هانی رستگاران
روزنامه‌نگار و پژوهشگر فرهنگ عامه

در هفته‌ای که گذشت مسعود پزشکیان رئیس‌جمهوری اسلامی ایران سفری استراتژیک به دوشنبه، پایتخت تاجیکستان داشت که دستاوردهای حائزاهمیت و مهمی برای دو کشور به همراه داشت. از جمله مهم‌ترین این دستاوردها لغو ویزای دوطرفه برای گردشگران و تجار بود که زمینه گسترش همکاری‌های دوجانبه ایران و تاجیکستان را فراهم خواهد آورد. اما واقعیت این است که در تمام سال‌های پس از استقلال تاجیکستان، این کشور و مردمانش از ایران و ایرانیان جدا نیفتادند؛ چراکه ریشه در یک خاک و آب دارند. دو سرزمین که از دل تاریخ کهن روییده‌اند، ایران و تاجیکستان، برادرانی که از یک ریشه می‌رویند. زبان پارسی، نخ تسبیحی که دانه‌های فرهنگ را به هم می‌پیوندد، از خراسان تا بخارا، از ری تا دوشنبه، ترانه‌ای مشترک می‌خواند. فردوسی و رودکی، دو خورشید در آسمان شعر و ادب که پرتو‌افشانی‌شان، دو کشور را در آغوش نور می‌گیرد. نوروز، جشنی کهن، پیام‌آور بهار و امید، در هر دو سرزمین، با شادی و شکوفایی، جشن گرفته می‌شود. معماری که از سنگ و گچ، افسانه‌ها می‌سازد، از تخت‌جمشید تا مسجد جامع، سرگذشت مشترکی را حکایت می‌کند. موسیقی که از تار و سه‌تار، آهنگ عشق و حماسه می‌نوازد، از اصفهان تا خجند، نوای وحدت و دوستی را می‌پراکند. آداب‌ورسوم، گنجینه‌هایی که از نسلی به نسلی منتقل شده‌اند و رسم و رسوم مشترک، پیوند عمیق میان دو ملت را به نمایش می‌گذارد. ایران و تاجیکستان، دو بال یک پرنده که در آسمان فرهنگ و تمدن، همراه و هم آهنگ پرواز می‌کنند و این پیوند، نه از روی جبر، بلکه از سر عشق و انتخاب است؛ پیوند دو ملتی که در تاریخ، همراه و همدل بوده‌اند و این دوستی، آرزوی همه روزگار است برای دو کشور برادر. تاجیکستان، سرزمینی کهن و زیبا، جایی که کوه‌های بلند به آسمان می‌رسند و رودهای خروشان، نغمه حیات می‌سرایند. خاکش، قصه‌های تاریخ را در خود نهفته دارد، از جاده ابریشم تا بناهای باشکوه، هر سنگ‌وکلوخ، حکایتی از گذشتگان را بازگو می‌کند. مردمانش، با صلابت کوهستان و مهربانی رودخانه، با دستانی که هنر را می‌سازند و قلب‌هایی که عشق را می‌پراکنند. زبان پارسی، زبانی کهن و شیرین که در این سرزمین، با لهجه‌ای دلنشین، شعر و داستان می‌آفریند. فرهنگ غنی و پربار، میراثی گرانبها، از موسیقی دلنواز تا آداب‌ورسوم زیبا که از نسلی به نسل دیگر، منتقل می‌شوند. دشت‌های سرسبز و باغ‌های پرگل، خاطرات شیرین را در دل خود نگه می‌دارند و طبیعت بکر و زیبا، آرامش و شادی را به ارمغان می‌آورد. با همه این توصیفات باید گفت تاجیکستان سرزمینی است که با زیبایی‌هایش دل هر بیننده‌ای را می‌رباید و با فرهنگ غنی و مردمان مهربانش، عشقی جاودانه را در دل‌ها می‌کارد. همان‌گونه که گفته شد ایران و تاجیکستان اشتراکات فرهنگی عمیقی دارند که ریشه در تاریخ و تمدن مشترک آنها دارد. به بهانه سفر رئیس‌جمهوری ایران و هیأت همراه به این کشور زیبا که روزگاری در قلمروی ایران بزرگ قرار داشته، خالی‌ از لطف نیست که به برخی از این اشتراکات که تعداد آن‌ها بی‌شمار است، پرداخته شود تا پس از اشاره به آن‌ها بتوان گفت در واقع دو کشور از یک فرهنگ واحد برخوردارند و اساساً تحت هیچ شرایطی تفکیک‌پذیر نیستند.
زبان فارسی، زبان مادری هر دو ملت است و در طول تاریخ به عنوان زبان ادبی، علمی و فرهنگی در منطقه رواج داشته است. این زبان، پل ارتباطی محکمی میان دو کشور ایجاد کرده و باعث شده تا مردم دو سرزمین به راحتی بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. ادبیات فارسی، گنجینه‌ای مشترک برای ایران و تاجیکستان است. شاعران و نویسندگان بزرگی چون فردوسی، مولوی، حافظ، سعدی، خیام و رودکی و دیگرشاعران پارسی گوی ارجمند در هر دو کشور مورد احترام و تکریم هستند و آثار آن‌ها همواره الهام‌بخش نسل‌های مختلف بوده است.
جشن نوروز، به‌عنوان نمادی از آغاز سال نو و بهار، جشنی مشترک در ایران و تاجیکستان است که با آیین‌ها و رسوم مشابهی برگزار می‌شود. این جشن، نشانه‌ای از ریشه‌های مشترک فرهنگی و تاریخی دو ملت است. ایران و تاجیکستان هر دو جزو کشورهایی هستند که در فهرست میراث جهانی نوروز، ثبت شده در یونسکو حضور دارند. اکثریت مردم هر دو کشور مسلمان  هستند. این اشتراک دینی، باعث نزدیکی بیشتر فرهنگی و اجتماعی میان دو ملت شده است.
هنر و معماری ایرانی، تأثیر عمیقی بر هنر و معماری تاجیکستان داشته است. بناهای تاریخی و مذهبی در هر دو کشور، نشان‌دهنده ذوق و سلیقه مشترک هنرمندان و معماران است. موسیقی سنتی ایرانی در تاجیکستان نیز رواج دارد و مورد استقبال قرار می‌گیرد. سازهای مشترک، نغمه‌ها و ترانه‌های فولکلوریک، همگی نشان‌دهنده ریشه‌های مشترک فرهنگی در این زمینه هستند. آداب‌ورسوم مشترک در عروسی‌ها، عزاداری‌ها، جشن‌ها و سایر مناسبت‌ها، بیانگر پیوندهای عمیق فرهنگی میان ایران و تاجیکستان است.
به‌طورکلی، می‌توان گفت که ایران و تاجیکستان دو کشور با فرهنگ و تمدن مشترک هستند که در طول تاریخ، همواره با یکدیگر پیوند عمیقی داشته‌اند. این اشتراکات فرهنگی، باعث شده تا مردم دو سرزمین احساس نزدیکی و همدلی بیشتری با یکدیگر داشته باشند و آینده‌ای روشن را در کنار هم رقم بزنند. با لغو روادید میان دو کشور، می‌توان گام‌های بلند و مؤثری در زمینه ایجاد پل ارتباطی بین ملت‌ها و تقویت اقتصاد گردشگری ایجاد کرد.