بیتا میرعظیمی
خبرنگار

سال‌هاست که بحران فرونشست در اصفهان شدت گرفته و هر روز زیر پای اصفهانی‌ها خالی‌تر می‌شود. این پدیده شوم که تا دیروز با ترک برداشتن خانه‌ها و ابنیه‌ تاریخی امان مردم نصف جهان را بریده بود، حالا دامنه تخریباتش را گسترده و با تحت تأثیر قرار دادن صدها مدرسه در نواحی مختلف برخوار، شاهین‌شهر و...، نه تنها ایمنی بلکه کیفیت آموزشی دانش‌آموزان را نیز نشانه رفته است. طبق گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان به «ایران»،  در دو سال اخیر ۲۰۰ مدرسه در شهرستان‌های نصف جهان از جمله برخوار و فلاورجان تحت تأثیر فرونشست قرار گرفته و با ایجاد شرایط خطرپذیری، ۴۲ مدرسه با ظرفیت ۳۲۰ کلاس درس تخلیه شده و دانش‌آموزان این مدارس در مدارس دیگر و نوبت‌های صبح و بعدازظهر توزیع شده‌اند.
پای بحران فرونشست در حالی به مدارس اصفهان باز شده که با ایجاد ترک‌های عمیق روی دیوارها، تغییرات در ساختار بنا و افت کیفیت زیرساخت‌ها، جان ده‌ها هزار دانش‌آموز به صورت مستقیم در معرض تهدید قرار گرفته و دلواپسی خانواده‌ها نسبت به سلامت فرزندان‌شان در کلاس‌های درس را دوچندان کرده است. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، با تزریق اعتبارات، همکاری مؤثر با بخش خصوصی و خیرین و برنامه‌ریزی بلندمدت برای مدیریت منابع آب می‌توان اثرات فرونشست در شهرستان‌های مختلف اصفهان را کاهش داده و از زیرساخت‌های آموزشی حفاظت جدی‌تری به عمل آورد. با اتخاذ این اقدامات، می‌توان نسبت به بهبود وضعیت مدارس آسیب‌دیده و عدم تکرار حوادث مشابه در سال‌های آتی امیدوار بود.
 
بازسازی 22 مدرسه خطرپذیر
«منصور شیشه‌فروش» مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، با اشاره به عدم تأمین منابع مالی برای بازسازی مدارس آسیب دیده ناشی از پدیده فرونشست به «ایران» می‌گوید: با پیگیری‌های به عمل آمده و همت اداره کل نوسازی مدارس استان اصفهان، ۲۲ مدرسه از مدارس خطر پذیر با اعتبارات استانی  و خیرین در مرحله بازسازی بوده و ۴ مدرسه در سال جاری به بهره‌برداری خواهد رسید. برای تأمین منابع اعتباری مورد نیاز جهت بازسازی مدارس نیز مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار از منابع اعتباری مدیریت بحران برای تخصیص به استان، توسط سازمان مدیریت بحران و وزارت کشور به سازمان برنامه و بودجه کشور پیشنهاد شده که به‌رغم پیگیری‌های مستمر و پس از گذشت یک سال هنوز به استان تخصیص نیافته و لازم است سازمان برنامه و بودجه روند تأمین اعتبار فوق و تخصیص به استان را سرعت ببخشند.
 
تأمین نشدن حقابه‌های قانونی
وی به مؤلفه‌های تأثیرگذار در وقوع پدیده فرونشست در استان اصفهان اشاره کرده و می‌گوید: کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کاهش نزولات جوی، کاهش تغذیه آبخوان از آب‌های سطحی، عدم جریان آب در رودخانه زاینده‌رود، عدم تأمین حقابه‌های قانونی کشاورزی زیست محیطی در حوضه زاینده‌رود و تالاب گاوخونی به وقوع پدیده فرونشست زمین در ۲۹ دشت استان اصفهان منجر شده است. در این میان، میزان افت متوسط  سالیانه آبخوان دشت اصفهان برخوار حدود یک متر محاسبه شده و در آبخوان‌های دشت مهیار شمالی، دامنه داران، گلپایگان و مورچه خورت نیز افت متوسط سالیانه آب‌های زیرزمینی افزایش چشمگیر داشته است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان خاطرنشان می‌کند: فرونشست زمین در دشت اصفهان برخوار و دشت‌های پرخطر دیگر مانند مهیار، کاشان، اردستان، فلاورجان و گلپایگان طی چند سال اخیر با استفاده از تکنیک دورسنجی و دستگاه‌های جی.پی.اس توسط سازمان‌های زمین‌شناسی، نقشه‌برداری و مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی مورد ارزیابی قرار گرفته و نرخ محاسبه شده در دشت‌ها توسط سازمان زمین‌شناسی بین ۵ تا ۱۸ سانتیمتر در سال در مناطق مختلف تعیین شده است. بر این اساس، در سال ۱۴۰۱ مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی یک گزارش مطالعاتی با هدف ارائه راهکارهای اجرایی کاهش خطرات فرونشست زمین در محدوده‌های سکونتگاهی اصفهان ارائه کرده که با توجه به طرح موضوع در جلسات ستاد مدیریت بحران استان و به منظور پیشگیری از آثار مخرب این پدیده و جلوگیری از بروز خسارات این ابرچالش، نیاز است با توجه ملی به پیشگیری و کنترل این پدیده،  اقدامات مختلفی توسط بخش‌های اجرایی در اسرع وقت در استان به اجرا درآید.
 
ضرورت جریان دائمی زاینده‌رود
طبق گفته این مقام مسئول، تعیین سطح ایستایی و ضخامت آبخوان، میزان تغییرات افت سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های ممنوعه و ممنوعه بحرانی و بررسی آن بر روند فرونشست زمین با حفر چاه‌های شناسایی شده توسط شرکت آب منطقه‌ای اصفهان و با تخصیص اعتبار از وزارت نیرو به استان در پیشگیری و کنترل پدیده  فرونشست اثرگذار است. وی به ضرورت جریان دائمی زاینده‌رود تا تالاب گاوخونی برای تعادل بخشی به آبخوان و جلوگیری از افت شدید سطح ایستایی بخصوص در محدوده کلانشهر اصفهان اشاره کرده و می‌گوید: اقدام ویژه وزارت نیرو برای  اجرای طرح‌های تأمین آب و احیای زاینده‌رود، احیای آبخوان و تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و جلوگیری از بارگذاری‌های غیر مجاز و انتقال آب به مناطق خارج حوضه و مغایر با مصوبات شورای عالی آب در بالادست زاینده‌رود در پیشگیری و کنترل پدیده فرونشست اهمیت دوچندان دارد.
«منصور شیشه‌فروش» به ضرورت اعمال مدیریت یکپارچه زاینده‌رود از سراب تا پایاب  توسط وزارت نیرو اشاره کرده و می‌گوید: تخصیص اعتبار باید از سوی وزارت نیرو برای تداوم شناسایی و مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز و نصب کنتورهای هوشمند آب در چاه‌ها صورت گیرد.  همچنین اعتبار ملی به استان اصفهان برای اجرای اولویت‌های تعیین شده در کنترل این پدیده برگرفته از نتایج مطالعات  انجام شده توسط شهرداری اصفهان با موضوع پهنه‌بندی خطر فرونشست زمین در شهر اصفهان، اجرای طرح‌های تعادل بخشی با هدف تعیین زون‌های خطر و جمع‌آوری و هدایت روان آب‌های سطحی و تغذیه سفره‌های آب زیر زمینی از طریق چاه‌های جذبی و تفکیک آب باران ساختمان‌ها و تزریق آن به چاه‌ها صورت گیرد. مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی  نیز باید نسبت به انجام مطالعه و تدوین آیین‌نامه ساخت و ساز در پهنه‌های متأثر از فرونشست زمین و نیز تدوین آیین‌نامه بهسازی ساختمان‌های آسیب‌دیده ناشی از پدیده فرونشست در مناطق خطرپذیر اقدام کنند.
 
تخصیص اعتبارات ویژه ملی
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، اجرای طرح‌های پیشگیری و کنترل فرونشست زمین را نیازمند اعتبارات ویژه ملی دانسته و تأکید می‌کند: سازمان برنامه و بودجه کشور باید جهت اجرای طرح‌های کاهش اثرات این پدیده در دشت اصفهان نسبت به تسریع در اختصاص اعتبارات مورد نیاز و مورد تعهد به استان از جمله ۲۰۰ میلیارد تومان برای رفع خطر از مدارس خطرپذیر تخلیه شده و همچنین ایمن‌سازی سایر مدارس شناسایی شده به میزان ۵۰۰ میلیارد تومان اقدام کند.
وی به اقدامات وزارت جهاد کشاورزی در پیشگیری و کنترل پدیده فرونشست در اصفهان نیز اشاره کرده و می‌گوید: وزارت جهاد کشاورزی باید نسبت به تخصیص اعتبارات و بسته‌های حمایتی اعتباری به استان برای اجرای طرح الگوی کشت  اجرای طرح‌های آب و خاک و آبخیزداری اقدام کند. البته سال جاری و در راستای اجرای طرح تعادل بخشی به منابع آب زیرزمینی ۴۳۲ چاه غیرمجاز مسدود شده، ۱۳۹۴ پروانه بهره‌برداری چاه‌های کشاورزی اصلاح و تعدیل شده  و ۹۲۰ کنتور هوشمند برای کنترل میزان برداشت‌ها روی چاه‌ها نصب شده است.