راضیه خوئینی
گروه اجتماعی

در یونان باستان، فیلسوفانی چون افلاطون و سقراط روزه‌داری را به‌عنوان روشی برای تزکیه و تقویت ذهن و جسم معرفی کردند. بقراط؛ پدر علم پزشکی هم معتقد بود: «وقتی بدن با غذا پر می‌شود، بیماری نیز همه بدن را فرا می‌گیرد. معده خالی سلامتی را بازیابی می‌کند.» در بسیاری از مذاهب، روزه‌داری با هدف رسیدن به تعالی معنوی و رشد فردی انجام می‌شود. اما ماه رمضان برای ما مسلمانان فرصتی ویژه در جهت رشد معنوی و تقویت ارتباط با خداوند است. پرهیز از خوردن و آشامیدن در طول روزهای این ماه همراه با درون نگری معنوی در مسیر تحقق این هدف کمک بزرگی است. اما از مزایای این فریضه الهی بازیابی سلامت انسان است که اخیراً بیشتر به آن پرداخته‌اند.

روزه در پزشکی مدرن
در قرن بیستم، روزه‌داری به‌عنوان روشی درمانی دوباره مورد توجه قرار گرفت. پزشک آلمانی، اتو بوچینگر، با افتتاح کلینیکی در سال 1920، روزه‌داری را برای اولین بار برای درمان بیماری‌های متابولیک و التهابی تجویز کرد. از آن زمان تاکنون، تحقیقات علمی متعددی به بررسی فواید فیزیولوژیکی روزه‌داری پرداخته‌اند و از نتایج شگفت‌انگیز این تحقیقات این بود که پرهیز از خوردن می‌تواند مکانیسم‌های ترمیم و بازسازی سلولی در بدن را تحریک کند. روزه‌داری متناوب که به‌عنوان یک رژیم درمانی و رویکردی مدرن در تغذیه طی دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، در واقع از شیوه‌های مذهبی الهام گرفته شده است. تحقیقات نشان داده‌اند که روزه‌داری متناوب می‌تواند به افزایش طول عمر و جلوگیری از بیماری‌های متابولیک کمک کند.
در دوره‌های پرهیز از غذا، بدن مکانیسم‌های متابولیک و هورمونی خود را تنظیم کرده و منابع انرژی را بهینه می‌کند. این تغییرات منجر به بازسازی بدن و کاهش التهاب می‌شود. روزه‌داری صرفاً یک محدودیت غذایی نیست؛ بلکه مانند یک کاتالیزور واقعی برای بسیاری از فرآیندهای بیولوژیکی عمل می‌کند. در طول دوره‌های پرهیز از غذا، بدن با اصلاح مکانیسم‌های متابولیکی، هورمونی و سلولی خود را سازگار و منابع انرژی را بهینه می‌کند تا بازسازی بدن را ارتقا بخشد.
روزه‌ ویژگی‌های متابولیکی مؤثر برای سلامت مغز را بهبود داده و منجر به کاهش استرس، اکسیداتیو، التهاب، سطح قند خون و مقاومت به انسولین می‌شود. روزه، سطح هورمونی به نام فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF) را افزایش می‌دهد. در افراد افسرده و مبتلا به مشکلات مغزی، کمبود BDNF تأثیرگذار است، پس افزایش آن هنگام روزه‌داری باعث کاهش افسردگی و مشکلات مغزی می‌شود.

یک انتقال اساسی متابولیک
هنگام روزه بدن وارد مرحله انتقال انرژی می‌شود و با استفاده از ذخایر گلیکوژن موجود در کبد و ماهیچه‌ها به حفظ سطح پایدار گلوکز در خون طی چند ساعت اول روزه‌داری (بین 6 تا 12 ساعت) کمک می‌کند؛ این فرآیند گلیکوژنولیز نام دارد. پس از تخلیه ذخایر گلیکوژن بعد از 12 تا 16 ساعت، بدن تغییر متابولیک عمده و لیپولیز را آغاز می‌کند. سپس اسیدهای چرب در کبد به اجسام کتونی تبدیل می‌شوند که منبع انرژی جایگزین مؤثری برای مغز و ماهیچه‌ها هستند. این انتقال به فاز کتوز چندین مزیت دارد از جمله کاهش التهاب از طریق کاهش انسولین و نشانگرهای التهابی، بهینه‌سازی انرژی بدون نوسانات قند خون و بسیج چربی‌ها که با کاهش وزن پایدار و کاهش چربی احشایی همراه است. سپس فاز اتوفاژی یا پاکسازی عمیق سلولی آغاز می‌شود. این مکانیسم‌ها نقش کلیدی در موارد زیر ایفا می‌کند: پیشگیری از بیماری‌های دژنراتیو مانند آلزایمر و پارکینسون با حذف پروتئین‌های سمی. کند کردن پیری سلولی با کاهش استرس اکسیداتیو و آسیب DNA، تقویت ایمنی، به لطف تجدید گلبول‌های سفید. این تغییرات بسیار فراتر از مدیریت ساده وزن است.