس، بیتل جویس»
کارگردان: تیم برتون
سناریست‌ها: آلفرد گاف و مایلز میلار
بازیگران: مایکل کیتون، وینونا رایدر، کاترین اوهارا، ینا اورتگا، جاستین ترو، ویلم دافو، آرتور کونتی، برن گورمن، ایمی نوتال و دنی دویتو
مدیر فیلمبرداری: هریس زامبار لوکاس
تدوینگر: جی پری چیدنی
موسیقی متن: دنی الفمن
تهیه‌کنندگان: مارک توبروف، دیدی گاردنر، جره‌می کلاینر و تامی هارپر
کمپانی‌های تولید و توزیع کننده فیلم: گنن کمپانی و برادران وارنر
مدت: 104 دقیقه
بودجه تولید: 100 میلیون دلار
میزان فروش: 690 میلیون دلار
