هانی رستگاران
پژوهشگر گردشگری
و میراث‌فرهنگی

شعار روز و هفته گردشگری 2024 با نام «گردشگری وصلح»، بهانه‌ای است تا بار دیگر به اهمیت اقتصاد گردشگری و اولویت آن برای کشورهای درحال‌توسعه نظیر ایران پرداخته شود. اینک که بار دیگر در هفته گردشگری که از ششم لغایت سیزدهم مهرماه سال‌جاری تعیین شده قرار داریم، باید به یکی از مهم‌ترین معیارهای تعیین‌کننده ارتقای صنعت گردشگری هر کشور، یعنی صلح توجه بیشتری معطوف کنیم. منطقه خاورمیانه به واسطه شرایط خاصی که طی دهه‌های گذشته تجربه کرده، همواره در مرکز توجه رسانه‌های بین‌المللی بوده است. این ظرفیت و به نحوی تهدید از منظر ویژگی‌های امنیتی این منطقه که بخشی از آن، تحت‌تأثیر جنگ‌ها، تنش‌های منطقه‌ای و تعاملات خصمانه فی‌مابین برخی کشورها و دول است و بخشی دیگر به جهت وجود منابع و ذخایر طبیعی فوق‌العاده‌ای است که کریدورهای اقتصادی آسیا به اروپا و خاور دور را تشکیل می‌دهد، می‌تواند به‌عنوان فرصت‌هایی چشمگیر نیز تلقی شود. امروز در جهان کمتر کسی است که وقتی نام منطقه خاورمیانه را می‌شنود، ایران را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی و مهم این منطقه نشناسد، اما همین امر از سوی رسانه‌های جریان اصلی و بین‌المللی به‌گونه‌ای در ذهن مخاطبان، موجی از ایران‌هراسی را ایجاد کرده است که بعضاً بار منفی آن بیشتر از وجوه مثبت آن ارزیابی می‌شود. آن چیزی که امروز صنعت گردشگری ما کمتر از آن بهره‌مند شده است، تبدیل این تهدیدها به فرصت‌های بالقوه از طریق تولیدات رسانه‌ای فاخر و توزیع این تولیدات از طریق رسانه‌های اجتماعی مرجع به جهانیان است؛ کاری که شاید بتوان گفت در منطقه ما کشور ترکیه و امارات متحده عربی از سالیان پیش آغاز کردند و به‌رغم تمامی چالش‌های امنیتی موجود، توانستند انتفاع عظیمی از ظرفیت‌های اقتصاد گردشگری برای کشور خود ایجاد کنند. سهم صنعت گردشگری در GDP کشور ترکیه، پس از بخش خدمات، صنعت و کشاورزی که هر یک 64.5، 23.7 و 11.9 درصد را به کیک اقتصاد ترکیه اختصاص دادند، برابر با 8.8 درصد در سال 2023 میلادی بوده است. به‌طورکلی، مجموع درآمدهای اقتصادی صنعت گردشگری از طریق جذب توریسم بین‌المللی ترکیه در سال 2023 نزدیک به 56 میلیارد دلار بوده است که پیش‌بینی می‌شود این میزان تا سال 2029 به بیش از 250 میلیارد دلار و سهمی برابر با 19 درصد از GDP اقتصاد ترکیه برسد. همچنین سهم بخش سفر و گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشور امارات متحده عربی در سال 2023، نزدیک به 167 میلیارد درهم بود که معادل 9 درصد از کل تولید ناخالص داخلی یا GDP است. کل درآمد گردشگری در سال 2023 برابر با 117.6 میلیارد درهم بوده است. این در حالی است که درآمدهای ایران از گردشگری ورودی در سال 2023، چیزی برابر 70 هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که رشد 21 درصدی را نسبت به سال 2022 تجربه کرده است، اما نقش این میزان تنها 1.8 درصد از GDP یا تولید ناخالص داخلی ارزیابی می‌شود. این به آن معناست که ایران در مقایسه با دو همسایه غربی و جنوبی خود، به‌ دلیل چالش‌های امنیتی منطقه و مقوله خاورمیانه‌هراسی که محور رسانه‌های جهانی بر آن تأکید دارند، نتوانسته است توزیع محصولات و عواید اقتصادی تابع صنعت گردشگری را در کیک اقتصاد سالانه خود لحاظ نماید و همچنان به چشم یک مقوله فانتزی به آن نگاه می‌کند. موضوع کاهش میزان اتکا به فروش نفت و خام‌فروشی از سال‌های 82 به بعد در ایران و پس از آغاز دور نخست تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران مطرح شد، اما باگذشت بیش از دو دهه از طرح چنین مبحثی، تاکنون سازکار اجرایی و عملیاتی دقیقی برای آن ترسیم نشده است. صنعت گردشگری می‌توانست در این شرایط تحریمی سخت، فریادرسی برای اقتصاد ایران باشد. لذا این‌طور می‌توان تفسیر کرد که ما ابتدا باید شعار گردشگری و صلح را در درون کشور با برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد زیرساخت‌های فیزیکی لازم و تولیدات رسانه‌ای اثربخش، در مرحله اجرایی و عملیاتی قرار دهیم، سپس با تدوین سیاست‌های دیپلماسی بین‌المللی و اعمال آن در روابط منطقه‌ای، زمینه‌سازی تعامل سازنده با مقاصد گردشگری متناظر در کشورهای همسایه را ایجاد نماییم تا باسیاست تبادل گردشگری و بعد از آن ایجاد فضای به‌رسمیت‌شناختن ایران به‌عنوان یک مقصد گردشگری ثابت در آسیا، بهره‌برداری اقتصادی کلان، پایدار و کم هزینه‌ای را برای کشور عزیزمان به ارمغان بیاوریم. بی‌شک امنیت روانی حتی می‌تواند نقش پررنگ‌تری از امنیت فیزیکی و کالبدی برای جامعه هدف گردشگری در جهان و بخصوص ایران داشته باشد، چرا که تقریباً تمام مردم جهان در طول روز عازم سفرهای متفاوتی هستند که شاید برخی از آنها در زمره تعاریف گردشگری قرار گیرد و اینجاست که حتی القای امنیت ذهنی در مسأله گردشگری داخلی هم معنا پیدا می‌کند و باید به آن توجه شود. دولت چهاردهم برای گشایش درهای ایران به‌سوی عموم علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ و منابع طبیعی و زیست‌بوم ایران، می‌بایست در حوزه ایجاد صلح و امنیت پایدار، برنامه‌های مدون میان‌مدتی را در نظر داشته باشد تا با استفاده از ابزار دیپلماسی سازنده با جهان که آغاز آن از پیام رئیس‌جمهور، دکتر مسعود پزشکیان از تریبون سازمان ملل متحد به دنیا مخابره شد، گام‌های مهمی را در راستای رونق و افزایش بهره‌وری صنعت گردشگری در ایران، طی سال‌های پیش‌رو بردارد.