هادی رهبری

حقوقدان و از مؤلفان دانشنامه حقوق ایران

جهت شناخت و کسب آگاهی به موضوع هر دانشی، توصیف و شناسایی مفاهیم و مبانی بنیادین آن علم ضروری است. چه‌بسا بخشی از ابهامات و سؤالات اهل فن و صاحب‌نظران با یک تعریف جامع و مانع مرتفع شود، زیرا بدون درک و احاطه به کلیدواژگان و اصطلاحات فنی و تخصصی اصولاً امکان شناخت صحیح و دقیق آن علم ممکن و میسر نخواهد بود. دراین‌راستا سنت حسنه دانشنامه‌نگاری منزلتی بس‌والا و درخور عنایت دارد. شاخص‌های تعریف منطقی که همواره باید جامع افراد و مانع دخول اغیار باشد در آیینه دانشنامه تجلی می‌‌یابد و مفهوم زلال و خالص مفاهیم علمی را پیش‌ روی مخاطبان قرار می‌دهد. در این‌ میان اصطلاحات و واژگان حکم مصالح و موادی را دارد که اگر هریک در جایگاه اصلی خود و با پیوند و ترکیب موزون به کار رود، بنای رفیع و منسجمی را به بار خواهد آورد که درک و شناخت موضوع را آسان و واضح خواهد کرد و اگر در توصیف ابعاد و جهات مبانی و مفاهیم و اصطلاحات خطا یا غفلتی صورت گیرد، نتایج نامطلوبی در پی خواهد داشت.
دانش حقوق نیز یقیناً از این قاعده مستثنی نیست بلکه باید اذعان کرد که دقت و ظرافت تعریف مبانی و اصول آن بسیار حائزاهمیت است، زیرا در نظامِ حقوقی موضوعی ایران از یک‌سو به‌ سبب پیوند وثیق و عمیق با سنت غنی فقهی و از سوی دیگر به‌خاطر نوشته و مدون‌ بودن نظام حقوقی، مفاهیم و کلماتی استعمال شده است که جز با احاطه بر معانی و دلالت آن نمی‌توان به حقیقت آنها پی برد. مبحث حقیقت عرفی و شرعی و لغوی که به‌حق یکی از مباحث مؤثر و تعیین‌کننده در فقه و حقوق موضوعه است، ضرورت تدوین دانشنامه حقوقی را مضاعف می‌کند. در غالب موارد، معنای لغوی و ادبی یک لفظ با معنایی که مراد شارع یا مقنن بوده است یا در عرف متشرعه به کار می‌رود، تفاوت دارد و عدم شناخت و تمایز آنها ره‌زنِ معنا و موجب اشتباه و التباس مفاهیم می‌شود.
خدای را سپاسگزارم که تدوین و تنظیم «دانشنامه حقوق ایران» در مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی، به همت سروران و اندیشمندان گرانقدر بویژه دکتر سیدمصطفی محقق داماد مورد عنایت و توجه قرار گرفته است و امید است که رونمایی مجلد اول آن، نویدبخش انتشار مجلدات بعدی باشد. در اینجا ناسپاسی است سخن از تألیف دانشنامه حقوق ایران به میان آید و نامی از بزرگمرد دایرة‌المعارف‌نویسی حقوقی معاصر، زنده‌یاد دکتر محمدجعفر جعفری لنگرودی به زبان نرود. بی‌شک آن مرد بزرگ پایه‌گذار این تلاش مبارک بوده و سهم و نقش بسزایی در تحقق این امر داشته است. خدایش بیامرزاد.
آیین رونمایی جلد نخست دانشنامه حقوق ایران با سخنرانی کاظم موسوی بجنوردی رئیس مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، مصطفی محقق داماد سرپرست علمی دانشنامه حقوق ایران، علی آل‌داوود عضو شورای علمی دانشنامه حقوق ایران و نسرین مهرا استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی سخن خواهند گفت و حسین سیمایی صراف وزیر علوم، تحقیقات و فناوری یکشنبه، ٢۵ شهریور، ساعت ١۶:٣٠ در مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی به‌نشانی تهران- میدان شهید باهنر (نیاوران)، خیابان شهید پورابتهاج (کاشانک)، نرسیده به سه‌راه آجودانیه، شماره ٢١٠ برگزار می‌شود.