رئیس جمهور امروز در نخستین سفر خارجی خود راهی عراق می‌شود
تهران و بغداد فرصت‌‌های یک رابطه راهبردی
گام نخست طراحی و پیشبرد نقشه راه جدید سیاست خارجی دولت چهاردهم با انتخاب «عراق» به عنوان اولین سفر رئیس جمهور نهم برداشته شد و مسعود پزشکیان عینیت بخشیدن به الگوواره مطلوب خود در روابط منطقه غرب آسیا را با این سفر کلید زد. مواضع اعلامی پزشکیان در حوزه دیپلماسی روشن کننده افق‌‌هایی است که در آن از سیاست فرصت‌گرا رونمایی کرد؛ سیاستی که با تأکید بر عبور از رویکرد تک‌گزینه‌ای، توازن را به ساحت مناسبات ایران با تمام کشورها بازمی‌گرداند و در رأس آن، همسایگان و متحدان منطقه‌ای را مقدم می‌داند. اینچنین بود که «بغداد» به عنوان مقصدی برگزیده شد که رابطه تهران با آن می‌تواند هموارتر از امروز باشد. آنچه گمانه‌زنی درباره ابعاد فرامتنی سفر امروز رئیس جمهور ایران به عراق را تقویت می‌کند، نگاه‌هایی است که دست‌کم در داخل کشور از ماه‌‌ها قبل با زیر ضرب گرفتن گزاره خودساخته «تغییر جهت قطب‌نمای سیاست خارجی به سمت و سوی غرب» آغاز شده بود اما برخلاف آنچه تصور می‌شد در روند اجرا با ایده تمرکز بر رابطه با همسایگان و بازیگران منطقه همراه و در دکترین پیشنهادی از سوی سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه تکرار شد.
اقدام عینی در اجرای الگوی همکاری
در این مسیر، سفر زودهنگام پزشکیان به عراق، اقدام عینی در مسیر اجرای این الگوی همکاری است. بویژه آنکه رابطه ایران با این کشور مهم عربی در طول زمان رابطه‌ای مبتنی بر حسن همجواری بوده است. صرفنظر از برخی فراز و فرودهایی که متأثر از رویدادهای سیاسی و امنیتی در بطن مناسبات دو کشور پدید آمده، عراق در زمره متحدانی بوده است که در سال‌های اخیر نه تنها روابطش با ایران خدشه‌دار نشد بلکه همواره به عنوان یکی از کشورهای مورد اعتماد تهران در بزنگاه‌های مهم سیاسی نقش مهمی در گشودن گره‌های افتاده در مناسبات مالی و اقتصادی کشور ایفا کرده است. پس از رخدادهای متوالی در تحولات مبتنی بر تنش که از سوی ایالات متحده هدایت و با پیگیری سیاست فشار و تحریم دنبال می‌شد، بغداد همواره یکی از مقاصد کانونی امریکا برای تبعیت از فشارهایی بوده که سعی داشته به واسطه تحریم‌‌های اقتصادی بر ایران پدیدار و در این مسیر عراق را نیز با خود همراه کند. اما در حالی که هیاهوی پربازتاب غرب با سابقه تطمیع همسایگان عربی ایران، همراهی آنها را با رویکرد ضد ایرانی ایالات متحده به احتمالی نه چندان دور از ذهن تبدیل می‌کرد، عراق همواره در زمره دوستانی به شمار می‌آمده که رویکرد آن فارغ از نشان دادن اراده برای تداوم بخشیدن به حسن نیت تاریخی در قبال ایران نبود.
صدای شنیده شده در پایتخت‌‌های عربی
رویکردی که متقابلاً تهران نیز در بزنگاه‌های مهم تاریخی به آن پاسخ گفته و مانع از آن شده که مناسباتش با این کشور مهم همسایه از تنش‌‌های امنیتی گاه به گاه در مرزهای مشترک تأثیر و تأثر پذیرد. چه رابطه دو کشور بر مبنای مسائلی همچون وجود منافع سیاسی، ارزش‌‌های اقتصادی و فرهنگی مشترک و مقابله با روند حکومت‌‌های دست نشانده و وابسته به امریکا و غرب، اجماع‌سازی منطقه‌ای در محیط‌‌های پیرامونی ایران را ناممکن می‌سازد. اینچنین بوده که وجود چنین اتحادی در بستر روابط راهبردی طرفین در سال‌های اخیر قرائت‌‌های حداکثری از پارادایم‌‌های پیشنهادی غرب را به چالش کشیده و احتمال شعله‌ور شدن آتش تنش از نقطه‌ای دیگر را نیز در نطفه خفه کرده است. در چنین فضایی صدای ایران که این روزها سکان اداره خود را به پزشکیان، سیاستمدار تحولخواه در حوزه سیاست خارجی سپرده است، برای ایفا کردن نقش در مسیر ساماندهی به همکاری‌‌های درون منطقه‌ای به گوش همه پایتخت‌‌های عربی رسیده است؛ نقشی که به عنوان پاسخ بهنگام به خواست قریب به اتفاق بازیگران منطقه به باور بسیاری از ناظران از سویی با هدف ایجاد تغییر در تصویر نقش‌آفرینی کشورهای منطقه در قاب نگاه جهانی و تحت‌الشعاع قرار گرفتن رویکرد تنش‌آفرین غرب و همپیمانش اسرائیل و از سوی دیگر با دورنمای ایجاد سرمایه سیاسی و امنیتی تحولات آتی در جدال با قدرت‌های غربی پدید آمده است. واقعیتی که مثبت‌ترین وجه آن را باید در نیت سیاست خارجی دولت ایران برای بهره‌برداری از این موازنه در جهت ایجاد امنیت و ترغیب همسایگان به حل اختلاف‌‌ها و بحران‌‌ها از مسیر تعامل و گفت‌وگو جست‌وجو کرد.
با چنین پیشینه‌ای، رئیس جمهور ایران در نخستین سفر خارجی خود به عراق سفر می‌کند تا این واقعیت بیش از پیش هویدا شود که رابطه سیاسی و اقتصادی تهران و بغداد نه از تلاش‌های آشکار و پنهان برای تخریب تأثر می‌پذیرد و نه قربانی سیاست‌‌های شوم امریکایی یعنی تحریم‌‌ها خواهد شد. چه این سخن پزشکیان در مواضع اعلامی خود که گفته: «ما به همکاری با عراق، عربستان سعودی، عمان، بحرین، قطر، کویت، امارات متحده عربی و سازمان‌های منطقه‌ای به منظور تعمیق روابط اقتصادی، مقابله با چالش‌های مشترک و حرکت به سوی ایجاد چارچوب منطقه‌ای برای گفت‌وگو، اعتمادسازی و توسعه مبادرت خواهیم کرد» از گزاره‌‌های راهبردی چهارچوب سیاست خارجی دولت چهاردهم حکایت می‌کند که مداخله‌جویی‌‌های تاریخی ایالات متحده در آن راهی نخواهد یافت.
