علیرضا حجتی
روزنامه نگار

استعفای جاستین ترودو در آستانه آغاز به کار دولت ترامپ، کانادا را در لحظه سرنوشت‌سازی قرار داده است که تأثیر بسزایی در سیاست داخلی و خارجی اتاوا خواهد گذاشت.
استعفای جاستین ترودو از رهبری حزب لیبرال و نخست‌وزیری کانادا، یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی این کشور در دهه اخیر است که بدون شک تأثیرات عمیقی بر سیاست خارجی کانادا و روابط آن با ایالات متحده خواهد داشت. درحالی که کانادا تحت رهبری ترودو سیاست‌های خاصی را در عرصه بین‌المللی دنبال کرده است، تغییر رهبری می‌تواند به معنای تغییر مسیر این سیاست‌ها و بازتعریف روابط با واشنگتن باشد.
نخست‌وزیر کانادا بعد از مقاومت بسیار دربرابر روند رو به نزول محبوبیت حزب لیبرال در نهایت تسلیم شد و روز دوشنبه اعلام کرد که از رهبری حزب که مدت‌ها قدرت را در دست داشته کناره‌گیری می‌کند و به دوره تقریباً 10‌ساله ریاست خود بر حزب و کشور که یکی از طولانی‌ترین  دوره های نخست‌وزیری کانادا بود پایان می‌دهد. ترودو گفت: «این کشور شایسته انتخابی واقعی در انتخابات بعدی است و برای من روشن شده که اگر مجبور به مبارزه با نیروهای داخلی باشم، نمی‌توانم بهترین گزینه در آن انتخابات باشم.»
ترودو، نخست‌وزیر کانادا اعلام کرد که قصد دارد به محض اینکه حزب بتواند رهبر جدیدی را انتخاب کند، از رهبری حزب لیبرال استعفا دهد. در سیستم پارلمانی کانادا، رهبر حزبی که بیشترین تعداد کرسی در مجلس عوام را دارد نخست‌وزیر می‌شود. روند جانشینی در حزب ممکن است چند هفته طول بکشد. ترودو همچنین پارلمان را تا 26 مارس به حالت تعلیق درآورد، پس از آن حزب لیبرال احتمالاً با یک رأی اعتماد مواجه خواهد شد. طبق قوانین کانادا، انتخابات عمومی باید تا اواخر اکتبر 2025 برگزار شود.
حزب لیبرال می‌تواند قبل از 24 مارس (4 فروردین 1404) جایگزین ترودو را انتخاب کند. این روند بر‌اساس قوانین حزب اداره می‌شود. رهبر بعدی حزب تا 20 اکتبر، یعنی تاریخ ثابت انتخابات عمومی بعدی فدرال، به‌عنوان نخست‌وزیر خدمت خواهد کرد.
هنوز مشخص نیست چه کسانی جزو اصلی‌ترین نامزدهای جانشینی ترودو هستند. طبق گزارش روزنامه گلوب اند میل، ترودو درباره اینکه آیا دومینیک لوبلان، وزیر دارایی جدید باید به‌عنوان رهبر موقت انتخاب شود، بحث کرده است. با این حال، برخی کارشناسان به مارک کارنی، رئیس پیشین بانک مرکزی کانادا که قرار بود جانشین کریستیا فریلند پیش از استعفای غیرمنتظره او شود، توجه دارند.
چرا ترودو افول کرد؟
حزب لیبرال در حال حاضر اکثریت کرسی‌های پارلمان را دراختیار ندارد و نفوذ آن چندین‌بار به چالش کشیده شده است. حمایت عمومی از ترودو نیز به دلیل بحران مسکن در کانادا که با مهاجرت بی‌سابقه و عرضه ناکافی مسکن تشدید شده، کاهش یافته است. در ماه دسامبر، دلار کانادا به پایین‌ترین نرخ برابری خود در برابر دلار امریکا از مارس 2020 و در آغاز همه‌گیری کووید-19 رسید.
ترودو سال 2023 در گفت‌و‌گو با نیویورک‌تایمز خاطرنشان کرد که مردم عصبانی هستند. او گفت: «در حال حاضر اوضاع واقعاً بد است. مثل اینکه همه چیز برای مردم بد است، حتی در کانادا. ما قرار است مؤدب و خوب باشیم، اما مردم دیوانه هستند.» ترودو در حالی این موضع را گرفت که با خشم مردم بر سر هزینه مسکن و بیکاری بالا دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد و از طرف دیگر با هند نیز اصطکاک پیدا کرده و «عوامل دولت هند» را به ترور یکی از رهبران جامعه سیک در بریتیش کلمبیا متهم کرد.
در اکتبر نخست‌وزیر کانادا گفت که در حال تشدید سیاست‌های مهاجرتی کانادا پس از استقبال این کشور از نزدیک به سه میلیون نفر در طول سه سال است که مراقبت‌های بهداشتی و سایر خدمات را تحت فشار قرار داده است، اقدامی که به نوشته نیویورک‌تایمز به‌عنوان اعترافاتی تلقی می‌شود که سیاست او جواب نداده است.

آینده ای نامعلوم
کانادا در دوران ترودو با موجی از مهاجرت روبه‌رو بوده است که یکی از دلایل بحران مسکن در این کشور محسوب می‌شود. این بحران باعث کاهش محبوبیت ترودو و افزایش انتقادها از سیاست‌های مهاجرتی او شد.
رهبر بعدی کانادا ممکن است سیاست‌های سختگیرانه‌تری در قبال مهاجران اتخاذ کند، که این موضوع می‌تواند بر همکاری‌های کانادا و ایالات متحده در مدیریت مهاجرت و امنیت مرزی تأثیر بگذارد.
بحران‌های داخلی کانادا، از جمله نارضایتی عمومی از عملکرد دولت ترودو، استعفای غیرمنتظره کریستیا فریلند وزیر دارایی وقت و فشارهای اقتصادی، تأثیرات خود را بر سیاست خارجی این کشور نیز خواهد گذاشت. با تغییر رهبری، کانادا ممکن است به‌دنبال بازتعریف اولویت‌های خود در عرصه بین‌المللی باشد که این امر می‌تواند روابط با ایالات متحده را نیز بازتنظیم کند. طبق نظرسنجی روز دوشنبه سی‌‌بی‌اس‌نیوز کانادا، محافظه‌کاران از حزب لیبرال پیشی گرفته‌اند. پویلیور 44.2 درصد حمایت در مقابل 20.1 درصد برای ترودو به‌دست آورده است. این ارقام احتمال 98 درصدی کسب اکثریت پارلمانی توسط حزب محافظه‌کار را نشان می‌دهد. هفته گذشته، آلیسون میکم در فارن پالیسی نوشت: «اگر انتخابات کانادا امروز برگزار شود، ترودو تقریباً قطعاً قدرت را به پیر پویلیور، رهبر حزب محافظه‌کار، واگذار خواهد کرد.»
درخواست‌ها برای کناره‌گیری ترودو از اواخر اکتبر 2024 آغاز شد، زمانی که اعضای حزب لیبرال در نشستی که پشت درهای بسته برگزار شد، از نخست‌وزیر خواستند برای جلوگیری از یک شکست فاجعه‌بار در انتخابات، استعفا دهد. نارضایتی داخلی در ماه دسامبر به اوج خود رسید، زمانی که وزیر دارایی کریستیا فریلند، استعفای غیرمنتظره خود را اعلام کرد.
فریلند در نامه‌ای که منتشر کرد، ترودو را به ترجیح دادن «ترفندهای سیاسی» به مصالح کشور متهم کرد. او تأکید کرد که اتاوا باید ذخایر مالی خود را برای مقابله با احتمال جنگ تجاری با ایالات متحده حفظ کند. فریلند و ترودو بر سر اختلاف‌نظر درمورد نحوه رسیدگی به این تهدید با هم اختلاف داشتند. این در حالی است که اندکی قبل از اینکه خانم فریلند تصمیم خود را اعلام کند، شان فریزر، وزیر مسکن ترودو هم استعفا داد.
رئیس‌جمهوری منتخب ایالات متحده وعده داده که از روز اول ریاست‌جمهوری خود، تعرفه‌هایی بر تمام واردات از کانادا اعمال کند. این در حالی است که هر دو کشور اغلب بزرگ‌ترین شریک تجاری یکدیگر هستند. ترامپ همچنین بارها به وابستگی اقتصادی اتاوا به واشنگتن انتقاد کرده و گفته کانادا باید ایالت پنجاه‌ویکم ایالات متحده شود و از ترودو به‌عنوان «فرماندار جاستین ترودو از ایالت بزرگ کانادا» یاد کرده است.
ترامپ روز دوشنبه و در واکنش به استعفای ترودو بار دیگر در شبکه اجتماعی «تروث سوشال» نوشت: «بسیاری از مردم در کانادا عاشق این هستند که ایالت پنجاه و یکم ایالات متحده باشند. امریکا دیگر نمی‌تواند تراز تجاری منفی گسترده و کمک‌های مالی را که کانادا برای ادامه بقا نیاز دارد، تحمل کند.»
وی ادامه داد: «جاستین ترودو این را می‌دانست و استعفا داد. اگر کانادا با امریکا ادغام شود، هیچ تعرفه‌ای درکار نخواهد بود، مالیات‌ها بشدت کاهش خواهند یافت و آنها به‌طور کامل از تهدید کشتی‌های روسی و چینی که دائماً آنها را احاطه می‌کنند، در امان خواهند بود. با هم چه ملت بزرگی خواهیم بود!»
 
کانادا و امریکا: رابطه‌ای استراتژیک و پیچیده
مرکز ویلسون گزارش داده است؛ استعفای ترودو برای ایالات متحده چندین سؤال در حوزه امنیت ملی، تجارت و انرژی مطرح خواهد کرد. جاستین ترودو 30 نوامبر با رئیس‌جمهوری منتخب ترامپ در مار-آ-لاگو دیدار کرد و متعهد شد که امنیت مرزی و تلاش برای جلوگیری از قاچاق انسان و فنتانیل در مرزهای شمالی امریکا را افزایش دهد تا از تعرفه 25 درصدی بر صادرات کانادا به امریکا جلوگیری کند. نخست‌وزیر کانادا همچنین در اجلاس سران ناتو در ژوئیه 2024 وعده داد که هزینه‌های دفاعی کانادا را تا سال 2032 به 2 درصد تولید ناخالص داخلی افزایش دهد، اما برنامه‌ای برای رسیدن به این هدف اعلام نکرد. پرسش اساسی این است آیا کانادا تحت رهبری رهبر آینده این کشور به این وعده‌ها عمل خواهد کرد؟
کانادا ماه ژوئن میزبان اجلاس سران گروه هفت در آلبرتا است. در همین حال، کانادا با ایالات متحده برای حمایت از اوکراین پس از تهاجم روسیه و انجام گشتزنی ناوبری با نیروی دریایی ایالات متحده در دریای چین جنوبی همکاری می‌کند. آیا نخست‌وزیر بعدی از این مأموریت‌ها حمایت خواهد کرد؟ و آیا دولت بعدی کانادا می‌تواند در هائیتی و دیگر بحران‌های امریکای لاتین از کوبا تا ونزوئلا شرکت کند؟ بر‌اساس گزارش مرکز ویلسون، کانادا بزرگ‌ترین تأمین‌کننده انرژی ایالات متحده است که سوخت‌هایی مانند نفت، گاز، هیدروژن و اورانیوم را تحویل می‌دهد. اینها تحت‌تأثیر عدم قطعیت سیاسی کانادا قرار خواهند گرفت. این عدم قطعیت می‌تواند تلاش‌های برنامه‌ریزی‌شده برای استخراج مواد معدنی حیاتی و برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری‌های عمده را کاهش دهد. علاوه بر این، اختلاف بر سر خط لوله Enbridge Line 5 در سال 2025 حل نشده است.
ایالات متحده در دوره گذار سیاسی کانادا نقش مهمی ایفا خواهد کرد، زیرا مسائل عمده‌ای که کانادا با آن مواجه است به طرق مختلف با ایالات متحده مرتبط است. خطر این است که دولت ترامپ چالش‌ها و فرصت‌های تعامل با دولت ترودو را اشتباه ارزیابی کند. اگر واشنگتن بدون دقت کافی با کانادا برخورد کند، کانادایی‌ها را که اواخر امسال پای صندوق‌های رأی می‌روند، وادار به انتخاب نخست‌وزیر و دولتی خواهد کرد که قادر به دفاع از منافع کانادا باشند.
ایالات متحده و کانادا روابطی دیرینه و استراتژیک دارند که بر پایه اشتراکات فرهنگی، اقتصادی و جغرافیایی بنا شده است. این دو کشور بزرگ‌ترین شرکای تجاری یکدیگر هستند و همکاری نزدیکی در حوزه‌های امنیت ملی، انرژی و سیاست‌های بین‌المللی دارند. با این حال، این روابط از چالش‌های سیاسی و اقتصادی خالی نبوده است.
جاستین ترودو از زمان آغاز نخست‌وزیری خود در سال 2015 تلاش کرد تا رابطه‌ای مبتنی بر احترام متقابل با دولت‌های مختلف ایالات متحده برقرار کند. او در دوران ریاست‌جمهوری باراک اوباما، روابطی گرم و سازنده داشت و در دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، سیاستی دیپلماتیک اما محتاطانه اتخاذ کرد تا از تشدید تنش‌ها جلوگیری کند. با انتخاب جو بایدن، ترودو بار دیگر تلاش کرد تا همکاری‌ها را در موضوعاتی مانند تغییرات اقلیمی و امنیت جهانی تقویت کند. با این حال، استعفای ترودو و انتخاب رهبر جدید حزب لیبرال یا حتی احتمال پیروزی حزب محافظه‌کار در انتخابات آینده، می‌تواند این معادلات را تغییر دهد.
 
پیامدهای استعفای ترودو
یکی از حوزه‌های اصلی تأثیرگذار بر روابط دو کشور، تجارت است. کانادا و ایالات متحده از طریق توافقنامه ایالات متحده - مکزیک - کانادا (USMCA) ارتباطات اقتصادی نزدیکی دارند، اما تهدیدات دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری منتخب امریکا، مبنی بر اعمال تعرفه‌های سنگین بر واردات کانادا، نگرانی‌هایی جدی ایجاد کرده است. ترودو در دوران نخست‌وزیری خود تلاش کرد تا از سیاست‌های حمایتی ترامپ در حوزه تجارت عبور کند و همکاری‌های اقتصادی را حفظ کند.
در موضوع تجارت فیمابین قرارداد ایالات متحده امریکا، مکزیک و کانادا که جایگزین نفتا شده است، برای بررسی و حتی احتمالاً مذاکرات جدید تا سال 2026 آماده خواهد شد. ترودو به داگ فورد، نخست‌وزیر انتاریو و دانیل اسمیت، نخست‌وزیر آلبرتا پیشنهاد کرد شاید بهتر باشد برای یک توافق تجاری جدید بین ایالات متحده و کانادا مذاکره کنیم و مکزیک کنار گذاشته شود. این سه کشور میزبان مشترک جام جهانی فوتبال در سال 2026 هستند. موضع بعدی دولت کانادا درمورد ترتیبات امریکای شمالی چگونه خواهد بود؟ با این حال، رهبر بعدی کانادا ممکن است با سیاست‌های تهاجمی‌تری از سوی واشنگتن مواجه شود. این احتمال وجود دارد که کانادا در برابر فشارهای امریکا موضعی سرسخت‌تر اتخاذ کند، بویژه اگر یک رهبر ملی‌گرا یا با گرایش‌های محافظه‌کار جایگزین ترودو شود.
 
سناریوهای پیش‌رو
اگر حزب لیبرال با رهبری جدید در قدرت باقی بماند، احتمالاً تلاش خواهد کرد تا در مسیر ترودو حرکت کند و همکاری‌های دوجانبه با واشنگتن را تقویت کند. در این سناریو، کانادا ممکن است به تعهدات خود در ناتو و سیاست‌های اقلیمی پایبند بماند و به‌دنبال جلوگیری از تشدید تنش‌های تجاری باشد.
اما در صورتی که حزب محافظه‌کار به قدرت برسد، کانادا ممکن است رویکردی مستقل‌تر و حتی ملی‌گرایانه‌تر در قبال واشنگتن اتخاذ کند. این امر می‌تواند به چالش‌هایی در زمینه‌های تجاری، مهاجرتی و سیاست‌های اقلیمی منجر شود.
با تهدیدات ترامپ برای اعمال تعرفه‌های سنگین، روابط دو کشور می‌تواند به سمت تنش‌های بیشتری حرکت کند. دولت جدید کانادا، بسته به رویکرد خود، ممکن است به‌دنبال تقویت روابط با سایر شرکای بین‌المللی مانند اتحادیه اروپا و چین باشد تا وابستگی خود به واشنگتن را کاهش دهد.
استعفای جاستین ترودو آغازگر فصلی جدید در سیاست کانادا است که تأثیرات آن فراتر از مرزهای این کشور خواهد بود. روابط کانادا و ایالات متحده به‌عنوان دو شریک استراتژیک، در دوران گذار می‌تواند دو کشور را دستخوش تغییرات مهمی کند.
رهبر بعدی کانادا، خواه از حزب لیبرال یا محافظه‌کار، با چالش‌های متعددی در مدیریت روابط با واشنگتن مواجه خواهد بود. سیاست‌های اقتصادی و امنیتی در کنار بحران‌های داخلی کانادا، از عواملی هستند که مسیر این روابط را تعیین خواهند کرد. آنچه مسلم است، دوران پساترودو می‌تواند دوره‌ای سرنوشت‌ساز برای کانادا و روابط آن با ایالات متحده باشد.