مازن الزیدی
 رئیس مرکز مطالعاتی المسار العراقی

روابط ایران و عراق در دولت آقای محمد شیاع السودانی شاهد پیشرفت‌های قابل توجهی بود که نشان دهنده روابط استراتژیک با ابعاد مختلفی بوده است. این روابط بر توسعه اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک متمرکز شده که در کنار تعامل با چالش‌های منطقه‌ای مشترک، توانسته به ثبات در منطقه کمک کند.
دو کشور شاهد برگزاری دیدارهای رسمی سطح بالا بوده‌اند که اولین این سفرها در دوره اخیر سفر مسعود پزشکیان به بغداد بود که نتیجه آن تفاهمات بی‌سابقه‌ای در همه پرونده‌های مورد اهتمام تهران-بغداد بود.
دو کشور عراق و ایران مشترکات دینی فرهنگی و اجتماعی عمیق و کم‌نظیری دارند که در میان کشورهای منطقه بی‌نظیر است. بر اساس تعمیق روابط دوجانبه می‌شود ابعادی برای سطح همکاری‌های مشترک دو کشور تعریف کرد.
اول؛ همکاری اقتصادی: عراق یک شریک اقتصادی مهم برای ایران است. حجم روابط تجاری دو کشور به سالانه 13 میلیارد دلار رسیده و هدف‌گذاری شده که به 20 میلیارد دلار برسد. عراق بسیاری از کالاهای مختلفی را از ایران وارد می‌کند از جمله مواد غذایی، تولیدات کشاورزی و تولیدات صنعتی که این به ایران برای مقابله با آثار تحریم‌های اقتصادی کمک می‌کند و بخش انرژی در سطح تبادلات اقتصادی و تجاری بین دو کشور است. عراق به شکل بسیار بالایی بر واردات گاز طبیعی و برق از ایران تأکید دارد و نزدیک 40 درصد از نیاز عراق در حوزه برق و گاز از ایران تأمین می‌شود.
عراق همچنین یک توافقنامه با جمهوری ترکمنستان در حوزه گاز طبیعی امضا کرده که هم مسیر رسیدن انرژی به عراق را تسهیل می‌کند و هم برای ایران به عنوان یک نقطه ترانزیت بین شرق و غرب آسیا جایگاه مهمی ایجاد می‌کند.
در مقابل ایران و عراق یک فرصت بزرگ قرار دارد تا در بازار انرژی به عنوان دو کشور مهم تولیدکننده در اوپک به عنوان یک نقطه ارتباط اساسی در کانال‌های انتقال انرژی به اروپا نقش بزرگی ایفا کنند.
دوم؛ تبادل تجاری: تجارت بین دو کشور سالانه به 13 میلیارد رسیده که هدف‌گذاری شده در سال 2025 به 20 میلیارد دلار برسد. در این چهارچوب دولت آقای سودانی گام مهمی را برای تقویت تبادلات تجاری دو کشور از طریق موافقت برای تأسیس خط راه آهن شلمچه به بصره که باعث می‌شود تبادل بین دو کشور بیشتر شود، برداشته است.
سوم؛ زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری: عراق و ایران برای توسعه سرمایه‌گذاری‌های مشترک در حوزه‌های زیرساختی، کشاورزی و صنعتی تلاش می‌کنند. به طور مثال توافقنامه همکاری دو کشور در حوزه توسعه بنادر و راه آهن امضا شده که کمک کننده پیشبرد برنامه توسعه اقتصادی مستمر است. اینجا باید اشاره کنیم به پروژه راه نخست وزیر عراق که بر توسعه روابط دوجانبه استوار است.
عراق برای تبدیل شدن به قطب ترانزیت کالا از آسیا به اروپا از طریق بازسازی و تأسیس شبکه راه آهن تلاش می‌کند. بغداد با استفاده از تجارب ایران با فعال‌سازی بندر فاو و برقراری ارتباط آن با شبکه راه آهن ایران در مهم‌ترین و بزرگ‌ترین پروژه اقتصادی که ساخت آن از اواسط سال جاری آغاز می‌شود به جایگاه دو کشور برای ایجاد نقشه جدیدی در انتقال کالا در سطح جهانی و تبدیل جزئی از پروژه‌های مهم همچون پروژه کمربند راه و پروژه کریدور شمال- جنوب کمک خواهد کرد.
چهارم؛ همکاری امنیتی و نظامی: مبارزه با تروریسم یکی از مسائل مشترک حیاتی دو کشور است و هماهنگی امنیتی و تبادل اطلاعاتی بین دو کشور نقش بزرگی در مقابله با فعالیت گروه‌های تروریستی از جمله داعش داشته است. همچنین عملیات‌های مشترک و آموزش نظامی نیروهای عراقی توسط ایران به تقویت توانمندی‌های عراق در مبارزه با تهدیدات امنیتی کمک کرده است. در این زمینه دولت سودانی پرونده گروه‌های مسلح مخالف ایران که اقلیم کردستان مقر آنها بود را خاتمه داد. دولت سودانی به تعهدات خود نسبت به جمهوری اسلامی ایران بر اساس توافقات امنیتی دو کشور عمل کرد و ده‌ها پادگان این گروه‌ها را در داخل خاک عراق که گروه‌های مسلح کرد در چند دهه گذشته از آن برای حمله برای ایران استفاده می‌کردند، تعطیل کرد.
دولت سودانی میلیون‌ها دلار از بودجه رسمی عراق را برای ساخت و بازسازی پاسگاه‌ها و مراکز مرزی اختصاص داده و تجهیزات جدیدی را برای مانع شدن از خطرات تروریستی که ممکن است مرز ایران را تهدید کند، خریده است.
اختلافات مستمر منطقه‌ای بخصوص بین ایران و برخی کشورهای خلیج فارس تهدیدی برای امنیت منطقه بود. عراق توانست نقش میانجی را برای کم کردن این بحران‌ها ایفا کند. توسعه روابط ایران و عراق در این زمینه به کم کردن بحران‌های منطقه‌ای کمک می‌کند که در ذیل این بحران‌ها وضعیت سوریه به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که کشور‌های منطقه از جمله ایران و عراق با آن مواجه هستند.
سفر سودانی به ایران منعکس کننده حجم چالش‌ها در این لحظات مهم است که همکاری و هماهنگی بیشتر دو کشور برای مانع شدن از منازعه‌ای که وحدت سرزمینی کشورهای منطقه را تهدید می‌کند، می‌طلبد.
ایران و عراق در حمایت از ثبات در سوریه بعد از رفتن اسد و مانع شدن اتفاق افتادن یک جنگ داخلی که خواست صهیونیست‌هاست منافع مشترکی دارند. تهران و بغداد همچنین بر تشکیل دولت سوریه با حضور همه اقوام و گروه‌ها که باعث جلوگیری از فعال شدن گروه‌های تروریستی از جمله داعش می‌شود موضع مشترکی دارند.
در ذیل تحولات سریع منطقه، نخست وزیر عراق نقش مهم دیپلماتیکی را ایفا کرده است. بخصوص در زمینه جنگ صهیونیستی علیه غزه و لبنان. سودانی در کنار فلسطین و لبنان ایستاد و هر کمکی را که در توان داشت، ارائه داد.
او با حمایت‌های دیپلماتیک در سطح بین‌الملل و جلوگیری از بروز نزاع بین طرف‌های مختلف و ممانعت از تجاوزات اسرائیل به کل منطقه، جایگاه عراق را به عنوان یک نیروی موازنه‌گر در غرب آسیا نشان داد. در این زمینه عراق تمامی روابط خود با کشورهای عربی را برای بهبود روابط ایران و کشورهای خلیج فارس به کار گرفت.
چالش‌هایی که ایران و عراق با آنها مواجه هستند، از تروریسم تا بحران‌های اقتصادی و منطقه‌ای باعث می‌شود که دو کشور همکاری و هماهنگی میان خود را توسعه دهند. استمرار این روابط کلید تحقق ثبات و توسعه پایدار در منطقه است و بیانگر نقش عراق به عنوان یک بازیگر محوری در منطقه در محقق کردن صلح و ثبات منطقه‌ای است.
در اینجا حمایت از دولت آقای سودانی در این مرحله حساس برای ضمانت استمرار ثبات سیاسی و اقتصادی ضروری به نظر می‌رسد. همچنین گروه‌های سیاسی در عراق باید این نگاه را برای استمرار موفقیت‌های کنونی تقویت کنند که باعث می‌شود عراق نقش محوری خود را در سطح بین‌المللی و منطقه‌ای به دست آورد.