معصومه غفاری
روزنامه‌نگار

 آموزگار از نسل انسان‌های تکرار نشدنی
 محمدباقر رضایی، نویسنده و سردبیر کتاب شب درباره ژاله آموزگار در گفت‌و‌گو با «ایران» می‌گوید: صداقت و اصالت او در رفتار و گفتار، زبانزد اهالی دانشگاه و علاقه‌مندان ادبیات فارسی است. بسیاری او را با لقب بزرگ بانوی مطالعات ایران باستان می‌شناسند و برایش احترام ویژه‌ای قائل‌اند.
 رضایی، که خود از سال‌ها پیش با این استاد آشنایی داشته است، ادامه می‌دهد: این استاد بزرگوار در ارتباط با پیرامونی‌ها، خصوصاً دانشجویان و دیگر استادان و همکارانش آنقدر فروتنانه و خاکسارانه رفتار می‌کند که باید باور کرد از نسل انسان‌هایی است که دیگر تکرار نخواهند شد.
به گفته رضایی روایت رادیویی زندگینامه و خاطرات این چهره ماندگارِ دانشگاهی، با دقتی بسیار و بر اساس منابع متعدد و گوناگون و بررسی نوشته‌ها و مصاحبه‌های خودشان تنظیم شنیداری شده و در قالب برنامه «کتاب شب» پخش می‌شود.
 البته فایلی صوتی با زبان خود خانم آموزگار ضبط شده است که در آغاز برنامه پخش می‌شود که سردبیر و نویسنده کتاب شب با اشاره به این نکته ادامه می‌دهد: ایشان برای ما علاقه‌مندان به ادبیات بسیار عزیز هستند. خانم آموزگار، هم از نظر سواد و هم از نظر ساده‌زیستی و مهربانی کم‌نظیرند و سیر و سلوکشان کاملاً آموزشی است. خواستیم همه بدانند که باید قدر او را در زمان زنده بودنشان دانست!
ژاله آموزگار؛ آغاز و پایان تمام خوبی‌ها
 «ساحل کریمی» یکی از گویندگان «کتاب شب»، سال‌هاست با این تیم همراه است.
این بانوی هنرمند، همچنین معتقد است زندگینامه‌ها و تجربیات زیسته آدم‌هایی که به هر بهانه‌ای با آنها مصاحبه و منتشر می‌شود، بسیار جذاب است و در عین‌ حال قابل احترام، چراکه وقتی مخاطب، سال‌های متمادی زندگی کسی را به خاطر شاخصه‌های مختلف شخصیتی و نگاه اجتماعی‌اش بررسی می‌کند، می‌تواند چکیده‌ای از تمام سال‌های زندگی یک انسان را نیز به ‌صورت بسیار مختصر بررسی کند؛ این نکته همیشه در ذهن من بسیار پررنگ، جذاب و قابل احترام بوده است.
وی در ادامه می‌افزاید: در سال‌های اخیر نیز کتاب‌های بسیاری در این مورد خوانده و شنیده‌ام، اما آخرین کتابی که در چند روز اخیر به آن پرداختم، شرح زندگی استاد ارجمند خانم «ژاله آموزگار» است که در نهایت عشق و افتخار آن را برای «کتاب شب» تهران شنیداری کرده‌ام و به‌ دلیل ویژگی‌های شخصیتی این انسان ارزشمند، این کار برایم بسیار مهم بود. زندگی ایشان همیشه برای من جذاب بوده و حتی قبل از اینکه به بهانه کتاب شب تهران به سراغشان بروم، از آنجایی که ایشان در دانشگاه تهران کرسی استادی دارند، در دوران دانشجویی این افتخار را داشتم که ملاقاتشان کنم، بعد که گفتند بناست زندگی ایشان شنیداری شود با شوق صدچندان به این موضوع پرداختم.
به جرأت می‌توان گفت تصور و خیال شما از یک انسان مسئولیت‌پذیر، درست، متین، به‌‌اندازه و کامل تا کجاست؟ این تصور تا هر کجا که برود، خانم «ژاله آموزگار» همانجا ایستاده است و در پس ذهن انسان‌های مختلف می‌تواند جایگاهشان بالا و بالاتر برود. چیزی که همیشه و همواره اساساً در انسان‌ها خیلی نظر من را به‌ خود جلب می‌کند، آدم‌هایی هستند که به‌ صورت مشخص تلاش می‌کنند اخلاق و انسانیت را در خود تجلی دهند و آنچه در خصوص خانم آموزگار توجه من را بسیار به خود جلب می‌کند، متانت، خوش‌قلبی و بسیار مؤدب‌ بودن ایشان است؛ گوهر نایابی که این روزها وقتی سرتان را به هر طرف برمی‌گردانید، احساس می‌کنید کیمیا شده است، بنابراین مدام باید دنبال انسان‌هایی باشید که مردم را خوب می‌شناسند و در عین حال بسیار متین و مؤدب هستند؛ ژاله آموزگار جزو این ‌دسته از افراد ناب روزگار است.

خودشناسی، نیازمندی جهان امروز
وی می‌افزاید: در تمام سال‌های فعالیتم در رسانه، همیشه تلاش کردم جرقه‌ای هر چند کوچک در ذهن انسان‌ها به وجود بیاورم تا کمی بیشتر به خود و جهان اطرافشان بپردازند. ایمان دارم برنامه کتاب شب در جهان امروز که نیازمند خودشناسی بیشتر است، این اتفاق را رقم زده و مخاطب هنگام رانندگی و کارهایش این برنامه را می‌شنود و با بخش کوچکی از ادبیات جهان با قلم نویسندگان مختلف آشنا می‌شود. امیدوارم چیزی که در ذهن من می‌گذرد و تلاشی که در کنار دیگر همراهان و همکاران عزیزم در این برنامه برای آن داریم، زمینه‌ساز این اتفاق کوچک اما مهم در ذهن مخاطبان شود.
او سال‌های حضورش در این برنامه را یک افتخار می‌داند و نیاز به روایت‌های زنانه از برخی آثار را دلیل حضور بیشترش در این برنامه عنوان کرده و می‌گوید: کتاب شب معمولاً با صدای همکار پیشکسوت و فرهیخته ما جناب آقای «بهروز رضوی» اجرا می‌شد، اما در طول برنامه زمانی پیش می‌آمد که ممکن بود حضور ایشان برای ضبط با مشکلاتی مواجه شود، بنابراین از من درخواست می‌کردند در این برنامه حاضر شوم که البته این افتخار بزرگی بود که نصیبم می‌شد تا گوینده برنامه‌ای به قدمت چند دهه باشم‌.
جدا از این مسأله، به خاطر اینکه موضوعات گسترده‌ای در این برنامه از داستان‌های مختلف ادبیات جهان مطرح شد، در برخی از داستان‌ها مشخصاً نیاز بود روایتی زنانه از آن اثر خاص شکل گیرد.
گوینده برنامه کتاب شب بیان می‌کند: شاید این جمله برای شما عجیب باشد، اما به باور من گویی ادبیات مردانه است و در میان کتاب‌هایی که در حوزه ادبیات خوانده‌ام، تعداد کمی از این آثار به معنای واقعی زنانه هستند، هر چند خوشبختانه «کتاب شب» قطعاً زنانه یا مردانه بودن اثر را در معرفی آثار و اجرای آنها مدنظر قرار نداده است و اگر گاهی این توازن به‌هم ریخته، به دلیل نبود امکانات لازم برای ایجاد این توازن در برنامه بوده است.
 
 هر هفته یک کتاب
 به گفته بهروز رضوی برنامه «کتاب شب»، هر هفته یک کتاب در این برنامه به صورت تنظیم رادیویی به مخاطبان ارائه می‌شود که از آغاز برنامه تاکنون، شاید بیش از هزار کتاب در این برنامه به صورت صوتی به مخاطبان معرفی شده است. بنابراین کتاب شب برای اهل کتاب و کسانی که علاقه‌مند به این زمینه هستند، می‌تواند برنامه جذابی باشد.
سرپرست تیم گویندگان  اظهار می‌کند: کتاب شب به گونه‌ای پردازش شده تا از حوزه مخاطبان خاص خارج شود. خوشبختانه نه تنها اغلب شنوندگان رادیو به این برنامه علاقه‌مند و مشتاق هستند، بلکه حتی در حوزه خوانش متن و قرائت کتاب‌های مد‌نظرشان پیشنهادهایی را به ما ارائه می‌کنند که قطعاً تمامی آنها مورد استقبال من و عوامل این برنامه قرار گرفته است، آنچنان که از آغاز این برنامه تاکنون به کتاب‌هایی در ژانرهای مختلف پرداخته شده و آثاری با موضوعات صد‌در‌صد پلیسی تا کتب صرفاً ادبی و متکی به ادبیات را به خود اختصاص داده است.
سرپرست تیم گویندگان برنامه «کتاب شب» در ادامه می‌افزاید: برای ساخت بخش‌های مختلف برنامه، با در نظر گرفتن وضعیت جسمانی و... بزرگان ادبی از حضور ایشان در برنامه بهره‌مند می‌شویم، بنابراین اگر امکان حضور این بزرگواران فراهم باشد که چه بهتر، اگر نه به جای ایشان از صدای گویندگان به جای آنها استفاده می‌کنیم. یادش بخیر «حسین منزوی» از افرادی بود که حضورشان در برنامه برای ما بسیار مغتنم بود. رضوی بهترین دستاورد و خروجی برنامه کتاب شب را همراهی و مجذوب ‌شدن مخاطبان و شنوندگان این برنامه دانسته و می‌گوید: جذابیت و تنوع موضوع برنامه با توفیقات بسیاری همراه بود و خوشبختانه باعث جلب و جذب شنونده به کتب و آثار ادبی ایران شد، آنچنان که شنوندگان ما، خود در این حوزه صاحب‌نظر بوده و در روند ساخت برنامه ما را همراهی می‌کنند که همین امر ضامن طول عمر و بقای کتاب شب است.
وی تأکید می‌کند: امیدوارم این برنامه توانسته باشد آدم‌های غیر ‌اهل کتاب را هم به سوی کتاب و کتابخوانی جذب کند، هرچند یقین دارم این مهم محقق شده است. بسیار خوشبختم که یکی از خدمتگزاران صمیمی این برنامه در حوزه ادبیات بوده و در خدمت مخاطبان هستیم.
خوانش زندگینامه زنده‌یاد «عمران صلاحی» در سالروز تولد ایشان
سردبیر برنامه کتاب شب در خصوص برنامه و نحوه شکل‌گیری آن به «ایران» می‌گوید: این برنامه در سال ۱۳۷۴ با تلاش هادی سعیدی‌کیاسری، شاعر معاصر و با سردبیری حسین قلعه‌قَوَند شکل گرفت. آن زمان هنوز کتاب‌های صوتی به این صورت رایج نبود و کتاب شب در این زمینه جزو اولین‌ها بود که سابقه‌اش به قبل از انقلاب بازمی‌گردد؛ یعنی برنامه کتاب شب به شکل دیگری قبل از انقلاب هم از رادیو پخش می‌شد، منتها بعد از انقلاب متوقف شد تا اینکه بعد از حدود پانزده، شانزده سال با تلاش آقای «سعیدی‌کیاسری» که آن زمان مدیر گروه ادب و هنر رادیو تهران بود، دوباره احیا شد. هدف ایشان رواج کتاب و کتابخوانی و ایجاد برنامه‌ای اختصاصی در این زمینه بود که آن زمان در رادیو چنین برنامه‌هایی کم بود.
رضایی می‌افزاید: چیزی نزدیک به سی سال از شروع این برنامه می‌گذرد. بدیهی است عامل مهم در استمرار آن، مسأله کتاب و کتابخوانی بوده و این مسأله‌ای نیست که مربوط به زمان و دوره خاصی باشد، بلکه جنبه راهبردی دارد و در همه زمان‌ها اهمیت ویژه‌ای برای مدیران و مسئولان کشور داشته است. بنابراین چیزی که باعث ادامه و استمرار این برنامه شده، «کتاب» است و دیگر هیچ!
وی با بیان اینکه هدف از ساخت این برنامه فقط ترویج کتاب و کتابخوانی بوده است، عنوان می‌کند: پیام این برنامه برای دوستداران آن، ایجاد لحظه‌های خوب و زیبا و انگیزه و امید است. در واقع آثاری که برای خوانش در این برنامه انتخاب می‌شوند باید آثاری در همین زمینه و پیام‌های اخلاقی و انسانی به همراه داشته باشند. به عنوان مثال وقتی رمان «پیرمرد و دریا» اثر بی‌نظیر «ارنست همینگوی» را برای بازخوانی یک هفته‌ای در این برنامه انتخاب می‌کنیم، یعنی قصد داریم پیام این رمان را که مقاومت و استقامت در برابر مشکلات زندگی است، منتقل ‌کنیم. بهترین دستاورد این برنامه، رضایت قلبی خودمان از یک کار فرهنگی است.
نویسنده و سردبیر برنامه کتاب شب با اشاره به معرفی عوامل این برنامه می‌گوید: اولین سردبیر این برنامه همان‌طور که گفتم حسین قلعه‌قَوَند و بعد از او محسن حکیم‌معانی بود و پس از آن بنده را که جزو نویسندگان اولیه برنامه بودم به عنوان سردبیر انتخاب کردند.
در واقع سردبیر تازه‌نفس می‌خواستند، چون سردبیران قبلی به کارهای مهم‌تری مشغول شدند و وقت ششدانگ برای این برنامه نداشتند وگرنه در توانایی، سواد، تسلط به ادبیات و علاقه‌شان شکی نبود. در مورد نویسندگان برنامه هم باید یادی کنم از علی‌اصغر شیرزادی، صادق کرمیار، محمدرضا گودرزی، رحمت حقی‌پور، فرزام شیرزادی، محمد تقوی و... که با تمام وجود در خدمت برنامه بودند و آثار مهمی را برای بازخوانی یک هفته‌ای و گاهی دو، سه هفته‌ای، تلخیص و تنظیم رادیویی و شنیداری کردند.
رضایی بیان می‌کند: گذشته از رمان‌ها و داستان‌ها و آثار شاخص ادبی که در این برنامه بازخوانی می‌شود، گهگاه زندگینامه و خاطرات برخی از مشاهیر و مفاخر ایرانی و خارجی هم تنظیم رادیویی و شنیداری شده و طی یک هفته روی آنتن می‌رود.
به گفته سردبیر برنامه کتاب شب، «محمدرضا شفیعی‌کدکنی، باستانی پاریزی، محمد‌تقی دانش‌پژوه، بهاء‌الدین خرمشاهی، هوشنگ مرادی‌کرمانی، غلامحسین ابراهیمی‌دینانی، رضا داوری‌اردکانی، مهدی آذر‌یزدی، جعفر شهری، محمود گلابدره‌ای، اسلامی‌ندوشن، کامران فانی، جلال آل‌احمد، ابوالحسن نجفی، ابوالقاسم حالت و ده‌ها شخصیت معروف و مشهور دیگر، به اضافه شخصیت‌های مهم خارجی مانند گورکی، تولستوی، شکسپیر، رابیندرانات تاگور، چارلی چاپلین، چخوف و...» از بزرگانی هستند که خاطراتشان میهمان روایت این برنامه شده است.
رضایی در خصوص مخاطبان این برنامه می‌گوید: مخاطبان ما از همه سنین هستند، خصوصاً جوان‌ها و علاقه‌مندان به شنیدن کتاب‌های صوتی، از این برنامه خیلی استقبال می‌کنند.
بزرگسالان را که دیگر نگو! استقبال آنها از این برنامه، قدیمی، دائمی و همیشگی است. این را من نمی‌گویم، ماندگاری و تداوم برنامه می‌گوید وگرنه در رادیو اغلب برنامه‌ها تاریخ مصرف دارند و عمرشان بیشتر از یک سال نیست.
 سردبیر کتاب شب در توضیح برنامه بعدی کتاب شب می‌گوید: چند برنامه رمان‌خوانی داریم و پس از آن در سالروز تولد زنده‌یاد عمران صلاحی، اسفند‌ماه، زندگینامه و خاطرات او با صدای دوستش بهروز رضوی پخش خواهد شد.
وی در معرفی عوامل این برنامه عنوان می‌کند: تهیه‌کنندگان و گویندگان معتبری با این برنامه همکاری داشته و دارند، از جمله زنده‌یادان جواد مانی و جمشید جم به‌عنوان تهیه‌کننده.
شادروانان حسین معمارزاده و خانم ژالاک به عنوان گوینده، همچنین تهیه‌کنندگان پیشکسوتی مانند استاد کربلایی‌احمد و رضا قربانی با این برنامه همکاری داشته و دارند و نیز گویندگان پیشکسوت و نامداری مانند فاطمه رکنی، فاطمه نیرومند و رضا خضرایی که گهگاه اجرای ویژه‌برنامه‌های کتاب شب را به عهده دارند.

گرامیداشت نام‌آوران ایران در «کتاب شب»
 ایمان جهانی، تهیه‌کننده کتاب شب نیز درباره این برنامه به «ایران» می‌گوید: به عنوان یکی از تهیه‌کنندگان برنامه دوست‌داشتنی کتاب شب، افتخار این را داشتم در هفته گرامیداشت مقام زن و مادر و در ادامه راهِ برنامه کتاب شب که ماهی یک هفته اختصاص به معرفی و گرامیداشت نام‌آوران این سرزمین دارد، برنامه‌ای ویژه برای خانم دکتر ژاله آموزگار تولید کنم.
وی می‌افزاید: برنامه کتاب شب حاصل زحمات همکاران متعدد و پیشکسوت در طول سال‌های متمادی بوده و به امید خدا تا سال‌های دیگر نیز تولید خواهد شد و در خدمت اهالی کتاب و کتابخوانی خواهد بود.