پریا رزم‌دیده
استادیار زبان‌شناسی

هر قوم و ملتی دارای زبان مختص خود است و درون یک زبان، گویش‌های متنوع و لهجه‌های فراوان دیده می‌شود و هر زبان و گویش و لهجه، پیام و معنا را به شیوه خاص خود منتقل می‌کند. تنوع زبان در جهان با توجه به جغرافیا، تاریخ و فرهنگ بسیار گسترده و متنوع است. تخمین زده می‌شود مردم دنیا به بیش از هفت ‌هزار زبان صحبت می‌کنند. 90 درصد این زبان‌ها توسط کمتر از یکصد هزار نفر تکلم می‌شود. 150 تا 200 زبان نیز کمتر از یک ‌میلیون نفر مورد استفاده قرار می‌گیرد و حتی 64 زبان فقط یک‌ گویش دارد.
زبان‌ها بر اساس تعداد گویشوران خود رده‌بندی می‌شوند. به ‌این‌ ترتیب هر چه زبان، تعداد گویشوران بیشتری در جهان داشته باشد، زایایی بیشتری دارد و از سوی دیگر زبان‌هایی که به‌ هر دلیلی تعداد گویشوران کمی داشته باشند، درصد میرایی آنها بالا می‌رود و به‌ مرور زمان با مرگ گویشوران، خود زبان نیز می‌میرد. در دهه‌های اخیر شاهد زوال زبان‌ها و گویش‌هایی هستیم که عامل هویتی، فرهنگی و تاریخی هر قوم و ملتی هستند و مشاهده می‌شود یکی پس از دیگری در سطح جهان خصوصاً در ایران به بوته فراموشی سپرده می‌شوند تا جایی‌ که یکی از برآوردهای اخیر یونسکو نشان می‌دهد تنها 10 درصد از حدود 6 ‌هزار زبانی که امروز با آن تکلم می‌شود، فقط تا پایان قرن حاضر با آن تکلم خواهد شد. مسأله زبان‌ها و گویش‌ها و ثبت و ضبط آنها با توجه به روند رو به ‌رشد از میان رفتن آنها، بیش از همیشه ضروری شده است؛ بنابراین برنامه‌ریزی برای شناسایی، گردآوری و ثبت آنها باید توسط پژوهشگران این حوزه بیشتر مورد توجه قرار گیرد. یکی از کارآمدترین برنامه‌ها، تألیف دانشنامه‌ها و کتاب‌های زبان و گویش و شناساندن و معرفی آنهاست. تدوین دانشنامه زبان و گویش نه‌تنها راهی مؤثر در شناساندن و معرفی زبان‌ها و گویش‌های این منطقه به ‌شمار می‌آید، بلکه منابع لازم را در دسترس پژوهشگران سراسر دنیا برای پژوهش‌های زبانی قرار خواهد داد.
دانشنامه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، نخستین دانشنامه زبان و گویش است که با هدف شناساندن و پاس‌ داشتن زبان‌ها و گویش‌های ایرانی به‌ صورت برخط در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی در دست تدوین است. طرح آغازین این دانشنامه در سال 1389 فراهم آمد و با تصویب در شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، روند تدوین آن آغاز شد. امید است با همت والای پژوهشگران در حوزه‌های گویش‌شناسی و زبان‌شناسی، این گنجینه‌های زبانی بیش از پیش ارج نهاده و در حفظ و نگهداری آنها کوشیده شود. آیین رونمایی دانشنامه برخط زبان‌ها و گویش‌های ایرانی با سخنرانی کاظم موسوی‌بجنوردی، عبدالمجید ارفعی، ژاله آموزگار، محمد دبیرمقدم و نادره نفیسی و پیام تصویری گارنیک آساتوریان، احمد پاکتچی و اسفندیار طاهری، یکشنبه ششم آبان‌ماه ساعت ١۵ در مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی به ‌نشانی میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شماره ٢١٠ برگزار می‌شود.