امید بابلیان
کارشناس مسائل شبه‌قاره

تقویت ثبات و امنیت ذیل همکاری سازنده با کشورهای همسایه از جمله مهم‌ترین راهبردهای منطقه‌ای ایران در سال‌های اخیر بوده است. این راهبرد در نگاه عباس عراقچی، وزیر امور خارجه به عنوان سیاست «حُسن همسایگی» و استفاده حداکثری از ظرفیت سازمان‌های منطقه‌ای مثل شانگهای، بریکس، اتحادیه اقتصادی اوراسیا و دیگر سازمان‎های مشابه مورد توجه واقع شده است. میدان عملکرد دیپلمات‌های ایرانی به خصوص بعد از فروکش کردن نسبی تب التهابات در غرب آسیا به سمت شرق وآسیای مرکزی گسترش ملموس‌تری یافت. از سفر تاریخی وزیر امورخارجه به چین تا برنامه دیدار رئیس‌جمهوری پزشکیان از روسیه و تاجیکستان در هفته‌آتی و دیدار دبیرشورای عالی امنیت ملی کشورمان با رئیس‌جمهوری آذربایجان تا حضور مجید تخت روانچی، معاون وزیر امور خارجه در نوزدهمین دوره نشست‌های مشورتی ایران و هند را می‌توان مجموعه منسجمی از یک راهبرد کلان برای توسعه و تقویت روابط سیاسی، اقتصادی و امنیتی با کشورهای همسایه و جهان شرق دانست. رویکردی که در کنار مواضع رسمی مقامات عالیرتبه دولت مبنی بر«آمادگی ایران برای مذاکرات سازنده برجامی» نشان دهنده واقعگرایی و موازنه در راهبرد سیاست خارجی دولت چهاردهم است.
توسعه روابط با هند به عنوان یکی از قدرت‌های نوظهور جهان نه به عنوان یک کارت بازی در برابر دیگر بازیگران که برآمده از درک مشترک ظرفیت‌های موجود دو کشور برای تقویت قدرت ملی و ثبات در منطقه بر اساس اهداف کلان است.
از این رو سفر اخیر مجید تخت روانچی، معاون وزیر امور خارجه به هند که در فاصله کمتر از 2 روز بعد از سفر سیدعباس عراقچی به چین و در آستانه سفر رئیس‌جمهوری مسعود پزشکیان به روسیه صورت گرفت، می‌توان در تکمیل پازل راهبرد کلان نگاه به شرق در سیاست خارجی ایران در دولت چهاردهم برشمرد. این سفر که با انگیزه شرکت در نوزدهمین دوره نشست‌های مشورتی ایران و هند انجام شد می‌تواند سرآغازی برای همکاری‌های گسترده اقتصادی و دریایی و تقویت مناسبات سیاسی دو کشور باشد.
موضوعی که معاون وزیر خارجه با انتشار پستی در صفحه‌ شخصی خود به آن اشاره کرد و گفت:«... در این سفر در مورد موضوعات دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌و‌گو کردیم. روابط اقتصادی از جمله بندر چابهار در مذاکرات برجسته بودند. همچنین با آقای جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، جلسه مفیدی داشتم. روابط ایران و هند سنتی و تاریخی است. آنها مصمم هستند تا روابط را در زمینه‌های مختلف ارتقا دهند».
نکته مهم درباره سفر معاون وزیرخارجه به هند که البته در محافل خبری کمتر مورد توجه قرار گرفته است موضوع جنگ روایت‌ها وارائه روایت ایرانی از تحولات منطقه و جایگاه ایران در نظام بین‌الملل است.
در حال حاضر هند به عنوان سرزمین اندیشکده‌ها شناخته می‌شود و ده‌ها اتاق فکر و مؤسسه مطالعاتی در سراسر این کشور روزانه با رصد تحولات جاری دنیا سعی در تعریف جایگاه این کشور در نظام بین‌الملل و ارائه بسته‌های مشورتی و سیاستگذاری به تصمیم‌گیران این کشور دارند.
 از آنجا که این نهادهای مشورتی عمده خوراک فکری خود را از منابع انگلیسی زبان و رسانه‌های جریان اصلی غرب دریافت می‌کنند حضور آقای تخت روانچی در این نشست و دیدار با اعضای اندیشکده‌های مختلف هندی نقش بسزایی در مقابله با روایت غربی- صهیونیستی از تحولات منطقه غرب آسیا در نظام فکری هندی‌ها داشت. این روشنگری در گستره موضوعات متنوع منطقه‌ای از فلسطین تا سوریه و یمن و مهم‌تر از همه شرایط جاری ایران صورت گرفت تا روایتی که از سوی پروپاگاندای رسانه‌ای غرب در هفته‌های اخیر تحت عنوان تضعیف جایگاه ایران و محور مقاومت در معادلات بین‌المللی در اثر تحولات منطقه در فلسطین و سوریه مخابره شده است کمرنگ و بی‌اثر شود.
علاوه بر این موضوع 3 محور امنیت منطقه، توسعه روابط اقتصادی راهبردی و تقویت تعاملات فرهنگی و اجتماعی بین 2 کشور مهم‌ترین موضوعاتی است که ایران و هند در چهارچوب اهداف مشترک روی آن اتفاق نظر دارند. به طور کلی در موضوع امنیت منطقه ایران نگرانی‌هایی درباره وضعیت امنیتی منطقه دارد و اهمیت ثبات منطقه‌ای را در گفت‌وگوها با هند دنبال می‌کند. در عین حال دو کشور نگران خیزش مجدد تروریسم و افراط‌گرایی بویژه در شرق و شبه‌قاره هستند.
در موضوع توسعه تعاملات اقتصادی روابط ایران و هند را می‌توان ذیل یک مفهوم کلان‌تر و راهبردی مورد توجه قرار داد. هرچند موضوعاتی نظیر کشاورزی، پتروشیمی و گردشگری مورد توجه ایران و هندوستان است اما ایده «هندوستان دریایی» یکی از محرک‌های اصلی روابط دو کشور خواهد بود. به عبارت دیگر تغییر نگاه هند از «خشکی محور بودن» بودن به «دریامحور بودن» و درک این اهمیت در منظومه فکری تصمیم‌گیران ایرانی که به جایگاه راهبردی بندرچابهار واقفند سبب شده تا دو کشور در نگاهی جدید برنامه‌های بلندپروازانه‌ای در این راستا داشته باشند. نکته مهم اینکه این همکاری به منزله جمع‌بندی دولتمردان ایران به موضوع «استقلال راهبردی هند» در عرصه سیاست خارجی است که آن را از دیدگاه سنتی هم پیمان صرف بودن با غرب دور کرده است. همین امر سبب شده تا ایران به دنبال این باشد که با تقویت ارتباط مستقیم با هند مانع از ورود نیروی مخرب به روابط دوجانبه دو کشور شود.
در این فرآیند توجه به ظرفیت‌های اجتماعی و اشتراکات تاریخی دو کشور عامل مهمی در تقویت این رابطه خواهدبود. با توجه به پیوندهای عمیق تاریخی و تمدنی بین دو کشور و رویکرد مثبت دولت هند به این موضوع که از سال ۲۰۲۰ زبان فارسی را به عنوان یکی از زبان‌های کلاسیک در سیاست آموزش ملی خودش قرار داده و کنش‌گری فعال ایران در این عرصه حتماً نتایج ارزشمندی برای ارتقای قدرت ملی خواهد داشت.