راضیه خوئینی
روزنامه نگار

چه راننده باشید، چه مسافر حتماً شما هم متوجه نکته‌ای شده‌اید! برخی رانندگان وحشتناک هستند! رانندگی در پیچ و تاب خیابان‌های کلانشهری چون تهران اغلب عرصه را بر ما تنگ می‌کند. خیابان‌هایی که از رفت وآمد انبوه خودروها احساس بی‌تابی و گاه انفجار می‌کنند. قطعاً بیشتر ما به قوانین احترام می‌گذاریم، مثلاً پشت چراغ قرمز توقف می‌کنیم. اما این ماجرا درباره همه مردم صدق نمی‌کند. بعضی‌ها ناگهان مانند جت از سمت راست شما، از راه باریکه‌ای سبقت می‌گیرند. در چشم به‌هم زدنی لاین عوض می‌کنند و با شتاب جلوی شما می‌پیچند. هرچند که شرایط همیشه برای متخلفان خوب پیش نمی‌رود، ولی بدبیاری بیشتر با کسی است که در مسیر آنها قرار می‌گیرد.
گاهی آهسته، گاهی تند و ناگهان توقف در وسط خیابان، جاده یا حتی بزرگراه! برخی راننده‌ها مرزهای قانونی که هیچ، دیوار صوتی را می‌شکنند. همین قوانین اولیه که برای امنیت و سلامت ما و عزیزانمان تدوین شده زیر پای آنها لگدمال می‌شود تا شاهد آمار تأسفبار تلفات، معلولیت‌ها و جراحات باشیم. آنقدر که گاهی احساس می‌کنید کاری ترسناک‌تر از رانندگی در این شرایط وجود ندارد.
در واقع وضعیت امنیت جاده‌ها در کشورهای مختلف تفاوت‌های چشمگیری دارد. این تفاوت‌ها طی مطالعات گسترده و ارائه آمارهایی از میزان تصادفات و تلفات جاده‌ای در هر 100هزار نفر از کشورهای مختلف بررسی می‌شود. همان‌طور که انتظار می‌رود این اختلاف آمار با میزان ثروت، رفاه اجتماعی و فرهنگ ملی در ارتباط مستقیم است. تحقیقات زیادی برای شناسایی روابط موجود میان ایمنی جاده‌ها با مسائلی همچون فرهنگ ملی و حمایت عمومی از قوانین و اقدامات سیاستی انجام شده که نتایج جالبی در بر داشته‌ است. موضوعی که همبستگی قوی میان فرهنگ و عملکرد ایمنی جاده را اثبات کرده و نشان داده که سطح ثروت ملی که با درآمد ناخالص ملی تخمین زده می‌شود در این روند بی‌تأثیر نیست.
با مطالعات علمی گسترده روی ابعاد فرهنگی و تأثیر آن بر سوانح راهنمایی و رانندگی مشخص شد که فرهنگ جامعه روی سطح حمایت عمومی از اقدامات سیاستی مرتبط با ایمنی راه‌ها تأثیر می‌گذارد. این نتایج، حاصل بررسی الکترونیکی و نگرش‌های کاربران فضای مجازی درباره جاده‌ها و مقایسه داده‌های مرتبط در 29 کشور است.

جاده‌های امن، هدف مشترک کشورها
مهم‌ترین هدف مشترک همه کشورها ایجاد امنیت کامل در راه‌ها و کاهش تلفات جاده‌ای است که در حال حاضر توسط سازمان جهانی بهداشت بیش از 1.35 میلیون نفر تلفات در سال اعلام شده است. همین آمار نشان می‌دهد آسیب‌های ترافیکی جاده‌ای علت اصلی مرگ‌ومیر کودکان و جوانان از 5 تا 29 ساله در سطح جهان است.
طبق آمارهای اخیر در ایران باوجود افزایش تردد و سفرهای جاده‌ای در تعطیلات نوروز و عید فطر، 101 فوتی در تصادفات جاده‌ای داشتیم؛ آماری که به گفته تیمور حسینی، رئیس پلیس راهور فراجا در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 46 درصد کاهش داشته است. به تحلیل برخی کارشناسان افزایش نرخ جرایم از مهم‌ترین اهرم‌های بازدارنده تصادفات از ابتدای سال 1403 به شمارمی‌آید. اما کارشناسان اهل فن چندان اعتقادی به جریمه و اقدامات تنبیهی بازدارنده ندارند و همواره بر گسترش فرهنگ‌سازی تأکید می‌کنند.
بهبود ایمنی جاده نیازمند رویکردی یکپارچه و اقدامات چندجانبه است، مانند ایجاد زیرساخت‌های جاده‌ای، فناوری و هوشمندسازی وسایل نقلیه، رفتارهای انسانی، اقدامات سیاستی مناسب و بسیاری موارد دیگر. با این حال دلایل متعددی وجود دارد که اقدامات سیاستی مناسب بازدهی لازم برای رسیدن به جاده‌های امن را نداشته باشند. مثل منابع انسانی و مالی ناکافی یا تغییر اولویت‌های سیاسی.

فرهنگ سازی برای امنیت جاده‌ها
فرهنگ از نگاه شوارتز، نویسنده و نظریه‎‌پرداز مشهور «مجموعه‌ای غنی از معانی، باورها، اعمال، نمادها، هنجارها و ارزش‌های رایج در میان مردم جامعه» است. البته فرهنگ حاصل عوامل مختلفی مانند سنت، تاریخ، مقررات و نحوه عملکرد سیستم‌های دیگر است؛ سیستم‌هایی مانند آموزش، اجرای قانون، بازار کار، بهداشت عمومی و زیرساخت‌ها. بنابراین فرهنگ، جامعه را شکل می‌دهد و برعکس. نگرش بسیاری کشورها درباره رانندگی در حالت مستی از اواخر قرن 20 تغییر کرد؛ تغییری فرهنگی که تاحدی نتیجه تغییر قوانین و افزایش سطح اجرا بود. بنابراین، فرهنگ ایمنی ترافیک می‌تواند به‌عنوان «بیان» فرهنگ ملی هر کشوری از نظر نگرش و رفتار ایمنی جاده تلقی شود. مثلاً اگر فرهنگ ملی کشوری برای ریسک کردن ارزش قائل باشد، رفتارهای پرخطر در جاده‌ها افزایش می‌یابد.

از دانش‌آموزان ابتدایی شروع کنیم
فرهنگ رعایت قوانین راهنمایی ‌و رانندگی در هر جامعه یکی از نمود‌های رفتاری افراد آن است؛ پس ‌باید این فرهنگ را ارتقا داد. بیشتر کشورهای موفق در این زمینه، آموزش‌ها را از کودکان و دوران ابتدایی شروع کرده‌اند. در کشور ما هم طرح همیار پلیس گامی رو به جلو در این زمینه تلقی می‌شود؛ طرحی که با مشارکت شهرداری‌ها و پلیس راهور با شروع سال تحصیلی آغاز می‌شود. اجرای این طرح هنگام بازگشایی مدارس در بسیاری از شهرها مانند تبریز موفقیت‌آمیز ارزیابی شده است. دانش‌آموزان داوطلب، پلیس راهور را هنگام بازگشایی مدارس در خیابان‌ها همراهی می‌کنند تا با هماهنگی، آموزش و نظارت پلیس به هدایت ترافیکی سنگین در روزهای اول مهر کمک کنند. ارزیابی‌ها نشان داده این طرح از زمان اجرا در کاهش تصادفات مؤثر بوده است، زیرا دانش‌آموزان علاوه بر یادگیری آیین‌نامه، بزرگترها را به رعایت مقررات تشویق می‌کنند.
به نوشته سایت‌های Science Direct و پلیس ترافیک کلکته، کدهای ایمنی از دوران کودکی باید به کودکان آموزش داده شود و تازمانی که آن را خوب درک نکرده و از آن پیروی نمی‌کنند، نباید اجازه تنها بیرون رفتن داشته باشند. بچه‌ها با مثال‌ها و تجربیات عینی بیشتر یاد می‌گیرند. حتی بزرگسالان را الگوی خود قرار می‌دهند. پس والدین و معلمان هنگام بیرون رفتن با بچه‌ها باید آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی را درست رعایت کنند. هنگام قدم زدن با آنها و رفتن به مدرسه در پیاده‌روها حرکت کنید. در تقاطع‌ها و خیابان‌هایی که مسیر پیاده روی ندارند از سمت راست و منتهی الیه خیابان راه بروید. تحت هیچ شرایطی حتی اگر دیر شد، عجله نکنید. امن‌ترین مسیر را انتخاب و سعی کنید مفهوم چراغ سبز و قرمز را به کودکان بیاموزید.
با رعایت همین نکات کوچک شما فرزندانی تربیت خواهید کرد که در آینده جامعه‌ای با خیابان‌ها و جاده‌های امن خواهند ساخت؛ بزرگسالانی که فردا قوانین را زیرپا نخواهند گذاشت.