«اهمیت اجتماع در زندگی دینی» از نگاه فیلسوف آمریکایی
الاهیات جان رالز
گروه اندیشه/جان رالز، متفکر فلسفه سیاسی و فلسفه اخلاق آمریکایی است که به دلیل صورت‌بندی جدیدی که از عدالت در کتاب «نظریه عدالت» ارائه داد، شهرت جهانی یافته و به عنوان یکی از مهم‌ترین متفکران قرن بیستم شناخته می‌شود. او تمرکز خود را بر مفهوم عدالت توزیعی گذاشت و تلاش کرد میان دو مفهوم «آزادی» و «عدالت» ربطی وثیق برقرار کند. تلقی رالز از عدالت بر این است که عدالت نه مفهومی آمریکایی بلکه مفهومی جهانی است؛ از نظر او عدالت نه تنها اولین فضیلت نهادهای اجتماعی بلکه مهم‌ترین ابزار برای ارزیابی نهادهای اجتماعی است. از آنجایی که دو مفهوم عدالت و آزادی برای ایرانیان از دوره مشروطه بسیار برجسته بوده است، واکاوی اندیشه و آرای او می‌تواند برای جامعه ایران هم نکات درخور تأملی داشته باشد. بسیاری از تحلیلگران، منظومه فکری رالز را به دو دوره جوانی و متأخر تقسیم می‌کنند و کتاب «پژوهشی مختصر در معنای گناه و ایمان» رالز را به دوره اول فکری او نسبت می‌دهند؛ دوره‌ای که رالز از دید الهیاتی جهان را می‌دید. به تازگی این کتاب به قلم کاوه حسین‌زاده‌راد و به همت انتشارات طرح نو به فارسی ترجمه شده است که به این مناسبت خانه اندیشمندان علوم‌انسانی میزبان نشستی با حضور دکتر مهدی فدایی مهربانی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران و دکتر حمید یحیوی همدانی، استاد علوم‌سیاسی دانشگاه بوعلی سینا همدان شد تا این پرسش را به بحث بگذارند که تلقی رالز از دو مفهوم گناه و ایمان چیست؟
نگاه الهیاتی به ایمان
کتاب «پژوهشی مختصر در معنای گناه و ایمان» نوشته جان رالز، رساله‌‌ای قابل‌تأمل درباره ابعاد فلسفی و الهیاتی دو مفهوم گناه و ایمان و ربط و نسبت این دو مفهوم با جامعه است که ایده اصلی آن از پایان‌نامه ارشد رالز و مقاله‌ای از او با عنوان «درباره ایمان من» گرفته شده تا در این اثر، مفاهیم گناه و ایمان را از منظر الهیاتی مورد مداقه قرار دهد.
رالز گناه را تنها یک نقص اخلاقی نمی‌شمارد بلکه آن را پدیده‌‌ای تعریف می‌کند که رابطه انسان با خدا و دیگر انسان‌ها را هم متأثر می‌کند و در نهایت به «تنهایی انسان» منجر می‌شود و رالز این وضعیت را هولناک‌ترین اتفاقی می‌خواند که می‌تواند برای یک انسان رقم بخورد. در این چهارچوب، او ایمان را نقطه مقابل گناه می‌شمارد که به عنوان یک نیروی قوی، انسان را قادر می‌سازد بر گناه غلبه یابد. در واقع او تلاش می‌کند در این کتاب «اهمیت اجتماع در زندگی دینی» و پیامدهای اخلاقی گناه و رستگاری را مورد بحث قرار دهد. بسیاری از تحلیلگران، این کتاب او را نقطه تلاقی نگاه الهیاتی رالز با ایده‌های فلسفی او می‌شمارند.
نگاه اجتماعی به گناه
دکتر مهدی فدایی مهربانی در جلسه نقد و بررسی این کتاب بر این نکته تأکید گذاشت که «گناه» مفهوم بنیادین در دین مسیحیت است؛ به این معنا که در دین مسیحیت، انسان با یک گناه اولین، پا به عرصه زندگی می‌گذارد که در طول زندگی باید تلاش کند تا از این گناه آمرزیده شود. او اشاره کرد که در تلقی معمول، گناه به عنوان نافرمانی از اوامر الهی پنداشته می‌شود در حالی که جان رالز گناه را نوعی فساد در شخصیت انسانی می‌داند. او با دیدی جمع‌گرایانه معتقد است که ایمان رابطه انسان با خدا و جامعه را تنظیم می‌کند و گناه این رابطه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و باعث می‌شود فرد تعهد خود را در قبال جمع از دست بدهد. دکتر حمید یحیوی همدانی نیز همچون دکتر فدایی مهربانی به تحولی اشاره کرد که رالز در مفهوم گناه ایجاد کرد و آن را از یک «نافرمانی الهی» به یک «مسأله مدنی» بدل کرده است. او گفت که اساساً رالز «جمع» را نقطه کانونی تفکرورزی خود کرده است و کتاب «عدالت به مثابه انصاف» او را مثال آورد که در این اثر، باز جان رالز جامعه را محور تأملات خود کرده است. در واقع برآیند سخنان این هم‌اندیشی را می‌توان در این جمله خلاصه کرد که «رالز گناه و ایمان را دو مقوله در رابطه با جمع تحلیل می‌کند و معتقد است یکی منجر به تقویت تعهد فرد نسبت به جمع می‌شود و دیگری این تعهد را از فرد می‌گیرد.»
