حفظ بافت تاریخی شیراز و محوطه شاهچراغ با تدابیر جدید
خانه‌های تاریخی هتل می‌شوند
زهرا کشوری
دبیر گروه زیست‌بوم
بافت تاریخی
چگونه ثبت ملی شد؟
اگر شورای‌عالی معماری و شهرسازی سال گذشته پای بافت تاریخی شیراز نمی‌ماند، بافت 360 هکتاری آن ثبت ملی نمی‌شد. فعالان مطمئن شدند که دیگر تجربه تلخ دهه 70 تکرار نخواهد شد. پروژه تجاری-اداری بین‌الحرمین در دهه 70 با هدف اتصال دو حرم شاهچراغ و سیدعلاءالدین حسین در دهه 70 باعث تخریب 8 هکتار (80 هزار مترمربع بافت تاریخی ارزشمند) شد. پس از سال‌ها بلاتکلیفی و پس از اجرا، هیچ فضایی برای اتصال دو حرم در آن احداث نشد و با کاربری‌های پارکینگ طبقاتی، مجتمع تجاری، شورای شهر و هتل در ابتدای دهه 90 به بهره‌برداری رسید.
هزینه یک ثبت
ثبت ملی بافت تاریخی شیراز که نتیجه تلاش دو دهه کارشناسان، فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها بود، هزینه هم داشت. این هزینه سوای فشاری بود که به فعالان میراث فرهنگی و رسانه‌ها وارد شد. آن هزینه مشخص را فرزانه صادق‌مالواجرد، وزیر حال حاضر راه و شهرسازی پرداخت. او کمی بعد از ثبت ملی بافت شیراز، برکنار شد. وقتی مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری چهاردهم به پاستور رفت، کلید وزارت راه و شهرسازی را به فرزانه صادق‌مالواجرد داد. فعالان و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، یک‌بار دیگر نفسی به راحتی کشیدند.
آن سؤال بزرگ!
چند ماه بعد از آنکه صادق‌مالواجرد سکان وزارتخانه را به دست گرفت، خبر آمد که طرح 57 هکتاری از سوی شورای‌عالی معماری و شهرسازی تصویب شده است. این خبر یک سؤال بزرگ به پهنای 360 هکتار بافت تاریخی شیراز در ذهن همه کسانی که 20 سال تا ثبت ملی بافت راه آمده بودند، ایجاد کرد. آنها پرسیدند خانم وزیر چگونه به‌رغم هزینه‌ای که داده با اجرای طرح 57 هکتاری موافقت کرده است؟ سؤال را صادق‌مالواجرد در «ایران» پاسخ داد و گفت، اجازه نمی‌دهد کوچک‌ترین تخریبی در بافت تاریخی شیراز اتفاق بیفتد. چند روز بعد هم به پیشنهاد «ایران»، معاونان خود را به جلسه مطبوعاتی در ساختمان دادمان فرستاد تا آنها باز هم بگویند طرح بدون کوچک‌ترین تخریبی در بافت تاریخی شیراز اجرا خواهد شد؛ هر چند دو معاون او این دلنگرانی را کتمان نکردند که نباید اجازه داد طرح در ادامه از مسیر خارج شود.
تخریبی اتفاق نمی‌افتد
«غلامرضا کاظمیان‌شیروان» معاون شهرسازی و معماری وزیر راه و شهرسازی در پاسخ به سؤال خبرنگار «ایران» گفت، هیچ ساختمان واجد ارزش تاریخی تخریب نخواهد شد. مشاور طرح هم بیان کرد 100 بنای تاریخی تغییر کاربری خواهند داد تا به جای ساخت هتل در بافت تاریخی، پذیرای زائران حرم باشند. او این موضوع را هم یادآوری کرد که تغییر کاربری این 100 بنا هزینه کمتری می‌طلبد و می‌تواند سرمایه‌گذاران مردمی را جذب بافت تاریخی شیراز کند. آن‌طور که کاظمیان‌شیروان توضیح داد، وزارت راه و شورای‌عالی معماری و شهرسازی به دنبال ایجاد موزه‌ای خاص در این 57 هکتار است. نقشه‌هایی که مشاور طرح در جلسه نشان داد هم می‌گوید که قرار است برنامه‌ریزی و ساخت و سازهای مورد نیاز در زمین‌های خالی بافت اتفاق بیفتد. کاظمیان‌شیروان نیز تأکید دوباره کرد که قرار است اتصال بین دو حرم امامزاده‌شاهچراغ و سیدعلاءالدین حسین از طریق فضاهای خالی و حیاط‌های پی‌درپی اجرایی شود و احداث اقامتگاه گردشگری هم در دستور کار است. او همچنین قول داد اگر بناهای تاریخی برای پذیرایی از زائران کافی نباشد، سایر مجموعه‌های خدماتی در اراضی خالی ایجاد می‌شود. معاون وزیر راه و شهرسازی گفت در این طرح ارتقای کیفیت زندگی در بافت تاریخی شیراز در دستور کار قرار دارد تا شیرازی‌ها را به زندگی در بافت تاریخی ترغیب کند.
کاظمیان‌شیروان در پاسخ به این سؤال که تکلیف خانه‌هایی که ساکنان آن به اجبار از بافت تاریخی طرد شده‌اند چه می‌شود هم گفت، خانه‌های تاریخی تخلیه شده پابرجا می‌مانند و با حفظ مالکیت، تسهیلات در اختیار آنها قرار می‌گیرد تا آن فعالیت اقتصادی و اجتماعی مدنظر در آنها اتفاق بیفتد و برنامه‌ریزی برای خانه‌های تاریخی که در اختیار نهادهاست هم باید طبق طرح تصویب شده باشد.
ضرورت همکاری بانک‌ها
عبدالرضا گلپایگانی، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری ایران هم با تأکید بر ضرورت تقویت همکاری بانک‌ها در ارائه تسهیلات بافت‌های هدف بازآفرینی شهری، از تدوین و تصویب طرح‌های ویژه بافت‌های تاریخی با رویکرد نوین و در همراهی با وزارت میراث فرهنگی و نهادهای شهری خبر داد.
او تصویب طرح ویژه بافت پیرامونی حرم شاهچراغ را از موارد مهمی برشمرد که با رویکرد نوین و در همراهی وزارت راه و شهرسازی با وزارت میراث فرهنگی و نهادهای توسعه شهری تدوین و تصویب شده است. گلپایگانی نقش فعالان، رسانه‌ها و نهادهای مدنی را در بازنگری طرح‌های ویژه بافت‌های تاریخی همچون شاهچراغ و بافت پیرامونی حرم امام رضا(ع) حائز اهمیت خواند.
همچنان دلنگران بافت تاریخی
همه اینها اما باعث نمی‌شود خیال فعالان حوزه میراث فرهنگی از بافت تاریخی شیراز راحت شود. آنها خوب به یاد دارند که به فاصله کمی از ثبت بافت تاریخی شیراز در فهرست ملی، تخریب خانه‌های تاریخی شروع شد.
واقعیت تلخ آن است که تخریب بافت تاریخی شیراز هیچ‌گاه متوقف نشد، حتی وقتی ثبت ملی شد. همین موضوع باعث می‌شود این سؤال مطرح شود که چه تضمینی وجود دارد ذی‌نفعان طرح جدید را اجرایی‌کنند؟
استقرار دائمی ناظران
کاظمیان‌شیروان که به گفته خودش سه‌شنبه هفته گذشته را در بافت تاریخی شیراز گذرانده، گفت تیم نظارت میدانی را در بافت تاریخی شیراز مستقر خواهد کرد تا دائماً شرایط را کنترل کند.
استقرار ناظران دائم نشان می‌دهد اعضای شورای‌عالی معماری و شهرسازی هم دلنگرانند طرح آن‌طور که روی کاغذ نوشته شده اجرایی نشود و در رهگذر از فریزر درآوردن بافت تاریخی و احیای کارکردهای اجتماعی، اقتصادی و امنیتی آن، بافت تاریخی آسیب غیرقابل جبرانی ببیند.
