یادداشت

پویش سبز برای مصرف بهینه انرژی

معصومه ابتکار
رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست

 پیام رئیس‌جمهوری برای کاهش دو درجه دمای محیط، نشانگر نگاه درست و راهبردی دولت به بحث مدیریت صحیح مصرف و توجه به توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست است.
بحث مدیریت و مصرف بهینه انرژی از سال‌ها قبل در کشور مطرح و اولین گام‌ها در دولت ششم با تشکیل دفتری در وزارت نفت با عنوان بهینه‌سازی مصرف انرژی برداشته شد. سپس در دولت‌های هفتم و هشتم اصلاح الگوی مصرف انرژی پیگیری و برنامه‌ای تحت عنوان «دولت سبز» در قالب لایحه بودجه سال‌های 82 و 83 به تصویب رسید. این برنامه که بعدها تبدیل به قانون شد شامل مدیریت منابع انرژی، آب و کاغذ و دیگر مصارف در دستگاه‌های دولتی بود.
اینکه آقای رئیس‌جمهوری مردم را به صرفه‌جویی و بلکه جلوگیری از هدر رفت انرژی دعوت کرده و پایه‌گذار این پویش شده‌اند، حائز اهمیت است. اما در کنار و برای به نتیجه رسیدن آن، بخش‌های مختلف دولت می‌بایست نسبت به مسأله صرفه‌جویی اقدامات و سیاست‌های لازم را در پیش بگیرد. دولت خود بزرگ‌ترین مصرف کننده است و صرفه‌جویی را باید از خود آغاز کند و مسأله مدیریت مصرف در دستگاه‌های دولتی و حکومتی را سامان دهد؛ که خوشبختانه مسعود پزشکیان به این مهم هم توجه نشان داده‌اند.
بر اساس «قانون دولت سبز» که بعدها سازمان حفاظت‌محیط زیست دستورالعمل‌های آن را هم ابلاغ کرد، دستگاه‌های دولتی موظف بودند از طریق هوشمندسازی موتورخانه‌ها، مدیریت مصرف خودرو و همینطور مدیریت هوشمند مصرف برق و هوشمندسازی سیستم برق داخل ساختمان‌ها، این برنامه را اجرایی کنند. همینطور در بحث آب، بازچرخانی آب و استفاده از شیرهای هوشمند در دستور کار قرار گرفت. موضوع مصرف کاغذ خوشبختانه با اجرای دولت الکترونیک بسیار کاهش داشته است.
روشن است که عمل به قانون دولت سبز در دولت‌های مختلف دچار فراز و فرودها و وقفه‌هایی شد و به همین دلیل همچنان نیاز به پیگیری این رویکرد و سیاست در دستگاه‌های دولتی و حکومتی و کل بخش‌هایی است که از بودجه عمومی استفاده می‌کنند.
در برخی کشورهای دنیا تا 30 درصد هزینه‌های جاری دولت را با مدیریت سبز کاهش داده‌اند و مصرف انرژی و آب و کاغذ را بهینه‌سازی و از این طریق به وضعیت محیط زیست کمک کرده‌اند.
تجربه اقدامات و طرح‌هایی که با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، معاونت علمی- فناوری، وزارت نفت و سازمان حفاظت‌محیط زیست در دولت‌های یازدهم و دوازدهم انجام شد، نشان داد که همچنین اصلاح الگوی مصرف، بهینه‌سازی مصرف انرژی و موضوع دولت سبز می‌تواند از منابع درآمدی دولت هم بشود و اهرمی برای اشتغالزایی باشد.
حال در شرایطی که از ناترازی‌های جدی سخن می‌گوییم اگر مردم ببینند دولت موضوع را جدی می‌گیرد و از خود شروع می‌کند حتماً همراهی می‌کنند؛ چون مسأله آینده ایران است. بنابراین امیدوارم با همان جدیتی که آقای رئیس‌جمهوری از مردم دعوت کردند، با یک نگاه سختگیرانه کل مجموعه حاکمیت و تمام دستگاه‌هایی که از بودجه عمومی دولت استفاده می‌کنند برنامه مدیریت سبز را به اجرا بگذارند. در کنار این رویکرد باید استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بویژه انرژی خورشیدی و مطالعات فناورانه و سرمایه‌گذاری در این زمینه گسترش یابد؛ اقداماتی که در کوتاه مدت و میان مدت می‌تواند ثمربخش و اثرگذار باشد.

دولت برای مواجهه با ناترازی انرژی چاره‌ای جز یاری خواستن از مردمی نداشته است که خود پشتوانه رأی و مبنای قدرت دولت بوده‌اند.
از این رو بود که رئیس جمهوری در کنار همه تدابیر برای مدیریت این مسأله، مردم را هم مخاطب قرار داد و از آنان کمک خواست. مسعود پزشکیان در یک ویدیوی کوتاه با اشاره به اینکه «آلودگی هوا و مضراتی که این آلودگی از نظر سلامتی بر همه جامعه ما اعمال می‌کند و نیز سوخت نامناسبی که داریم، کنترل روند گرمایش خانه‌ها و محل کار را تا جایی که می‌توانیم، ضروری می‌سازد» گفت: «از همه مردم عزیز کشورمان می‌خواهیم اگر بتوانند حداقل دو درجه، درجه گرمایش خانه‌شان را پایین بیاورند، می‌توانیم کلی ذخیره سوخت داشته باشیم تا بتوانیم در این سرما به همه مردم عزیز کشورمان سوخت‌رسانی کنیم.» این ویدیو و درخواست رئیس جمهوری به سرعت و با عنوان پویش یا کمپین «دو درجه کمتر» در جامعه منتشر شد و گسترش یافت. آنچه می‌خوانید استقبال صاحبنظران و چهره‌های مختلف از این پویش است. 

یادداشت 1

شروعی خوب برای مهار هدر‌رفت انرژی

محمد درویش
فعال محیط‌زیست

در روزهای فصل سرما حقیقت ماجرا این است که ما مردم ایران می‌توانیم با کاهش دمای منازل خود، افزایش تن‌پوش‌ها و بهبود عایق خانه‌هایمان، در برابر ناترازی‌هایی که گریبان کشورمان را گرفته است، بایستیم. «دو درجه کمتر» که رئیس جمهوری آن را عنوان کرده است، میلیون‌ها متر مکعب به میزان صرفه‌جویی در انرژی تولیدی ما خواهد افزود. ما توانسته‌ایم بخشی از این ناترازی‌ها را که منجر به استفاده از مازوت سوزی شده است، جبران کنیم. حالا که دیگر نمی‌توانیم به سوختن مازوت ادامه دهیم، باید همگان برای فردایی بهتر و برای اینکه ایران ما ایران مفیدتری باشد، صرفه‌جویی را سرلوحه کار خود قرار داده و به کمپین دو درجه کمتر بپیوندیم.
من همواره در بررسی دلایل ناترازی‌ها، هیچ‌گاه مشکل اصلی را مردم ندانسته‌ام. بلکه معتقدم اولاً؛ دولت باید مقررات و قوانین تشویق کننده را برای مشترکین کم مصرف اعمال کند و دوماً؛ خود باید جلوی هدر رفت میلیون‌ها مترمکعب گاز را بگیرد. یعنی این کار را از خود شروع کند. آن وقت است که می‌تواند از مردم هم انتظار داشته باشد کم مصرف کنند. کاری که از سوی مسعود پزشکیان رئیس جمهوری آغاز شده، می‌تواند شروع خوبی برای مهار هدر‌رفت انرژی در کشور شود.

یادداشت 2

شرط اثر‌گذاری یک کارزار

  اردشیر رستمی
هنرمند تصویرگر و شاعر

با سلام به رئیس ‌جمهوری محترم و همه مردم نازنین سرزمینم
رابطه دولت و ملت یک رابطه دو سویه است. مردم زمانی به حرف مسئولان گوش می‌کنند که آنها نیز همین کار را کرده باشند. کشور ما ایران در یکی از خاص‌ترین و سخت‌ترین دوره‌های چند دهه اخیرش قرار دارد و به همین دلیل تقویت رابطه دولت و ملت یکی از ضروری‌ترین اقدامات است و این ممکن نیست مگر با گوش دادن و عمل کردن متقابل.
روی سخنم با جناب آقای دکتر پزشکیان است که خود از حامیان ایشان بوده‌ام. به ایشان که در این شرایط برای حل مسائل مربوط به حوزه سوخت و انرژی کارزار «دو درجه کمتر» را پایه گذاشته‌ است، همزمان با حمایت از پویش، برادرانه پیشنهاد می‌کنم که به گفته‌ها و وعده‌های خود پایبند باشد. رئیس جمهوری برای حفظ حرمت جایگاه خود که نتیجه رأی مردم است باید بیش از هر چیز به پیشرفت جامعه متعهد باشد. مردم همیشه و تا جایی که توانسته‌اند برای پایداری و سربلندی ایران عزیز کمک کرده‌اند. آقای پزشکیان عملکرد مسئولانی که از مردم فاصله گرفتند و از آنها به نیکی یاد نمی‌شود را از یاد نبرید. البته ما مردم نیز نباید فراموش کنیم که رشد جامعه علاوه بر پروسه‌ تاریخی، نتیجه عملکرد ما هم هست. برای توسعه باید برنامه داشت و آن را پیش برد همان طور که متأسفانه عده‌ای برای از بین بردن خیلی چیزها برنامه دارند.

یادداشت 3

اگر امروز دو درجه را  کمتر نکنیم...

انوشیروان محسنی بندپی
رئیس مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم

با توجه به اینکه در کشور ما مصرف سرانه انرژی بالاتر از استانداردهای جهانی است، لازم است همگی در مصرف آن صرفه‌جویی کنیم. ایران با آن که جزو کشورهای صنعتی به شمار نمی‌آید، اما در تولید گازهای گلخانه‌ای رتبه 7 جهانی را به خود اختصاص داده است. باید دست به دست هم دهیم تا با کمبود ناترازی‌ها و آلودگی‌های ناشی از گازهای گلخانه‌ای و ذرات معلق در هوا، مبارزه کنیم. همگان باید همکاری لازم را داشته باشیم تا در مصرف انرژی آنچه را که استاندارد است رعایت کنیم و ناترازی‌ها را با همکاری مردم جبران نماییم. در راستای تحقق این هدف، هم دولت باید خود را آماده اجرایی کردن آن نشان دهد و هم خودمان باید رفتاری اتخاذ کنیم تا به حد مطلوب استفاده از انرژی دست یابیم و ناترازی‌ها را در فرصت زمانی خاص جبران کنیم.
مردم ایران با صداقتی که در این چند ماه از دکتر پزشکیان شاهد بوده‌اند، از توصیه او استقبال کرده و صرفه‌جویی بیشتری را مدنظر خواهند داشت. شخصی که همه مشکلات و مسائل را با مردم در میان می‌گذارد و چیزی را از آنان مخفی نگه نمی‌دارد، یقیناً می‌تواند در این مورد هم راهبر و راهنما باشد. آنچه مطلوب است این است که لطمه‌ای به آسایش و آرامش جامعه و رفاه مردم وارد نیاید. اگر امروز دو درجه را کمتر نکنیم، در آینده‌ای نزدیک آلاینده‌ها با سرعت بیشتری به سراغ سلامت آحاد جامعه خواهند آمد.

یادداشت 4

پیمان دولت با مردم بر سر قاعده لاضرار

محمدتقی فاضل میبدی
عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم

آنچه از سوی مسعود پزشکیان رئیس جمهوری با عنوان کارزار «دو درجه کمتر» و دعوت از مردم به همراهی با یکدیگر و با دولت برای مدیریت ناترازی‌های حوزه گاز و برق بویژه در فصل زمستان مطرح شده است، فارغ از آنکه به نظر امری سیاسی و اجتماعی و البته سودمند به نظر می‌رسد، حائز مبانی فقهی و دینی نیز هست.
چه اینکه قاعده «لاضَررَ و لاضِرار» یکی از قواعد بنیادین فقه اسلامی است. قاعده‌ای که براساس حدیثی نبوی بنا شده و به معنای حرام بودن هرگونه فعلی است که سبب اضرار و زیان رساندن به خود یا دیگری شود. بر چنین مبنایی اسراف در مصرف آب و انرژی اعم از گاز و برق بویژه در شرایطی که می‌دانیم به واسطه این اسراف و کمبود ناشی از آن به آحاد جامعه به انحای مختلف زیان می‌رساند مشمول قاعده اضرار به غیر است؛ چه به واسطه کمبود گاز صنایع و کارخانجات دچار مشکل شوند و چه هموطنی با قطع شدن گاز نتواند خانه‌ای با حداقل گرمای لازم داشته باشد.
آنچه گفتم، منافی این واقعیت نیست که توقع می‌رفته است در جمهوری اسلامی ایران به عنوان نظام حاکم بر کشوری که دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گاز جهان است، دولت‌ها به نحوی تدبیر می‌کردند که امروز با چنین کمبودهایی مواجه نباشیم. اما واقعیت این است که جامعه ما در بسیاری از حوزه‌ها دچار اسراف، مصرف بی‌رویه و عدم بهره‌وری است. مهم‌ترین منابع یعنی آب و انرژی در سال‌های گذشته نه از طرف دولت‌ها به درستی مدیریت شده و نه از سوی مردم. این است که حالا با وضعیتی مواجهیم که باید هم دولت و هم مردم برای جبران آن ایفای نقش کنند.
مسلم است که حق انسانی برخورداری از ضروریات اولیه زیستن است. بر همین اساس است که تأمین آب شرب و هوای سالم و دیگر لوازم زیست شهروندان برعهده حاکمان قرار دارد. جایی که قانونگذاران و کارگزاران اجرایی باید وقت و انرژی خود را بیش از پرداختن به موضوعات ثانویه‌ای همچون نوع پوشش مردم صرف حل مسائل مربوط به تأمین این نیازهای اولیه کنند و دغدغه‌شان کاستن از آمار مرگ و میر افراد بر اثر آلودگی هوا باشد که این انسانی‌تر و به اسلام نزدیک‌تر است.
بر این اساس، باورم این است که باید آغاز کارزار «دو درجه کمتر» از سوی شخص رئیس جمهوری را به فال نیک گرفت، با آن همراهی کرد و تبلیغش نمود. چه اینکه اگر رهبران دین و کشور اصلاح امور را از خودشان آغاز کنند، حتماً اقدام‌شان مؤثرتر از هر دستور و حکمی است. پزشکیان به عنوان سیاستمداری که تا امروز به صداقتش با مردم و وفاداری‌اش به عهدی که با آنها بسته خدشه‌ای وارد نشده، فردی است که می‌توان به اثربخشی و اشاعه کارزاری که آغاز کرده است، امیدوار بود.