یادداشت1

چرا فاطمه؟ چرا زن؟!

محسن اسماعیلی
استاد دانشگاه تهران

- آخرین پیامبر در انجام رسالت خود سنگ‌تمام گذاشته بود؛ تا جایی که خود خدا هم از او دلجویی کرد و گفت: «ما قرآن را به‌سوی تو نفرستادیم تا خود را [برای تبلیغ آن] تا این اندازه به زحمت طاقت‌فرسا اندازی.» (سوره طه، آیه 2) و فرمود: «بیم آن است که چون آنان مؤمن نمی‌شوند، جانت را [از شدت اندوه و حسرت] از دست بدهی!» (سوره شعراء، آیه 3).
پیامبر چنان دلسوز آدمیان بود که خدا برای بندگانش چنین از او تعریف کرده است: «پیامبری از جنس خودتان به‌سوی‌تان آمد که آنچه از رنج‌ها و ناملایمات به شما می‌رسد، بر او سخت است، اشتیاق شدیدی به [هدایت] شما دارد و به مؤمنان بسیار مهرورز و مهربان است‌.» (سوره توبه، آیه 128) و شگفت اینکه مانند دیگر فرستاده‌های پروردگار همیشه می‌فرمود: «من [در برابر ابلاغ رسالتم] هیچ پاداشی از شما نمی‌خواهم، پاداش من فقط برعهده پروردگار جهانیان است.» (سوره شعراء، آیه 180).
- همه پیامبران بی‌مزد و منت خادم انسان‌ها بودند و تمام هستی خویش را فدای هدایت و خوشبختی فرزندان آدم می‌کردند. آخرین پیامبر نیز چنین بود و بلکه از تمام پیشینیان مهربان‌تر و بی‌تمناتر. اما درمورد او خدای حکیم استثنایی شگفت‌آور و تأمل‌برانگیز درنظر گرفت و دستور داد تا به همه مردم تا روز برپایی قیامت اعلام نماید: «از شما در برابر رسالتم هیچ پاداشی جز مودت به نزدیکانم درخواست ندارم!» (سوره شوری، آیه 23) و البته باز مأمور شد تا بگوید: «هرگونه پاداشی که از شما خواستم، آن [پاداش] به سود خود شما است وگرنه پاداش من نیز فقط برعهده خداست و او بر همه‌چیز گواه است‌.» (سوره سبأ، آیه 47).
پس، رسول دلسوز و فداکار ما نیز در حقیقت از مردم به‌خاطر آن همه خدمت چیزی نمی‌خواست و آنچه هم خواست به دستور خدا و برای خود مردم خواست و این نه تنها با اخلاص او منافات نداشت که عین خلوص و تعبّد بود؛ زیرا خود خالق از او چنین خواسته بود.
- این پاداش اختصاصی چه می‌توانست باشد؟! کدامین پاداش می‌توانست آن همه رنج و محنت را پاسخ گوید؟ اگر خدا این پاداش را تعیین نکرده بود، هیچ‌گاه بشر به درک و فهم آن قادر نمی‌شد. از این‌رو، تعیین و اعلام آن هم لطفی جداگانه و منّتی دیگر است. اعلام مودت «ذی‌القربی» به‌عنوان پاداش متناسب با مأموریت رسول نشان می‌دهد آن پاداش از جنس «ذی القربی»؛ یعنی نزدیکان پیامبر است و مقصود از آن، بنابر روایات فراوان و صحیح سُنّی و شیعه، اهل‌بیت پیامبر علیهم‌السلام هستند و آن کس که بی‌فاصله اهل بیت اوست و آن‌کس که ریشه و علت و مادر دیگر خویشان اوست، یک نفر بیش نبود و نیست: «فاطمه» که صلوات و سلام خدا و آفریدگان خدا تا ابد بر او باد.
- الطاف و بخشش‌های پروردگار ما اندازه ندارد. خودش خبر داده است که: «اگر در مقام شمردن نعمت‌های خدا برآیید، نمی‌توانید آنها را بشمارید. بی‌گمان خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است‌.» (سوره نحل، آیه 18). برای هیچ‌یک از این نعمت‌های بی‌شمار نیز بر بنی‌آدم منت ننهاد؛ مگر برای فرستادن پیامبری چنان مهربان: «یقیناً خداوند به مؤمنان منتی عظیم و نعمتی ارزشمند عطا فرمود؛ آنگاه که در بین آنان پیامبری از خودشان برانگیخت که آیات او را بر آنان می‌خوانَد و [از هر نوع آلودگی] پاک‌شان می‌کند و کتاب و معارف استوار و سودمند به آنان می‌آموزد، درحالی‌که آنان [پیش از بعثت پیامبر] در گمراهی آشکاری بودند.» (سوره آل عمران، آیه 164). حالا ببینید فاطمه که بود و چه بود که خدا بر پدرش به‌خاطر اعطای او منت نهاد و در مقام امتنان به او یادآور شد که: «به‌راستی ما به تو خیر فراوان و بی‌اندازه عطا کردیم. پس [به شکرانه این نعمت،] برای پروردگارت نماز بخوان! و قربانی کن! یقیناً دشمنت بی‌نسل و بریده [از همه خیرات] است.» (سوره کوثر، آیه‌های
 1 تا 3).
- چه افتخاری برای ما و برای زنان ما بالاتر از اینکه این پاداش تنها و تنها می‌توانست فاطمه(س) باشد. در زمانی که زن انسان به‌شمار نمی‌رفت و با شنیدن خبر تولد دختر رنگ چهره پدران از شدت خشم، سیاه و درون‌شان لبریز از خشم می‌شد‌، و از فرط زشتی و بدی خبری که به آنها داده‌اند خود را از چشم افراد قبیله پنهان می‌کردند و به تردید سختی دچار می‌شدند که آیا آن نوزاد دختر را با خواری نگه‌دارند یا زنده‌‌به‌گورش کنند (سوره نحل آیه‌های 58 و 59)؛ و در آن زمان که زنده به گور کردن دختران را افتخار و برتر از ننگ نگهداری آنان می‌دانستند و آفریدگار مهربان چاره‌ای جز تهدید نداشت و فرمود: «در روز حساب از دختر زنده‌به‌گورشده می‌پرسند که به کدام گناه او را کشته‌اند» (سوره تکویر، آیه‌های 8 و 9)، چه تجلیلی از زنان بالاتر و بهتر که پاداش همه زحمت‌ها و مرارت‌ها و فداکاری‌های پیامبر رحمت(ص) فقط و فقط یک دختر باشد؟!
این افتخار و تکریم بی‌همتای مقام زن و سالروز میلاد حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها را باید به محضر بشریت تبریک گفت؛ بویژه به یکایک بانوان سرافراز و فاطمی میهن عزیزمان «ایران»!

یادداشت2

کامل ترین زوج هستی

 دکتر غلامعلی افروز
استاد ممتاز دانشگاه تهران

‎در گستره تاریخ، بر فراز عصرها و نسل‌ها، کمال زوجیت، برترین الگوی همسری و همدلی، همرازی و همراهی، همچون وجود بی‌بدیل زهرای اطهر و علی علیهما السلام نتوان یافت.
‎علی و زهرا علیهما السلام، ‎برخوردار از وجود عرشی پیامبر اعظم، صلوات‌الله علیه و سلم و بهره‌مندی خاص از مکتب تربیتی رسول حق، ‎با اندیشه والا و روابط صمیمانه و خالصانه، عاشقانه و آرامشگرانه، به مثابه کامل‌ترین مصداق جاودانه، زیباترین و پرشکوه‌ترین رابطه همسری را از نگاه خالق زوج آفرین در قرآن کریم تفسیر و تبیین نمودند. ‎«هن لباس لکم و انتم لباس لهن (سوره بقره، آیه ۱۸۷) همسران شما لباس شما هستند و شما لباس ایشان هستید» ‎در این معنا، بایسته و شایسته است، همیشه زن‌ها و شوهر‌ها لباس فاخر و کامل همدیگر باشند. در توضیح این مطلب باید بگویم که منظور از لباس به معنای عام آن نیست بلکه منظور این است که زوجین همانند لباس زیستی‌ و نفسانی، در همه ابعاد عاطفی و روانی، حمایتی و اجتماعی یار و یاور و گرمابخش وجود یکدیگر باشند.
آنها باید مایه آرامش هم بوده و همواره در آغوش عاطفی و‌ روانی و در قلب‌های هم حضور داشته باشند، بجا و شایسته است که آنها باید همیشه همدیگر را تأیید و تکریم کنند و در همه حال برای یکدیگر نقش همدل و همراز و رازدار را ایفا نمایند. زوج‌ها باید در حمایت و تأیید و تکریم و تقویت آرامش همدیگر از هیچ تلاشی دریغ نکنند و در هر موقعیتی نسبت به هم نگاه صمیمانه و عاشقانه داشته باشند و این همه یعنی دلتنگ زیارت همدیگر و مطلوب و محبوب هم باشند. این موارد باعث می‌شود تا ‎ کاستی‌های زندگی مشترک را صبورانه بپوشانند و همیشه همه جاذبه‌های وجودشان را بی‌منت و بی‌توقع به یکدیگر تقدیم کنند.
‎این گونه است که زیباترین‌ جاذبه‌های نگاه، آرامش بخش‌ترین گل‌واژه‌های کلام و خوشایند‌ترین جاذبه‌های شناختی و عاطفی و رفتاری را متواضعانه و صادقانه به هم هدیه می‌کنند. همان گونه که علی و زهرا علیهما السلام، کامل‌ترین زوج هستی، برترین اسوه همسری و بهترین الگوی فرزند پروری در همه لحظه‌های زندگی مشترک چنین بودند. در حقیقت، کامل‌ترین مکتب و آیین فرزند پروری عاطفی و عقلانی آینده نگر، در این خانواده مطهر و زیارتگاه همسران محبوب یعنی حریم خانه علی و زهرا علیهما السلام رقم خورده است. با یک نگاه ژرف به گستره حیات در افق هستی و روایت ماندگار زندگی مشترک برترین زوج هستی، به نیکی درمی‌یابیم که اصلی‌ترین نقش ماندگار و رسالت جاودانه حضرت زهرا (س)، سرچشمه محبت، دخت رسول خدا (ص) و مادر امام حسن و امام حسین علیهما السلام و زینب (س) همانا همسری پرعزت و پرکرامت، پرافتخار و پرشکوه، اولین سپهر ولایت، امام متقیان، علی علیه السلام بوده است و بس.

یادداشت3

صدیقه طاهره الگویی برای انسان و ادیان مختلف

آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست
عضو جامعه مدرسین

این روزها سالروز ولادت صدیقه طاهره سلام‌الله علیهاست اما در مدینة الرسول(ص) هیچ خبری نیست. سؤالی که از متفکران، اهل تأمل، علما و اساتید اهل سنت داریم این است که به تصریح متعصب‌ترین و سخت‌ترین عالمان شما مثل «عبدالعزیز بن باز» مودت اهل بیت ضرورت دین هست یا نه؟ با تمسک به آیه «قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی» مودت اهل بیت را ضرورت دین و شرط اسلام و مسلمانی می‌دانند و این را در کتاب‌هایشان تصریح می‌کنند. مودت غیر از محبت محض است، مودت یعنی محبت ابراز شده، اما کجا ابراز شده است؟
 در اینجا نامی از امام صادق(ع)، امام باقر(ع) و امام سجاد(ع) نمی‌بینید. اما از دیگران نام‌های بلند و زیادی وجود دارد. صدیقه طاهره(س) درست است که برای اسلام است، اما در واقع برای انسانیت است. نیاز داریم به اینگونه الگوها، فاطمه‌زهرا(س) بانویی از اسلام، اما برای انسان است، اگر این الگوها به دنیا معرفی شوند، دست مسلمانان بسیار پر خواهد بود. در این دنیای غریب از انسانیت، محبت و هر چه بوی ارزش می‌دهد، این الگوها می‌توانند به دنیای بشر معرفی شوند. بشریت نیازمند الگوست، چه با توجه الگو بپذیرد، چه بی‌توجه! صدیقه طاهره و ائمه هدا سلام‌الله می‌توانند الگو برای دنیای انسان‌ها باشند. نمی‌گویم دنیای اسلام، یا ادیان توحیدی، بلکه حتی دینواره‌های ساخته شده دست بشر هم می‌توانند از این الگوها استفاده کنند. «قل لا اسالکم علیه اجرا الا المودة فی القربی».
چندی پیش فردی نزدم آمد و پرسشی مطرح کرد که چطور از پیامبر آنقدر نام هست، اما از آل رسول هیچ نامی برده نمی‌شود؟ امیدواریم با ظهور فرزند انسان، انسانیت الگوها و راه و رسم خودش را پیدا کند و بانوی بزرگ اسلام سَیدَةُ نِساءِ‌الْعالَمین تجسم پیدا کنند.

یادداشت4

نگاه امام خمینی به زن برگرفته از معنای کوثر است

علی کمساری
سرپرست مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)

حضرت زهرا(س) یکی از بی‌نظیرترین و بی‌بدیل‌ترین شخصیت‌های تاریخ بشریت است که به‌رغم عمر بسیار کوتاه، از تولد تا شهادت، موجب برکت، الگوسازی و اسوه‌سازی بود.
تولد حضرت زهرا(س) جان دوباره‌ای به اسلام و پیامبر(ص) بخشید؛ در حالی که مشرکین پیامبر را به واسطه نداشتن اولاد ذکور مورد تمسخر قرار می‌دادند و بر اساس فرهنگ غلط جاهلیت، لازمه امتداد نسل را اولاد ذکور می‌دانستند، خداوند صدیقه طاهره(س) را به پیامبر ارزانی داشت و فرمود: ما به تو کوثر (خیر و برکت فراوان) عطا کرده‌ایم.
مفسران درباره کوثر معانی مختلفی را بیان کرده‌اند اما معنای مورد اجماع این است که کوثر همان خیر کثیر و فراوان است؛ خداوند به پیامبر می‌فرماید، برخلاف تصور غلط جاهلیت هیچ‌گاه امتداد رسالتت قطع نخواهد شد و ما به‌واسطه تولد زهرا به شما خیر کثیر عنایت کرده‌ایم که تا قیام قیامت منقطع نمی‌شود و بر اساس وعده الهی به پیامبر(ص)، خیرات و برکات این خیر کثیر در طول تاریخ برای بشریت
ماندگار شد.
 
سه نقش مکمل حضرت زهرا(س)
با بررسی زندگانی پربرکت حضرت زهرا(س) چه در نقش فرزند، چه در نقش همسر و چه در نقش مادر که در تاریخ ثبت شده، می‌توان همواره به وجود آن حضرت
تأسی کرد.
اگر امروزه بخواهیم برای ارائه الگو و تربیت فرزندان، بخصوص دختران درست عمل کنیم، باید زندگی صدیقه طاهره را به‌عنوان یک الگوی کامل مطرح کنیم؛ چراکه نحوه ازدواج و مواجهه با خواستگار و شیوه پاسخگویی مثبت به علی(ع)، نحوه همسرداری، رفتار با همسر و شیوه تربیت فرزندان، بهترین الگو محسوب می‌شود. این یعنی خیر کثیر؛ یعنی وجودی که سرشار از خیرات است که لحظه به لحظه می‌تواند این خیرات را تکثیر کند و محدود به زمان و مکان نیست. امروز هم دختران و مادران‌مان باید برای کسب بهترین شیوه زندگی، از زندگی حضرت فاطمه زهرا(س) الگو بگیرند.
 
نقش اجتماعی و سیاسی
حضرت زهرا(س)
حضرت زهرا(س) علاوه بر ایفای نقش خیر کثیر به‌عنوان دختر، همسر و مادر، نقش مهم‌تری نیز در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی ایفا کرد که در فصل آخر زندگی ایشان رقم خورد؛ آن حضرت با همراهی با دوران سخت ده‌ساله حکومت پیامبر(ص)، به ایفای نقش سیاسی و اجتماعی پرداخت. خیر کثیر حضرت زهرا(س) در بعد اجتماعی و سیاسی این بود که کسی نتواند به بهانه دینداری، زن را از حضور اجتماعی‌اش محروم کند؛ و این نقش کنشگرانه و تأثیرگذار را برای تاریخ اسلام و همچنین آیندگان الگوسازی کرد.
از دامن زن، مرد به معراج می رود
در عصر ما الگوی امام خمینی در مواجهه با نقش زنان در جامعه برگرفته از الگوی حضرت صدیقه طاهره است و امام خمینی در دوره‌ای از نقش‌آفرینی زنان در صحنه‌های اجتماعی و سیاسی سخن گفته و از آن دفاع کرد که زنان در معرض دو نوع تفکر منحرف قرار داشتند و لاجرم باید بر اساس این دو رویکرد و نگرش ایدئولوژیکی حرکت می‌کردند: اول؛ یا باید دیندار، متدین، متعبد و محکوم به خانه‌نشینی بودند و از حقوق اجتماعی و سیاسی محروم بوده و فاقد نقش‌آفرینی‌های اجتماعی و سیاسی در صحنه اجتماعی بودند. دوم؛ یا اینکه زن با نگاه اومانیسمی و لیبرالیستی غربگرایانه و با فاصله گرفتن از دین و شریعت به نقش‌آفرینی اجتماعی
بپردازد.
آنچه دارای اهمیت است این‌که حضرت امام برای زنان الگوی متفاوتی ارائه کرد و در عین حفظ ‌شأن دینی، مذهبی و اخلاقی به زن نقشی با راهبرد اجتماعی بخشید.
انقلاب امام در حوزه زنان، بسیار مهم‌تر، اساسی‌تر و تحول‌آفرین‌تر از انقلاب امام در حوزه مردان است. به‌ خاطر داریم که به‌واسطه این هویت‌بخشی امام به زنان، در اوایل پیروزی انقلاب حتی برخی خبرگزاری‌های غربی، انقلاب ایران را انقلاب چادر به سر می‌نامیدند و نقش زنان در پیروزی انقلاب بسیار پررنگ بود. امام می‌فرماید، نقش زنان به‌مراتب مهم‌تر از نقش مردان است. حضرت امام سخنان زیادی با این مضمون درباره زنان دارد و از جمله می‌فرماید: از دامن زن مرد به
معراج می‌رود.
نگاه امام خمینی به زن راهبردی است
اساساً موضوع زن در سیره و اندیشه حضرت امام یک نگاه راهبردی بوده و یکی از طلایی‌ترین نقاط اندیشه حضرت امام را تشکیل می‌دهد. دیدگاه امام خمینی در مواجهه با موضوع زنان برگرفته از تعالیم دینی و قرآنی است، با ظهور اسلام نگاه غیرالهی به زن نیز تغییر می‌کند؛ نگاهی که قرآن به زن ارائه می‌کند، یک نگاه متعالی است. در آیه شریفه سوره الحجرات (آیه ۱۳) می‌فرماید: یا أَیهَا النّاسُ إِنّا خَلَقناکم مِن ذَکرٍ وَأُنثیٰ وَجَعَلناکم شُعوبًا وَقَبائِلَ لِتَعارَفوا ۚ إِنَّ أَکرَمَکم عِندَ‌الله أَتقاکم ۚ إِنَّ‌الله عَلیمٌ خَبیرٌ؛ یعنی ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیره‌ها و قبیله‌ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید؛ (اینها ملاک امتیاز نیست) گرامی‌ترین شما نزد خداوند با تقواترین
شماست.
 
خداوند دانا و آگاه است
کلام امام مشحون از پاسداری از منزلت زنان و ضرورت نقش‌آفرینی آنهاست؛ نقش‌آفرینی به آن معنا که زنان با حفظ‌ شأن دینی از نقشی راهبردی در جامعه برخوردار باشند و این مدل در تاریخ اسلام بی‌نظیر است و با قاطعیت می‌توان گفت، این نگاه امام برگرفته از معنای کوثر و خیر کثیر است.
حضرت امام برای ابلاغ پیام به گورباچف در کنار یک فقیه، فیلسوف و روحانی برجسته، یک زن مبارز را همراه کرد که دارای پیام بسیار بلندی است.
این رویکرد امام برای بروز نقش‌آفرینی برای زن از نقاط طلایی اندیشه و عمل بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود.

 نگرش متعالی
به زن محصول مجاهدت امام است
نسل جوان امروز ما که در یک فضای جدید متفاوت رشد کرده‌اند، نباید فکر کنند موضوع به همین صورتی بوده که اکنون مشاهده می‌کنند؛ برای رسیدن به این مرحله از سوی امام راحل مجاهدت‌های بسیاری صورت گرفت که اکنون شاهد پیشرفت کشور در حوزه نگرش متعالی به موضوع زنان هستیم.
برای جوانان باید بازگو شود، وقتی امام روز زن را اعلام کردند و مکرر این روز را گرامی می‌داشتند، نشان‌دهنده توجه ویژه ایشان به موضوع زنان است.
آنچه امروز از اهمیت بالایی برخوردار است، نسبت‌یابی صحیح اندیشه امام با موضوعات مختلف جامعه در حوزه‌های مختلف اجتماعی، از جمله موضوع زنان و بازگویی آن برای جوانان است.
بر این باوریم که ملاک و معیار درستی و نادرستی راه و خط و اقدامات جمهوری اسلامی، معیار امام است و توجه به موضوع زنان در صدر آن قرار دارد. نقشی که امام خمینی به زنان داد، تشریفاتی و ابزاری نبود بلکه بر اساس یک ایدئولوژی و برداشت فقهی و برگرفته از خیر کثیر است.
مهم‌تر از همه این تعابیر، حضرت امام در کلیدی‌ترین جمله می‌فرمایند: زن‌ها انسان‌ساز هستند همان‌طور که قرآن انسان‌ساز است. درباره این تعبیر بسیار زیبا، می‌توان پژوهش‌های متعددی انجام داد.