زهرا کشوری

مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور با 1100 لوح 2500 ساله هخامنشی ، از سفر نیویورک به ایران بازگشت. این ششمین محموله از گل‌نبشته‌های هخامنشی است که به ایران استرداد می‌شود. بیش از 10 هزار لوح هخامنشی دیگر در دانشگاه شیکاگو امریکاست. آن‌طور که معاون میراث فرهنگی کشور می‌گوید: امریکایی‌ها متعهد شده‌اند در بازه زمانی موجود باقی الواح را هم مسترد کنند.

آغاز ماجرا
بیش از 90 سال پیش بود که 30 هزار لوح هخامنشی در تخت جمشید کشف شد. آن روزها هنوز ساختاری مثل میراث فرهنگی یا موزه ملی در ایران وجود نداشت؛ کاوش‌های باستان‌شناسی تخت جمشید را هم دانشگاه شیکاگو انجام می‌داد. الواح کشف شده به خط میخی و به زبان عیلامی بود؛ زبانی که آن روز‌ها در تخصص متخصصان دانشگاه شیکاگو بود. همین مسأله دلیلی شد تا الواح ایرانی به امانت و برای مطالعه به امریکا فرستاده شوند. اینکه چرا الواح ایرانی این همه سال در شیکاگو ماند، داستان‌های دیگری هم دارد؛ مهم‌ترین علت آن کم بودن پژوهشگران در حوزه زبان عیلامی هخامنشی بود (است). البته ناشناخته بودن ماهیت این الواح به ‌خاطر منحصر‌به‌فرد بودن آنها هم یکی دیگر از دلایل این بازگشت دیرهنگام است. جنگ جهانی دوم نیز مانع بزرگی در تشکیل یک گروه بین‌المللی برای بررسی این الواح شد.

اولین محموله
 نخستین محموله الواح هخامنشی 179 لوح بود که سال 1327 به ایران وارد شد. بخشی از آن هم سال 1329 به ایران بازگشت. نخستین محموله بعد از انقلاب 300 قطعه بود که دانشگاه شیکاگو برای اعتباربخشی خود در مجامع بین‌المللی به ایران بازگرداند. بازگشت محموله چهارم اما وارد یک بازی سیاسی شد. در مرحله چهارم قرار بود تعداد 1783 لوح هخامنشی به ایران بازگردد.

بازی سیاسی با الواح تاریخی
22 سال پیش بود که یک گروه، ایران و حماس را متهم به عملیات تروریستی کردند. آنها خواهان توقیف اموال ایران در امریکا شدند و دست روی الواح 2500 ساله هخامنشی گذاشتند. دادگاهی در امریکا حکم داد آثار تاریخی ایران که به صورت امانت در دانشگاه شیکاگو نگهداری می‌شدند، مصادره شوند و غرامت ۷۱ میلیون و ۵۰۰ هزار دلاری قربانیان امریکایی یک انفجار انتحاری در بیت‌المقدس، از فروش این کتیبه‌ها و اشیای تاریخی ایران پرداخت شود.

یک دعوای حقوقی 14 ساله
اینجا بود که دعوای حقوقی 14 ساله شروع و در نهایت رأی دادگاه به نفع ایران و مؤسسه شرق‌شناسی صادر شد.
 در تاریخ 27 مارس 2014، دادگاه ایالتی درخواست طرح دعوای ایران و مؤسسه شرق‌شناسی را پذیرفت. بر خلاف انتظار شاکیان، این دادگاه هیچ دلیلی برای توقیف الواح ایرانی نیافت. شاکیان، شکایت را به دادگاه تجدید‌نظر امریکا بردند. دادگاه عالی ایالات‌متحده هم دست آنها را خالی گذاشت و اعلام کرد الواح تخت جمشید نمی‌توانند توقیف شوند.
بدین ترتیب 1783 لوح، 14 سال بعد در یک روز پاییزی در سال 1398 توسط حسن روحانی، رئیس‌جمهور وقت به ایران بازگشت. کشمکش‌های حقوقی 14 ساله باعث شد خبر استرداد الواح تاریخی تا پیش از نزدیک شدن هواپیمای حامل الواح به ایران، رسانه‌ای نشود. پس از آن تمام محموله‌های فرهنگی که شامل اشیای تاریخی از محوطه‌های گوناگون ایران است با برچسب بار سیاسی به ایران وارد می‌شوند.

 محموله پنجم
پنجمین محموله استرداد الواح تاریخی از دانشگاه شیکاگو را رئیس جمهور شهید ابراهیم رئیسی، در دولت سیزدهم در مهرماه سال گذشته به ایران بازگرداند. محتوای 3506 لوح استردادی، مربوط به مدیریت منابع راه‌ها، روابط اجتماعی، مایحتاج اساسی زندگی، دستمزدها و اقتصاد جامعه در دوران هخامنشی است.

الواح هخامنشی
به موزه ملی می‌رود
الواح هخامنشی مسترد شده آن‌طور که علی دارابی، معاون میراث فرهنگی کشور می‌گوید، 72 ساعت در قرنطینه خواهند بود و پس از آن هیأتی از کارشناسان دوباره آنها را خوانش می‌کنند. الواح استردادی پیش از این از سوی مؤسسه شرق‌شناسی شیکاگو ترجمه شده‌اند. آن‌طور که دارابی خبر می‌دهد: این الواح از دو هفته آینده برای عموم مردم قابل نمایش و بازدید است. به گفته معاون میراث فرهنگی کشور، دانشگاه شیکاگو متعهد شده است مابقی الواح را نیز در بازه زمانی که وجود دارد، برگرداند.