حکمرانی در فضای مجازی برای ساماندهی فعالیت‌های گروهی
مرتضی گل‌پور
روزنامه نگار
انتقادات و حواشی بسیاری که در روزهای حضور در نیویورک علیه رئیس‌جمهور و هیأت همراه در شبکه‌های اجتماعی انجام شد، ضرورت حکمرانی در فضای سایبر را بیش از هر زمان دیگری مطرح کرده است. چه آنکه فارغ از زمان حاضر، پا گرفتن چنین رویه‌ای در فضای مجازی که به‌واسطه برخی «گروه‌های اثرگذار در فضای مجازی» صورت می‌گیرد، سال‌هاست فضای مجازی را به خود آلوده کرده است. البته حکمرانی در اینجا، به معنای بستن دهان منتقدان قدرت، محدود کردن، ممنوعیت فعالیت افراد یا مواردی از این دست نیست؛ منظور از این شناسایی، مشخص کردن نهادها، گروه‌ها، انجمن‌ها یا سازمان‌ها و در نهایت شناسنامه‌دار کردن بخش‌هایی است که به صورت منظم، سازماندهی‌شده و گروهی در فضای سایبر عمل می‌کنند و برای این کار «دستمزد» دریافت می‌کنند.
طرح موضوع
در دوران حضور مسعود پزشکیان و هیأت همراه در نیویورک با هدف شرکت در نشست مجمع عمومی سازمان ملل، فضاسازی سایبری گسترده‌ای علیه پزشکیان و هیأت همراه او انجام شد. راست و دروغ به هم آمیخته می‌شد تا اینطور نشان داده شود که آنچه در این سفر اتفاق افتاد، جز نمود ضعف دستگاه دیپلماسی یا دولت چهاردهم نبود. وجوهی از این عملیات سایبری به گونه‌ای بود که می‌رفت تا ضمن تحریف سخنان رئیس‌جمهور، اساساً نفس این سفر، دیدارها و دستاوردهای دیپلماتیک آن را تحت‌الشعاع قرار دهد. به این ترتیب بخشی از گفت‌و‌گوها و کنش‌ها در فضای اجتماعی، صرف پاسخ دادن به این عملیات می‌شد. این درحالی است که مسأله صرفاً رئیس دولت چهاردهم نیست؛ در دولت‌های گذشته نیز بسیاری از اقدامات مثبت رئیس‌جمهور و ارکان قوه مجریه، تحت تأثیر برخی اقدامات مخرب مجازی در میان افکار عمومی به صورت معکوس نمایش داده می‌شد؛ هدفی که پیش‌تر از طریق رسانه‌های بیگانه در فضای سایبر کشور رواج یافت و اکنون باید تلاش کنیم تا مانع وارونه‌نمایی اخبار سیاسی در کشور باشیم.
پرسشی که ایجاد می‌شود
انتقاد از رئیس‌جمهور حق هر شهروندی است. اما نکته اینجاست که فارغ از رسانه‌های خارج‌نشین با اهداف معلوم و مشخص، سازمان‌ها، انجمن‌ها و نهادهای داخلی را نباید شهروند منفرد قلمداد کرد که صرفاً نظر خود را گفته‌اند.
اینجا با عملیاتی سازمان‌یافته، با یک طراحی قبلی، حمایت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری مثلاً تأمین هزینه سیستم یا تأمین هزینه زندگی و حقوق مشخص، و نیز با یک هدفگذاری مشخص روبه‌رو هستیم؛ این هدفگذاری مشخص عبارت است از تأثیرگذاری کلان بر فرآیندهای سیاسی و افکار عمومی ایران. وقتی یک شهروند از رئیس‌جمهور یا هر عضو دیگر دولت انتقاد می‌کند، این صرفاً انتقاد یک شهروند است؛ اما وقتی عده‌ای مشخص، با هدفی مشخص، با طراحی مشخص، با دستور مشخص، با حمایت‌های مالی و فکری مشخص و در نهایت با یک شروع و پایان مشخص پیرامون اقدامات دولت و رئیس‌جمهور فعالیت رسانه‌ای می‌کنند، اینجا دیگر مسأله صرفاً انتقاد نیست.
اینجا شاهد یک اقدام سازماندهی‌شده، با هدف تأثیرگذاری کلان بر افکار عمومی و تأثیرگذاری کلان بر فرآیندهای سیاسی کشور هستیم.
کار حزبی در فضای مجازی
وقتی شاهد یک عملیات سایبری، با هدف تأثیرگذاری کلان بر افکار عمومی و فرآیندهای سیاسی کشور هستیم، در واقع با نوعی کار حزبی، یا کار یک جبهه سیاسی، اما از نوع سایبری مواجه هستیم. زیرا اینجا طراحان مانند سران یک حزب یا گروه سیاسی، درپی دستیابی به یک هدف سیاسی هستند. از این رو این پرسش مطرح می‌شود که چرا نباید انجمن‌ها، گروه‌ها یا سازمان‌هایی که چنین برنامه‌هایی را در فضای سایبر اجرا می‌کنند، شناسنامه، مرامنامه یا هویت مشخص داشته باشند؟ زیرا هر حزب یا گروهی که قصد انجام کار سیاسی دارد، باید مرامنامه و شناسنامه داشته باشد، درعین حال که منابع مالی حزب هم مشخص باشد. یک مرحله پایین‌تر از آن، اگر گروه یا جمعی قصد تجمع سیاسی یا اعتراضی در هر موضوعی را داشته باشد، قبل از برگزاری تجمع باید از نهادهای ذی‌صلاح مجوز بگیرد. پس چگونه است که تجمع سایبری یا برنامه‌های درازمدت حزبی و سیاسی در شبکه‌های اجتماعی و فضای سایبر، نیاز به اخذ مجوز ندارد؟ آن هم در حالی که هدف هر دو یکی است؛ یعنی تأثیرگذاری کلان بر فرآیندهای سیاسی یا تغییر جهت عملکرد دولت‌ها؟! باز هم تأکید می‌شود که اینجا منظور فعالیت‌های انفرادی شهروندان یا کاربران نیست، بلکه منظور آن دسته «عملیات گروهی» و «فعالیت تیمی» است که به صورت مستمر در سال‌های اخیر در فضای سایبر کشور دیده می‌شود.
حکمرانی در فضای مجازی
این فرازی از سخنان رهبر معظم انقلاب در دیدار اعضای هیأت دولت است: «امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست بلکه واقعیت رو به توسعه در زندگی مردم است؛ بنابراین، در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد...اگر در این زمینه خلأ قانونی دارید، قانون مورد نیاز را ایجاد کنید و بر اساس آن زمام کار را به دست بگیرید، همچنانکه در همه دنیا با جدیت این کار را می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که اکنون می‌بینید فرانسوی‌ها آن فرد را به خاطر نقض حکمرانی خود بازداشت کرده‌اند. نقض حکمرانی قابل قبول نیست.
کشور در اختیار شماست و در قبال آن وظیفه و مأموریتی دارید و نباید اجازه دهید حکمرانی شما را نقض کنند.» عملیات سایبری سیاسی از سوی «گروه‌های» بدون شناسنامه و بدون مجوز فعالیت سیاسی در فضای سایبری، همان «نقض حکمرانی» است. راه جلوگیری از این نقض، تدوین قوانین یا مقررات برای نهادها، انجمن‌ها، گروه‌ها یا سازمان‌های سیاسی و اجتماعی است که قصد دارند بخشی از فعالیت اجتماعی یا سیاسی خود را در حوزه سایبر یا شبکه‌های اجتماعی دنبال کنند.
همچنان که فعالیت احزاب یا سمن‌ها نیاز به اخذ مجوزهای قانونی دارد، برای «فعالیت‌های سایبری جمعی و گروهی» هم باید چنین تدبیری اندیشیده شود. همکاری امروز قوای سه‌گانه برای تدوین مقررات «فعالیت گروهی» احزاب، سمن‌ها و مؤسسه‌ها در فضای سایبر می‌تواند پیش‌زمینه‌ای مهم در زمینه حکمرانی فضای مجازی و آغازی برای سامان کردن فضایی دانست که روز‌به‌روز درحال گسترش و اثرگذاری بیشتر است.
در غیر این صورت، دیر نیست آن زمانی که هدایت افکار عمومی ایران در شبکه‌های اجتماعی را بخش‌هایی برعهده گیرند که کسی نمی‌داند از کجا آمده‌اند، برنامه‌شان چیست، چگونه تغذیه می‌شوند و منابع مالی خود را از کجا پیدا می‌کنند.
