بیتا میرعظیمی
خبرنگار

مردم ایران در حالی گرم‌ترین و بی‌سابقه‌ترین تابستان نیم قرن گذشته را پشت‌سر گذاشته و به استقبال پاییزی سرد و بارانی رفتند که طبق گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور به «ایران»، با توجه به انتظار وقوع پدیده «لانینا» در اقیانوس آرام و همبستگی قابل ملاحظه بین وقوع این پدیده، امسال بارش‌ها به کم‌ترین حد نرمال رسیده و پذیرای پاییز و زمستانی نسبتاً خشک و گرم خواهیم بود. این درحالی است که طبق پیش‌بینی بارش‌های فصلی از سوی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جوی کشور، از نیمه دوم مهرماه تا نیمه اول اسفند سال ۱۴۰۳، شدت بارش‌ها در برخی مناطق کشور کاهش پیدا کرده و احتمال وقوع بارش‌های فراتر از نرمال در بیشتر مناطق کشور به کمتر از۲۰ درصد خواهد رسید. به این ترتیب با ورود به پاییز و زمستانی گرم و کم بارش، احتمال افزایش تنش آبی در برخی استان‌های کشور شدت پیدا کرده و تأمین منابع آب برای مردم و کشاورزان را با چالش‌های جدی مواجه خواهد کرد.
«احد وظیفه» رئیس مرکز اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با اشاره به عدم قطعیت پیش‌بینی‌های فصلی به «ایران» می‌گوید: «ماهیت پیش‌بینی‌های فصلی مبتنی بر فاکتورها و متغیر‌های متعدد در الگوی جوی بوده و با دقت بسیار بالا و صددرصدی همراه نیست. به طورکلی دو نوع پیش‌بینی وجود دارد؛ پیش‌بینی‌های روزانه یا کوتاه‌مدت که برای ۲۴ الی ۷۲ ساعت آینده معتبر بوده و تا حد زیادی می‌توان به آن اطمینان کرد. پیش‌بینی‌های فصلی نیز با توجه به بررسی مدل‌های فصلی و به واسطه شبیه‌سازی شرایط جوی، صورت گرفته و دراغلب اوقات با احتمالات همراه است. بنابراین باید تأکید کرد که در پیشرفته‌ترین مراکز پیش‌بینی دنیا نیز قطعیت در امر هواشناسی وجود نداشته و صرفاً بررسی تمام احتمالات و خروجی‌های میانگین، ملاک عمل است. درهمین راستا غالب خروجی‌ها نشان می‌دهد که پاییز و نیمه اول زمستان سال‌جاری به احتمال زیاد بارندگی‌ها کمتر از حد نرمال و با دمایی نسبتاً گرم همراه خواهد بود.»
بارش‌های پاییزی اندک در زاگرس
وی خاطرنشان می‌کند: هم‌اکنون پهنه‌های آبی مانند خلیج فارس، دریای مدیترانه و... به استثنای بخشی از اقیانوس‌آرام غربی با دمایی بیش از نرمال مواجه بوده و نسبت به شرایط معمول گرم‌ترند. برآیند این شرایط جوی نیز انتظار تجربه پاییزی با هوای گرم‌تر و خشک‌تر نسبت به شرایط نرمال ایجاد می‌کند. طبق گفته این مقام مسئول، این وضعیت در همه مناطق کشور یکسان نبوده و در سواحل شمالی، شمال غرب و شمال شرق البرز بی‌هنجاری منفی کمتری پیش‌بینی می‌شود. به‌عبارتی در این مناطق نسبت به بارش‌های نسبتاً خوب در مقایسه با مناطق دیگر کشور خوشبین‌تر هستیم. بیشترین گمان و احتمال کم بارشی در فصول پاییز و زمستان نیز در نیمه غربی کشور، حوزه زاگرس و استان‌هایی مانند چهارمحال وبختیاری، ایلام و کرمانشاه و.... پیش‌بینی می‌شود.»

پیش‌بینی‌های فصلی
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ادامه می‌دهد: «شبیه‌سازی‌های انجام شده احتمال وقوع لانینای ضعیف یا فاز سرد اقیانوس آرام غربی را بیشتر از فاز خنثی یا فاز گرم‌(ال‌نینو) پیش‌بینی کرده است. وقوع «لانینا» شامل دمای کمتر از نرمال آب در حوزه غرب تا مناطق مرکزی با تغییرات دما بین منفی نیم درجه تا بیش از ۲.۵ درجه مثبت است. درچنین شرایطی بارندگی‌ها کمتر از نرمال و دما بالاتر از مقدار نرمال خواهد بود؛ این درحالی است که در پدیده (ال‌نینو) با بارش‌های نرمال و بیشتر از نرمال مواجه شده و دمای خنک‌تری را نسبت به شرایط نرمال تجربه خواهیم کرد.»

«لانینا» ضعیف در راه ایران
طبق گفته این مقام مسئول، «به صورت آماری و در اغلب اوقات با رخداد واقعه لانینا، کشور ما دچار خشکسالی شده و بارش‌های کمتر از نرمال را در پاییز و زمستان تجربه می‌کند. براین اساس نیز پیش‌بینی‌های فصلی مبتنی بر پاییزو زمستانی خشک با بارندگی‌های کمتر از نرم متمرکز شده است. سال گذشته به دلیل وقوع «ال‌نینو»، میزان بارندگی‌ها در اغلب مناطق کشور خوب بود؛ هرچند که زمستان گرمی را تجربه کردیم. اما در سال‌جاری آب مناطق غربی اقیانوس آرام رفته رفته سرد شده و به سمت فاز سرد (لانینا) می‌رود. امسال به دلیل احتمال وقوع لانینای ضعیف، انتظار تغییرات دمایی زیاد در سطح آب اقیانوس آرام کاملاً بعید است. بنابراین اثرات معمول ال‌نینو یا لانینا را تجربه نخواهیم کرد.»
ضرورت مدیریت منابع آب
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور،گفت: « اگرچه داده‌های آماری، پاییزو زمستانی نسبتاً گرم و کم بارش را پیش‌بینی کرده اما با مدیریت بهینه در بخش‌های آب و کشاورزی می‌توان بخشی از مشکلات پیش رو را بدرستی مدیریت کرد. بر این اساس کشاورزان با توجه به پیش‌بینی بارش‌های کمتر از نرمال، باید به سمت کشت محصولات کم آب بر سوق داده شده و آب ذخیره شده در سدها با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح در اختیار حوزه کشاورزی قرار گیرد. همچنین میزان کشت‌ها به منظور کاهش نیاز آبی در سال‌جاری کاهش پیدا کرده و کشاورزان از کشت محصولات پرآب اجتناب کنند. در حقیقت بهترین حالت، پیش‌بینی قطعی فصول است تا بر اساس آن تهمیدات لازم نیز اندیشیده شود. اما هنوز علم بشر به مرحله‌ای نرسیده تا پیش‌بینی‌های دقیق و بی‌نقص انجام دهد. بنابراین باید ریسک خطا در همه پیش‌بینی‌ها را به دلیل عدم قطعیت درنظر گرفت تا با برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح، متحمل کمترین خسارت در حوزه‌های مختلف شویم.»

برش

میانگین بارش‌ها در پاییز و زمستان
طبق پیش‌بینی پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو، بارش پاییز امسال کمتر از نرمال و بارش زمستان در محدوده نرمال خواهد بود. همچنین میانگین دمای هوای کشور طی پاییز و زمستان ۱ تا ۲ درجه بیش از نرمال پیش‌بینی می‌شود.
مطابق جدیدترین نقشه‌های پیش‌بینی فصلی بارش و دمای هوای کشور از نیمه مهر تا نیمه آبان ۱۴۰۳، بارش کشور در غرب، شمال‌ غرب و دو سوی دامنه‌های البرز مرکزی و غربی کمتر از نرمال و برای سایر مناطق در محدوده نرمال است. البته طی این مدت، بارش‌های نرمال در بخش‌های عمده‌ای از جنوب و شرق کشور قابل توجه نیست. احتمال وقوع بارش فراتر از نرمال این دوره در بیشتر مناطق کشور بجز مناطق محدودی در کوه‌های زاگرس میانی و شمال ‌شرق کشور، کمتر از ۲۰ درصد است.
در نیمه آبان تا نیمه آذر نیز اگرچه میانگین بارش کشور کمتر از نرمال خواهد بود اما کاهش بارش عمدتاً برای زاگرس میانی و جنوبی پیش‌بینی شده است. کاهش بارش برای نوار شمالی و بخش‌هایی از جنوب ‌شرق و مرکز کشور قابل توجه نبوده و شمال ‌غرب محتمل‌ترین منطقه برای بارش نرمال است.
از نیمه آذر تا نیمه دی نیز میانگین بارش کشور نسبت به ماه قبل بهبود پیدا کرده و برای اکثر مناطق کشور در محدوده نرمال پیش‌بینی می‌شود. میانگین دمای هوای این ماه در مناطق محدودی از شرق کشور نرمال برای استان‌ها در دو سوی زاگرس ۱ تا ۲ درجه و در سایر مناطق تا یک درجه فراتر از نرمال برآورد می‌شود.
در نیمه دی تا نیمه بهمن نیز بارش‌ها در زاگرس میانی و جنوبی گرایش به کمتر از نرمال داشته و سایر مناطق کشور در محدوده نرمال باشد. احتمال وقوع بارش بیش از نرمال در اغلب مناطق کشور برابر با نرمال بلندمدت خواهد بود. از نیمه بهمن تا نیمه اسفند نیز میانگین بارش این ماه در محدوده نرمال با گرایش به کمتر از نرمال خواهد رسید. بارش در مناطق مرکزی و جنوبی نسبت به ماه قبل بهتر می‌شود. براین اساس، در دو سوی البرز و بخش محدودی از شمال ‌شرق متمایل به کمتر از نرمال، در استان‌های دو سوی زاگرس و جنوب‌ غرب کشور کمتر از نرمال و برای سایر مناطق نرمال برآورد می‌شود.