«ایران» از تغییر طرح‌ها و الگوی توسعه سواحل جنوب شرق گزارش می‌دهد
مکران؛ چشم‌انداز الگوی جدید توسعه
گزارش‌ها درباره نحوه توسعه سواحل مکران حکایت از آن دارد که باید منتظر وقوع یا شکل‌گیری یک الگوی جدید از توسعه بود. این الگوی جدید دو اصل مهم دارد؛ بهره‌گیری از تجربه و کارشناسان خارجی و در مرحله بعد، تهیه یک نقشه همگرا میان بخش‌ها و دستگاه‌های مختلف. این دو اصل چیزی است که از سخنان رئیس جمهوری در جلسه روز گذشته هیأت دولت می‌توان دریافت.
مطابق گزارش منتشر شده از نشست روز گذشته هیأت وزیران، یکی از دستورکارهای این نشست، توسعه سواحل مکران بود. رئیس جمهوری با اشاره به نکاتی که از سوی چند نفر از اعضای هیأت دولت مطرح شد، گفت: همه مباحث و دغدغه‌های مطرح شده در این‌باره صحیح است، اما مسأله مهم این است که متأسفانه تاکنون یک طرح کلان و کلی به عنوان نقشه‌راه توسعه مکران نداشته‌ایم و دستگاه‌های مختلف هر کدام به اقتضای مأموریت‌ها و مسئولیت‌های خود در این زمینه اقداماتی کرده‌اند.
مسعود پزشکیان با بیان اینکه در ماه‌های گذشته تقریباً هر هفته جلسه یا جلساتی با محوریت توسعه دریامحور و تعیین نقشه‌راه منطقه مکران داشته‌ایم، افزود: اعتقاد من این بوده و هست که اگر می‌خواهیم برابر اهداف سند چشم‌انداز در جایگاه برتر منطقه قرار بگیریم، کیفیت آنچه قرار است در این سواحل صورت گیرد، به هیچ وجه نباید از اقدامات کشورهای همسایه پایین‌تر باشد، لذا هماهنگی‌های لازم صورت گرفته تا از مشاوران تراز اول بین‌المللی برای تهیه طرح کلان و نقشه‌راه توسعه منطقه مکران بهره بگیریم.
رئیس جمهوری با اشاره به اینکه سواحل مکران مهم‌ترین بستر توسعه پایدار و بلندمدت ایران بوده و به تعبیری آینده ایران در گرو توسعه این منطقه است، تصریح کرد: پس از تهیه این طرح کلان بر اساس مطالعات و ارزیابی‌های دقیق از ظرفیت‌ها و فرصت‌های منطقه مکران، وظایف هر دستگاه و بخشی مشخص شده و با پیگیری‌های جدی اقدامات آنها به شکل هماهنگ و هم‌افزا پیش خواهد رفت.
آغاز توجه به سواحل مکران
رهبر معظم انقلاب بودند که برای اولین بار در کشور توجه‌ها را به سمت ظرفیت‌های توسعه‌ای سواحل جنوب شرق کشور، بویژه سواحل مکران جلب کردند.
این تأکیدات اولین بار در جریان بازدید معظم له از منطقه سوم دریایی در اسفندماه 1381 مطرح شد. این توجهات در سال 1394 و در جریان ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه از سوی رهبر انقلاب، جایگاه عینی‌تری یافت.
ماده 21 این سیاست‌ها، بر «توسعه اقتصاد دریایی جنوب کشور در محور چابهار – خرمشهر با تأکید بر سواحل مکران» تأکید داشت. در ادامه این فرآیند، مکران در سیاست‌های کلی توسعه دریامحور که در آبان 1402 از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد، جایگاه ویژه‌ای به خود اختصاص داد. در ماده 4 این سیاست ابلاغی آمده است: «تدوین طرح جامع توسعه دریامحور با پهنه‌بندی دریا، کرانه و پس‌کرانه و تعیین سهم و جغرافیای جمعیت، تجارت، صنعت، کشاورزی و گردشگری، خصوصاً در سواحل و جزایر جنوب و بالاخص سواحل مکران با تأکید بر هویت ایرانی-اسلامی طی حداکثر یک سال پس از ابلاغ سیاست.»
مکران در دولت سیزدهم
پس از تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر توسعه سواحل مکران، این امر در دستورکار دولت‌ها قرار گرفت. اما به رغم اهمیتی که همه دولت‌ها، بویژه دولت‌های سیزدهم و چهاردهم به این امر ملی داده‌اند، نگاه و رویکرد متفاوتی داشته‌اند. یکی از اقدامات اولیه دولت سیزدهم درباره سواحل مکران، «شورای عالی توسعه سواحل مکران» به ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری بود که وزرای مختلفی در آن حضور داشتند. همچنین مطابق ترتیبات ایجاد شده، دبیر شورا نیز از سوی معاون اول رئیس‌جمهوری پیشنهاد و پس از تأیید رئیس‌جمهوری منصوب می‌شد. نقطه اوج این شورا، تصویب «کلیات طرح توسعه مکران» بود که در دی ماه 1402 و در چهارمین جلسه شورای توسعه سواحل مکران اتفاق افتاد. براساس این طرح، ایجاد ۱۰ شهر در منطقه مکران پیش‌بینی شده بود که به زعم طراحان «می‌توانست بستر مناسبی را برای سرمایه‌گذاری توسط شرکت‌های داخلی و خارجی فراهم آورد.» در این طرح ۵ ساله بارگیری و انتقال ۱۵ میلیون تُن کالا در سال در مسیر کریدورهای بین‌المللی، گسترش سکونتگاه‌ها و شهرهای موجود و ایجاد شهرهای جدید به میزان ۲میلیون و پانصد هزار نفر، گسترش زیرساخت‌های فرهنگی و آموزشی، تولید و انتقال ۱۷ هزار مگاوات برق، تأمین و انتقال ۳ میلیون متر مکعب آب کشاورزی و صنعتی، ایجاد ۴۰۵۰ تخت درمانی و ایجاد ۵ منطقه پیشران اقتصادی در سواحل و توسعه صنایع پیش‌بینی شده بود.
آغاز بازنگری در طرح توسعه مکران
نخستین مواجهه دولت چهاردهم، مشخصاً رئیس جمهوری با طرح توسعه مکران در مردادماه امسال رخ داد. مرداد امسال نشست شورای مکران برای اولین بار به ریاست مسعود پزشکیان برگزار شد. پزشکیان با اشاره به طرح‌های توسعه‌ای بسیاری که به دلیل فقدان چشم‌انداز بلندمدت در زمان اجرا، به مشکل خورده و امروز خود به معضلی در مسیر توسعه کشور تبدیل شده‌اند، دستور داد طر‌ح‌هایی که از سوی این شورا تهیه شده است در زمان کوتاهی با حضور کارشناسان سازمان برنامه و بودجه مورد بررسی قرار گرفته و پس از تطبیق با اسناد بالادستی و طرح‌های آمایشی و انجام اصلاحات احتمالی در جلسه‌ای دیگر برای تهیه مقدمات لازم و آغاز اجرای آنها تصمیم‌گیری شود. رئیس جمهوری در ادامه بر «بهره‌گیری از به روزترین فناوری‌ها در اجرای طرح‌های توسعه‌ای کشور بویژه طرح‌های مربوط به توسعه منطقه مکران» تأکید کرد، چرا که به باور پزشکیان، این امر «از ملزومات اساسی تحقق جایگاه نخست ایران در منطقه ایران است.»
مطابق گزارش‌های منتشر شده از اولین جلسه‌ای که در حضور پزشکیان برای توسعه سواحل مکران برگزار شد، به نظر می‌رسید که پزشکیان اساساً خواستار بازنگری در این طرح‌ها شده است. بخشی از علت چرایی این بازنگری، در جلسه روز گذشته دولت از سوی رئیس جمهوری مطرح شد، آنجا که گفت «متأسفانه تاکنون یک طرح کلان و کلی به عنوان نقشه‌راه توسعه مکران نداشته‌ایم و دستگاه‌های مختلف هر کدام به اقتضای مأموریت‌ها و مسئولیت‌های خود در این زمینه اقداماتی کرده‌اند.» به عبارت دیگر، پزشکیان مطابق تعریف یا چشم‌اندازی که از آینده ایران دارد و از آنجا که سواحل مکران به عنوان یک منطقه بکر می‌تواند تبلور عینی توانمندی ایران باشد، طرح‌های پیشین برای توسعه این منطقه را به کنار گذاشت و خواستار ارائه طرح‌های جدید و مطابق جایگاه عینی و واقعی ایران در منطقه شد.
استفاده از کارشناسان خارجی
یکی از اتفاقات مهم در دولت چهاردهم که بویژه در زمینه توسعه سواحل مکران درحال وقوع است، استفاده از کارشناسان خارجی برای تهیه نقشه راه توسعه این منطقه است. این یکی از تلاش‌های ویژه پزشکیان محسوب می‌شود، آن هم پس از آن که برخی از جریان‌های سیاسی در سال‌های گذشته تلاش کرده‌اند به بهانه‌های مختلف ارتباط علمی و فناوری ایران و جهان را به بن‌بست بکشانند. اما رئیس جمهوری پزشکیان نه تنها درصدد استفاده از این ظرفیت برآمد، بلکه در نظر دارد این ظرفیت را برای یکی از مهم‌ترین طرح‌های توسعه ملی ایران به کار گیرد. وی اول آذرماه امسال در دیدار فعالان اقتصادی سیستان و بلوچستان در زاهدان، از یک تحول ویژه در زمینه مکران خبرداد. پزشکیان با اشاره به اینکه هفته‌ای نیست که بنده برای طرح‌های مرتبط با توسعه مکران، سواحل خلیج‌فارس و سواحل شمالی و نیز تکمیل کریدورها در کشور وقت و جلسه نگذارم، گفت: «هماهنگی‌های لازم با مقام معظم رهبری نیز شده و ایشان نیز رهنمودهای لازم را ارائه داده‌اند تا از بهترین کارشناسان بین‌المللی با بالاترین رتبه‌های علمی برای مشورت دعوت به همکاری کنیم.»
یک چشم‌انداز تازه
همه آنچه گفته شد، یعنی هماهنگی و همگرایی در طراحی نقشه توسعه سواحل مکران، استفاده از کارشناسان خارجی که پس از سال‌ها درحال وقوع است، همه اینها از چشم‌انداز تازه‌ای در فرآیند توسعه، دست‌کم توسعه یک منطقه یعنی سواحل مکران خبر می‌دهند. نکته مهم آن است که این فرآیند به چه سرانجامی خواهد رسید. اما تا این جای کار می‌توان امیدوار بود که در مسیر توسعه سواحل مکران، نه تنها مسیرهای توسعه‌ای غلط گذشته، یعنی مسیرهای پرهزینه، کم بازده و دارای تداخل عملکرد میان دستگاه‌های مختلف رفع شود، بلکه الگوی تازه‌ای برای یک همگرایی ملی همه دستگاه‌ها برای پیشبرد یک طرح و هدف مشخص نیز ایجاد شود. موفقیت این الگو تداوم آن را تأمین خواهد کرد، نه صرف برگزاری جلسه و بازنشر گسترده اخباری که عملاً خروجی مطلوبی برای مکران نداشت، به غیر از سودآوری برای برخی از بنگاه‌ها.
