محمدمحسن فایضی
کارشناس مسائل فلسطین

براساس توافق میان حماس، اسرائیل و میانجیگران (مصر، قطر، آمریکا) که در روز 19 ژانویه نهایی شد، قرار بر این شد که آتش‌بس در سه مرحله اجرا و آغاز شود. مرحله اول 42 روزه خواهد بود که در مجموع 33 اسیر اسرائیلی شامل 8 جسد و 25 زنده مبادله می‌شود و در مقابل حدود 2500 اسیر فلسطینی آزاد و کالاها وارد نوارغزه شود. همچنین اسرائیل براساس طرح از محور نتزاریم و فیلادلفیا عقب‌نشینی خواهد کرد.
اما جزئیات در خصوص مرحله دوم چون هیچ توافقی رخ نداده بود، براساس توافق قرار شد از روز 16‌ام آتش‌بس گفت‌و‌گوها در خصوص مرحله دوم آغاز شود تا روز 42‌ام به نتیجه برسد و سپس مرحله دوم 42‌روزه بلافاصله آغاز شود.
مرحله اول بواسطه مرحله به مرحله بودن تحویل اسرای اسرائیلی (حدود 3 اسیر در هفته)، علی‌رغم چالش‌های فراوان و نقض‌های فراوان تا پایان ادامه یافت و علاوه بر تبادل اسرا، اسرائیل از نتزاریم هم عقب‌نشینی کرد ولی در روز پایانی از محور فیلادلفیا عقب‌نشینی نکرد.
اما چرا مرحله دوم آغاز نمی‌شود؟ یک دلیل آن وضعیت داخلی نتانیاهو است. یوسی میلمان تحلیلگر روزنامه عبری هاآرتص می‌گوید: «نقض توافقات یا تشدید و تحریک در جریان درگیری‌ها رویکردی است که اسرائیل برای دهه‌ها دنبال می‌کند. نمونه‌های زیادی از این دست وجود دارد، مانند جنگ 1973، زمانی که دولت گلدا مایر توافق آتش‌بس با مصر را در سینا نقض کرد، اما این اقدام منجر به کشته شدن 80 سرباز و مجروح شدن 120 نفر دیگر شد. همه مانورها، تحریکات، تهدیدها و لفاظی‌های تند تأیید می‌کنند که نتانیاهو واقعاً به سرنوشت اسرا اهمیتی نمی‌دهد، علی‌رغم اظهارات مکرر او مبنی بر اینکه او و دولتش «متعهد به بازگرداندن همه آنها هستند»، در واقع، آنچه برای او اهمیت دارد، ماندن در قدرت است، و بنابراین او به‌دنبال جلب رضایت پایگاه سیاسی‌اش، بویژه جناح راست افراطی است.»
دلیل و تحلیل دوم، ایجاد یک فشار بر حماس برای تغییر راهبرد و استقامت است تا بتوان اصلی‌ترین اهرم در اختیار حماس یعنی اسرا را از دستش خارج کرد. در این سناریو ویتکوف نماینده ویژه ترامپ در مذاکرات آتش‌بس طرحی را مطرح کرد که به نظر می‌رسد طرح نتانیاهوست. او در طرحش آورده که نیمی از اسرای زنده و مرده باقی مانده در روز اول مرحله دوم آتش‌بس آزاد شوند و اگر ادامه پیدا کرد، نصف باقی مانده در روز آخر آزاد شوند! طرحی که خیلی زود از سوی دفتر نتانیاهو هم پذیرفته شد. اما همانگونه که پیش‌بینی می‌شد حماس آن را رد کرد.
حماس تأکید دارد براساس توافق، باید در مرحله دوم گفت‌و‌گو کرد و براساس فرمول مرحله اول تبادل به توافق رسید. ضمناً باید تأکید کرد که یک دلیل دیگر ایجاد توقف در ادامه مسیر آتش بس، جلوگیری از عادی شدن زندگی در غزه و گذر زمان به سود حماس برای در دست گرفتن کنترل نوارغزه است. اسرائیل هیوم عبری در این خصوص نوشته است: «ارتش اسرائیل شاهد افزایش قدرت و اعتماد به نفس حماس است؛ موضوعی که به مانعی جدی در برابر هدف اسرائیل برای از بین بردن تهدید این جنبش تبدیل شده است.»
در دو روز گذشته ورود کالاها بسته شده و حتی حملاتی هم از سوی اسرائیل در برخی مناطق مثل گذرگاه رفح را شاهد بودیم. وضعیت کنونی را می‌توان وضعیت نه جنگ نه آتش‌بس نامید. شرایطی که دو طرف با خرید زمان سعی دارند به سناریوی مطلوب خود برسند.
پیش‌بینی اینکه به جنگ بازخواهیم گشت یا خیر اتفاق ساده‌ای نیست. اما سؤال اصلی در داخل اسرائیل این است که اگر به جنگ برگردیم چه دستاوردی خواهیم داشت و آیا دستاوردهایی که در 16 ماه به دست نیامد دوباره ممکن خواهد شد؟