«مکتب ایرانی صلح» به روایت نعمت‌الله فاضلی
مسیرهای صلح به پشتوانه ایران فرهنگی
این پرسشی اساسی است که صلح را دولت ایجاد می‌کند یا ملت؟
«صلح» در تاریخ ایران همواره یک ارزش فرهنگی بوده است. از ادبیات و آیین‌های ما گرفته تا رفتارهای اجتماعی‌مان گویای تلاش ایرانیان برای حفظ صلح است. به این اعتبار، «گفتمان صلح ایرانی» می‌تواند بخشی از فلسفه صلح جهانی باشد. کتاب «صلح ایرانی» که به تازگی به کوشش دکتر نعمت‌الله فاضلی، استاد انسان‌شناسی و به همت انتشارات همرخ منتشر شده است «مکتب ایرانی صلح» را در قالب ۲۰ مقاله از ۲۰ استاد صاحب‌نظر، تبیین و مسیرهای صلح در ایران امروز را جست‌وجو کرده است. در واقع، این اثر را می‌توان مجموعه اندیشه ورزی‌هایی درباره چیستی، چرایی، چالش‌ها و چگونگی تحقق و ارتقای صلح در ایران از منظر علوم‌سیاسی، علوم‌اجتماعی، علوم‌تربیتی، فلسفه، روان‌شناسی، ادبیات و... دانست. مصطفی ملکیان، محمدرضا تاجیک، مریم نصراصفهانی، فرشاد مؤمنی، فرهنگ رجایی، مجتبی مقصودی، خسرو باقری، مقصود فراستخواه، سیمین کاظمی و ایرج شهبازی از جمله مقاله‌نویسان این مجموعه هستند. «مکتب ایرانی صلح» به عنوان موضوع و محور هشتمین همایش بین‌المللی صلح انتخاب شده است که به همت انجمن علمی مطالعات صلح ایران برگزار خواهد شد و دکتر نعمت‌الله فاضلی هم دبیر علمی آن است. در نشست خبری که برای این همایش در محل خانه اندیشمندان علوم‌انسانی برگزار شد، دکتر فاضلی به ویژگی‌ها و شاخص‌های مکتب ایرانی صلح اشاره کرد و به برخی نقدهایی که به این مکتب می‌شود، پاسخ گفت.
حمید حبیبی
خبرنگار
عناصر صلح‌آفرین ایران‌زمین
«مکتب صلح ایرانی» با هدف بازاندیشی در تاریخ ایران و تمرکز بر عناصر صلح‌آفرین در فرهنگ و آیین این سرزمین، قرار است امسال موضوع هشتمین همایش بین‌المللی انجمن علمی مطالعات صلح ایران شود. دکتر نعمت‌الله فاضلی، دبیر علمی این سمپوزیوم، در نشست خبری این همایش، به جایگاه صلح در تاریخ ایران به عنوان یک ارزش فرهنگی اشاره کرد و گفت: «از ادبیات و آیین‌ها گرفته تا رفتارهای اجتماعی، همه گویای تلاش ایرانیان برای حفظ صلح است. این مسأله نه تنها در گذشته، بلکه در دوران معاصر نیز اهمیت دارد. بویژه با توجه به جنگ‌هایی که منطقه را تحت‌تأثیر قرار داده، گفتمان صلح ایرانی می‌تواند به عنوان بخشی از یک فلسفه جهانی مطرح شود. ایران با تاریخ چندین هزار ساله، پهنه گسترده «ایران فرهنگی» و منابع خلاقانه فرهنگی که دارد، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد صلح در منطقه و حتی جهان ایفا کند. این گفتمان باید از طریق گفت‌وگو‌های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی تقویت شود.»
او پایش منابع ایرانی برای رسیدن به صلح آیینی، صلح زبانی، صلح دینی، صلح فرهنگی و صلح ملی را از جمله اهداف برگزاری چنین همایش بین‌المللی معرفی کرد و گفت: «اینکه برخی تصور می‌کنند ایران روی صلح را نخواهد دید، درست نیست؛ همین گفت‌وگوهایی که میان نخبگان فرهنگی، سیاسی و اجتماعی در سطح جامعه شکل می‌گیرد، زمینه‌ای برای ایجاد صلح خواهد بود.»
صلح، زبانی جهانی است که هر ملتی با گویش خود، به آن سخن می‌گوید
دکتر فاضلی «صلح» را زبانی جهانی معرفی کرد که همه ملت‌ها این زبان را می‌فهمند و همه دولت‌ها به این زبان مجهز هستند؛ اما هر ملتی با لحن و گویش خود به صلح می‌اندیشد و سخن می‌گوید. او در این راستا، مکتب ایرانی صلح را چنین معرفی کرد: «مکتب ایرانی صلح نه می‌خواهد مکاتب دیگر را نفی، و نه با آنها رقابت کند؛ بلکه قصد آن، گفت‌وگو با دیگر مکاتب است. مکتب ایرانی صلح با تکیه بر تاریخ چند هزار ساله ایران و گستره پهناور «ایران فرهنگی» می‌خواهد فهم خود را از صلح ارائه کند تا برای گفت‌وگو با دیگر مکاتب مبنایی بسازد.»
دکتر فاضلی معتقد است «مکتب ایرانی صلح» چند معارض دارد؛ یکی اینکه گفته می‌شود آیا قرار است غیریت‌سازی و هویت‌سازی دیگری صورت گیرد و با آن بر طبل نفی شرق و غرب بکوبیم؟ که او اینگونه پاسخ گفت: «منطق صلح چنین هویت‌سازی را ایجاب نمی‌کند. ما نیاز به گفت‌وگو داریم و قصد نداریم از صلح، ایدئولوژی برای سیطره بر دیگری بسازیم.»
دومین معارضی که فاضلی به آن پاسخ گفت، این بود که آیا قرار است با این مکتب، حجابی بر خشونت‌های تاریخ ایران کشیده شود و قرائتی رمانتیک از تاریخ ایران ارائه شود؟ که او اینگونه پاسخ داد: «قصد نداریم با کتمان خشونت‌ها، مدعی شویم که همیشه در صلح بوده‌ایم. اتفاقاً می‌خواهیم با تمرکز بر همین برهه‌های ناصلح تاریخ‌مان، عناصر و اشکالی از صلح را پیدا کنیم؛ صلح‌هایی که تجربه زیسته تاریخی ما است.»
پیوند حکومت و مردم، صلح را برای جامعه به ارمغان می‌آورد
یک تصور عمومی وجود دارد که گفته می‌شود «صلح را باید دولت ایجاد کند، اگر حکومتی صلح نخواهد، از دست ملت کاری ساخته نیست» دکتر فاضلی بطور ضمنی این حرف را تأیید کرد اما بر این نکته مهم هم تأکید کرد که «علی‌رغم اینکه ساختارهای سیاسی و اجتماعی نقش مهمی در ایجاد و حفظ صلح دارند ولی فاعلیت مردم و نخبگان فکری را نیز نباید نادیده گرفت. چرا که هر دو، در ایجاد و حفظ صلح تعیین‌کننده و بازیگران فعالی هستند. در واقع، پیوند حکومت و مردم است که صلح را برای یک جامعه به ارمغان می‌آورد.»
صلح تنها یک مفهوم فلسفی نیست، بلکه یک رویکرد اجرایی و فرهنگی است که باید در زندگی روزمره جاری باشد، بنابراین با اینکه سیاستمداران نقش بیشتری در ایجاد صلح یا رویکردهای ناصلح در جامعه دارند اما بعد از دولت، این نخبگان فکری و طبقات اجتماعی هستند که مسئولیت ایجاد صلح بر دوششان است. فاضلی با چنین رویکردی، معتقد است باید صلح را در سطوح مختلف جامعه فعال کنیم: «هدف ما این است که اجرای صلح در جامعه ایرانی شکل بگیرد. در گذشته رفتارهای ایدئولوژیک در برخی سطوح، زاییده خشونت شده است هرچند که خشونت نیز می‌تواند یک عملکرد اجتماعی باشد، اما تمرکز اصلی ما باید بر گسترش صلح در تمامی ابعاد زندگی باشد. به همین نسبت، هنر و فرهنگ ایرانی می‌تواند نقش مهمی در ترویج صلح داشته باشد. از معماری و آشپزی گرفته تا شعر و موسیقی، همه این عرصه‌ها می‌توانند ابزارهایی برای بیان و گسترش صلح باشند. اینچنین، صلح نه تنها یک مفهوم انتزاعی، بلکه یک تجربه زیسته در زندگی روزمره مردم ایران خواهد شد.»
بــــرش
جاری شدن صلح در جامعه با «فرهنگ گفت‌وگو»
دکتر فاضلی معیار صلح را مردم و مصداق صلح را خرد جمعی جامعه معرفی می‌کند و معتقد است اگر گروهی در جامعه خود را منادی حق معرفی کنند و رأی و نظر مردم و خرد جمعی را نادیده بگیرند مروج خشونت در جامعه خواهند شد. او تصریح می‌کند اگر «فرهنگ گفت‌وگو» را در جامعه نهادینه کنیم راحت‌تر می‌توانیم صلح را در زندگی روزمره مردم جاری کنیم: «وقتی گفت‌وگو در جامعه جدی می‌شود، خود به خود در انجام کارها تسریع می‌شود. وقتی در جامعه‌ای گفت‌وگو صورت می‌گیرد، به تبع آن، افکار صاحبان قدرت هم تغییر می‌کند؛ چون می‌دانند که حیات اجتماعی قدرتمند است و خواه‌ناخواه باید همسو با خواست مردم و خرد جمعی حرکت کنند.»
