بهنام موحدان(پندار)
موسیقیدان و پژوهشگر موسیقی

در روزگاری که تکنولوژی از انسانیت فراتر رفته و هوش مصنوعی با جلوه‌های کاذب خود اصالت و ارزش‌های انسانی را به سخره گرفته و انسان درمانده را مسخ کرده، نوشتن از بزرگان بی‌جانشین هنر و خالقان فرهنگ این سرزمین و یادآوری میراث گرانسنگ‌شان که خونبهای هویت ملی ماست، شاید در حوصله انسان عصر مجاز نگنجد اما می‌تواند تلنگری باشد بر انسانِ دور افتاده از خویشتن ایرانی که قدری درنگ نماید و بیندیشد و به یاد آوَرَد که در کجای تاریخ ایستاده و امانت‌دار میراث چه نوادری است. بی‌اطاله کلام، می‌روم سر اصل گوهر، کلنل علینقی‌خان وزیری مشهورترین و تأثیرگذارترین شخصیت فرهنگی و سیاسی و علمی یک قرن اخیرایران، فرزند برومند بی‌بی خانم استرآبادی (نخستین زن متجدد و روشنفکرایران، مؤسس نخستین مدرسه و مرکز آموزش و پرورش دختران درایران، حامی بزرگ نهضت عظیم مشروطیت) و پدرش سردار سرتیپ موسی خان میرپنج از درجه‌داران عالیرتبه بریگاد قزاق، انسانی میهن پرست و از حامیان مؤثر جنبش مشروطه.
اگر کلنل وزیری نبود ما امروز در ایران چیزی به نام هنر موسیقی نداشتیم. در اواخر عهد خفقان قاجار (اصطلاحاً دوره زیرعبایی موسیقی) روزگاری که موسیقی حرام بود و ساز را زیر عبا حمل می‌کردند تا از دید و گزند گزمه‌ها دور باشد، دوره‌ای که موسیقی و سازهای ملی ایران هیچ شأن و شخصیت و جایگاه اجتماعی نداشتند، کلنل وزیری به عنوان نخستین موزیسین ایرانی به آلمان و بلژیک سفر کرد و در عالی‌ترین دانشگاه‌های اروپا، علم موسیقی را به کمال فرا گرفت و در بازگشت به ایران نخستین هنرستان موسیقی ملی کشور را تأسیس و با نبوغ و هنر منحصربفرد و اندیشه‌های نوگرایانه خویش نغمه‌ها و ردیف‌ها و دستگاه‌های موسیقی ایرانی را برای نخستین بارگردآوری و آوانگاری کرده و تحولی عظیم و بنیادین در پیکر رو به اضمحلال موسیقی ایران ایجاد کرد و آن را از زیر عبای سنت‌گرایان مرتجع عهد قجر رهانید و در قالب یک جریان جهانشمول هنری تبدیل به فرهنگ موسیقی ملی ایران کرد. ساده گویم؛ اگرکلنل وزیری نبود، روح‌الله خالقی وابوالحسن صبا و اسماعیل‌خان مهرتاش و مهدی برکشلی و موسی معروفی نیز نبودند تا در مکتب علمی و اخلاقی خویش نسلی از هنرمندان جریان ساز موسیقی کشور نوادری همچون علی تجویدی و جواد معروفی و مهدی خالدی و حسین دهلوی و فرامرز پایور و همایون خرم و حبیب‌الله بدیعی و اسدالله ملک و پرویز یاحقی و حسن کسایی و رهی معیری و بیژن ترقی و معینی کرمانشاهی و اکبر گلپایگانی و عبدالوهاب شهیدی و محمود محمودی خوانساری و ایرج و محمدرضا شجریان و دیگر دردانه‌های ساز و آواز و شعر ایران را به کمال هنری رسانند و گنجینه عظیم برنامه گل‌ها را بیافرینند تا به‌عنوان میراث فرهنگی کشور و سند هویت هنری این سرزمین سنت افتخار ما باشد. کلنل وزیری با ایده‌های خلاق و شاخصه‌های اخلاقی و حس عمیق میهن پرستی و روحیه سلحشوری خویش بر جریان‌های اجتماعی و فکری و جهان‌بینی‌های اخلاقی و فلسفی و سیاسی دوران خود نیز تأثیری عمیق بر جای نهاد و با تأسیس نخستین کلوپ موزیکال ایران به‌عنوان مرکز جامع هنری و هم‌اندیشی کشور شمعی گردید پر فروغ که عاشقان و دردآشنایان وطن نوابغی همچون محمدعلی‌خان فروغی و سعید نفیسی و علی دشتی و دکتر محمد مطیع الدوله حجازی و عباس اقبال آشتیانی و بدیع‌الزمان فروزانفر و سید حسن تقی‌زاده و آمیرزا علی اکبرخان دهخدا و دکترعلی اکبر سیاسی و دکتر حسین‌گل گلاب و دکتر عیسی صدیق اعلم و غلامرضا رشید یاسمی و... حول محور عشق و اندیشه و احساسات ناب ناسیونالیستی وی پروانه‌وار می‌چرخیدند و پایه‌های ایرانشهر نوین را بنا می‌کردند. آری در روزگاری که ایران، قرن‌ها زیر چکمه شاهان خودکامه و تمامیت خواه ویرانه‌ای گردیده بود و مردمان این سرزمین در بیماری و قحطی و جهل و خرافه غوطه‌ور بودند، کلنل وزیری و حلقه یاران و همفکران و شاگردان وفادارش برآن شدند تا ایرانی بسازند در شأن و شایسته تمدن چندهزارساله این سرزمین کهن. کلنل نخستین و تنها سمفونی نفت ایران را در ستایش احساسات ناب ناسیونالیستی یار و دوست دیرینش دکتر محمد مصدق ساخت که پیروزی نهضت عظیم ملی شدن صنعت نفت تحت رهبری او نقطه عطفی در تاریخ اجتماعی کشور و جنبش‌های مدنی گردیده بود. سرانجام در سحرگاه 18 شهریورماه 1358 خورشیدی پیر فرزانه موسیقی ملی ایران، سرسلسله خوبان نایاب فرهنگ و اندیشه و سیاست کشور پس از 70 سال عاشقی و فرزانگی و بدعت گذاری‌های نوگرایانه در جریان‌های اجتماعی ایران و آفرینش فرهنگی نوین در سن 93 سالگی چشم از جهان فرو بست. پیکرش در مقبره خانوادگی ایشان به شماره 1053 واقع در بهشت‌زهرای تهران کنار یگانه فرزند هنرمندش بانو بدرآفاق وزیری(از نخستین زنان روشنفکر و پیشگام جنبش‌های اجتماعی اواخر قاجاریه، نخستین بانوی پیانیست و موسیقیدان حرفه‌ای ایران، نخستین زن مدرس هنرستان موسیقی ملی، نخستین بالرین زن ایران و نخستین بانوی مترجم و عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی) غریبانه به خاک سپرده شد. کلنل وزیری عاشقانه زیست، برای ایران از خود گذشت، خداگونه آفرید و اندیشه و میراثش شد آبروی وطن اما غریبانه از دنیا رفت. حالا ما مانده‌ایم و پاسخ این سؤال؛ ما برای حفظ و پاسداری و اشاعه میراث کلنل وزیری و حلقه یاران و شاگردان وفادارش چه کردیم؟