سیستان و بلوچستان قطب تولید «چای ترش» در کشور
طلای سرخ دلگان با صنایع تبدیلی قیمت پیدا می‌کند
استان سیستان و بلوچستان به دلیل موقعیت جغرافیایی، اقلیمی و دارا بودن پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های مهم در عرصه‌های مختلف کشاورزی به قطب تولید چای ترش در کشور تبدیل شده است؛ گیاهی پرخاصیت که هیچ نام و نشانی از موطن خود در بازار فروش نداشته و سود اصلی این محصول به جیب کشاورز نمی‌رود. طبق گفته مدیر گیاهان دارویی و سنتی سیستان و بلوچستان به «ایران»، نبود صنایع تبدیلی و بسته‌بندی در استان باعث شده حاصل دسترنج کشاورزان با نازل‌ترین قیمت به جیب واسطه‌ها برود و این گیاه غنی از آهن پس از فرآوری و بسته‌بندی با برند استان‌های دیگر وارد بازار مصرف شود.
بیتا میرعظیمی
گروه ایران زمین
چای ترش گیاهی دومنظوره، متعلق به خانواده پنیرک است که در زبان محلی به آن چای مکی نیز می‌گویند. این گیاه دارویی سال‌ها پیش توسط زائران مکه مکرمه وارد کشور شده و برای اولین‌بار در کشور در شهرستان دلگان استان سیستان و بلوچستان کشت شد. این گیاه دارویی پرفایده به دلیل شرایط ویژه آب و هوایی، خاک و همچنین روش‌های کشت و برداشت سنتی در استان سیستان و بلوچستان، از کیفیت بالایی برخوردار است و با توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری می‌تواند زمینه بهبود وضعیت اقتصادی و همچنین ارتقای جایگاه ایران را در بازارهای بین‌المللی فراهم کند.
برداشت 800 تن چای ترش
«حسین جهان‌تیغی» مدیر گیاهان دارویی و سنتی سیستان و بلوچستان به «ایران» می‌گوید:«چای ترش با نام علمی Hibiscus sabdariffa، محصولی یک ساله است که همه ساله سطح زیرکشت آن تغییر می‌کند. این گیاه دارویی در ماه‌های فروردین و اردیبهشت‌ماه کشت می‌شود و برداشت آن از نیمه دوم آبان تا پایان آذرماه ادامه دارد. امسال سطح زیرکشت چای ترش در استان سیستان و بلوچستان بیش از 1500 هکتار بود که از هر هکتار حدود 800 کیلوگرم کاسبرگ خشک برداشت شد؛ بنابراین امسال در مجموع حدود 800 تن کاسبرگ چای ترش برداشت شده و هر کیلو بین ۳۵۰ تا 400 هزار تومان به فروش رسیده است.»
وی می‌افزاید:«کشاورزان، چای ترش را پس از برداشت خشک کرده و به فروش می‌رسانند. البته آنها ابتدا منتظر باز شدن غنچه‌ها می‌مانند و سپس اقدام به برداشت محصول می‌کنند؛ همین امر نیز پروسه برداشت چای ترش را کمی طولانی‌تر می‌کند. غنچه‌ها پس از جمع‌آوری، داخل خانه‌ها یا پشت‌بام به صورت سنتی و در سایه پهن شده و خشک می‌شوند. این محصول دست به نقد است و به محض خشک شدن به فروش می‌رسد. همه ساله با آغاز برداشت چای ترش در استان سیستان و بلوچستان، تجار و واسطه‌ها محصول را از کشاورزان خریداری کرده و در استان‌های مختلف به فروش می‌رسانند.»
نبود صنایع تبدیلی و فرآوری
مدیر گیاهان دارویی و سنتی سیستان و بلوچستان به مکانیزه نبودن پروسه برداشت چای ترش در مزارع و باغات شهرستان‌های استان اشاره کرده و می‌گوید:«مشکل اصلی این است که هنوز دستگاه برداشت این محصول در هیچ کشوری طراحی نشده است. منتها اخیراً تماس‌هایی با مؤسسه تحقیقات فنی-مهندسی برقرار کرده‌ایم که ظاهراً به نتایجی در طراحی و ساخت دستگاهی متناسب با کشت مکانیزه دست یافته‌اند.»
حسین جهان‌تیغی به نبود صنایع تبدیلی و فرآوری چای ترش در سطح استان سیستان و بلوچستان اشاره کرده و می‌گوید:«هیچ کارگاه و کارخانه فرآوری چای ترش در استان وجود ندارد و این محصول همچنان به صورت خشک به شهرستان‌های بزرگ مانند تهران، مشهد و... ارسال می‌شود. البته شنیده‌ها حاکی از آن است که این گیاه دارویی پس از خریداری در برخی از استان‌ها به صورت تی‌بگ بسته‌بندی شده و با برند استان‌های دیگر به فروش می‌رسد، در حالی که زحمت اصلی را کشاورزان استان می‌کشند و حالا سود آنها باید به جیب واسطه‌ها برود.»
گیاهی سرشار از آهن
وی خاطرنشان می‌کند:«در برخی از کشورها مانند هند و پاکستان از چای ترش شربت تولید کرده و از آن استفاده می‌کنند. گاهی نیز آن را به صورت مربا فرآوری کرده و در بسته‌بندی‌های خاص به فروش می‌رسانند. ما می‌توانیم از این اقدامات ایده گرفته و آن را در جهت بهبود بازار فروش در کشور توسعه دهیم. از سرمایه‌گذاران نیز می‌خواهیم وارد استان شوند و در امر فرآوری و برندسازی این گیاه دارویی پرفایده سرمایه‌گذاری کنند.» مدیر گیاهان دارویی و سنتی سیستان و بلوچستان درباره مزایای چای ترش می‌گوید:«این گیاه سرشار از آهن، مس، اسید سیتریک، آنتوسیانین، ویتامین c و دارای خواص مفید دارویی است و موجب کاهش فشار خون، کنترل کلسترول، رفع اختلالات کبدی، صفرا و کاهش استرس می‌شود. چای ترش منبع غنی از آهن است و بر خلاف چای معمولی سرشار از آهن است. این گیاه به صورت دمنوش مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای کنترل فشار خون بسیار مفید است.»
«دلگان» رتبه اول تولید چای ترش کشور
شهرستان دلگان واقع در یکی از شهرستان‌های غربی استان سیستان و بلوچستان، قطب تولید چای ترش است که باید در راه‌اندازی واحد صنعتی فرآوری و بسته‌بندی چای ترش در این شهرستان تسریع شود.
«قنبر نارویی» مدیرجهاد کشاورزی دلگان به «ایران» می‌گوید:«سطح زیر کشت چای ترش در شهرستان دلگان در سنوات گذشته حدود 2 هزار و 500 هکتار بود، اما امسال سطح زیرکشت آن به دلیل گرانی سرسام آور هزینه کارگری، نبود سیستم فرآوری و برداشت غیرمکانیزه سطح زیرکشت 20 درصد کاهش پیدا کرده است. امسال 1200 هکتار از اراضی شهرستان دلگان به کشت چای ترش تخصیص یافت و در هر هکتار حدود 800 کیلو از این گیاه دارویی برداشت شد. کشاورزان نیز چای ترش را سر مزرعه با قیمت هر کیلو 400 هزار تومان به فروش رساندند. دلال‌ها و واسطه‌ها محصول را سر زمین خریداری کرده و بدون بسته‌بندی و به صورت فله‌ای در سراسر کشور اعم از تهران، مشهد و... توزیع می‌کنند.» وی مکانیزه نبودن عملیات برداشت چای ترش در استان سیستان و بلوچستان را یکی از مشکلات موجود در بازار تولید و عرضه این محصول در استان معرفی کرده و تأکید می‌کند:«متأسفانه هیچ دستگاه مکانیزه‌ای در استان برای فرآوری و برداشت چای ترش وجود ندارد و همه ساله به شکل سنتی و با دست جمع‌آوری شده و زمینه هزینه برداشت این محصول را افزایش داده است. برداشت چای ترش اغلب به صورت خانوادگی انجام شده و بابت هر کارگر روزانه 70 هزار تومان پرداخت می‌شود.»
اشتغالزایی برای 3000 نفر
مدیر جهاد کشاورزی دلگان می‌گوید:«مشکل اینجاست که هیچ دستگاه مکانیزه‌ای برای برداشت چای ترش در کشور وجود ندارد. البته قرار بود یک شرکت، ساخت دستگاه مکانیزه را برعهده بگیرد و هنگام برداشت محصول برای تست نهایی به مزارع شهرستان دلگان مراجعه کند اما خبری نشد. سطوح کشت چای ترش در شهرستان دلگان اغلب کوچک بوده و کشاورزان به صورت خانوادگی در امر کاشت و برداشت این گیاه دارویی مشغول به کار هستند، در حالی که عملیات کاشت، داشت و برداشت چای ترش در شهرستان دلگان زمینه اشتغالزایی بیش از 3000 نفر را به طور مستقیم و غیرمستقیم فراهم کرده است.»
وی به اهمیت فرآوری، بسته‌بندی و برندسازی محصول چای ترش در بازار اشاره کرده و می‌گوید:«در حال حاضر کارگاهی برای فرآوری این گیاه دارویی ساخته و تجهیزات آن خریداری شده است، منتها مشکل نقدینگی و تسهیلات وجود دارد؛ اگرچه بخشی از تسهیلات آن تأمین شده اما به دلیل افزایش تورم، تکمیل آن همچنان به تعویق افتاده است. مدیر جهاد کشاورزی دلگان سودآوری محصول، قابلیت رشد در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری و نیاز به آب کم را مهم‌ترین مزیت‌های کشت چای ترش در کشور دانسته و خاطرنشان می‌کند:«چای ترش دلگان علاوه بر توزیع در داخل کشور، حتی به کشورهای حوزه خلیج فارس، روسیه، افغانستان و پاکستان نیز صادر می‌شود.»
