فاطمه ترکاشوند
خبرنگار

کسی انتظارش را نداشت جمعی از زنان روزی بتوانند در قالبی مانند برنامه جوکر، برای خنداندن مخاطب در چهارچوب‌های فرمی و محتوایی این برنامه کنار هم جمع شوند. حتی بدون اینکه هیچ منعی از سوی افراد یا سازمان‌های مربوطه باشد، موازین عرفی و فرهنگ عمومی چنین احتمالی را بسیار دور می‌پنداشت اما خبر انتشار فصل دوم از سری جدید برنامه جوکر، برخلاف پتانسیل جنجالی‌اش، نرم و آهسته از لابه‌لای اخبار گوشی‌ها سرک کشید و کنجکاوی‌ها را آرام آرام برانگیخت.
برخلاف تصور، موانعی بیش از موازین شرعی و عرفی پیش پای فصل بانوان جوکر قرار داشت؛ این فصل درحالی باید همه خطوط قرمز را رعایت می‌کرد و به آنها نزدیک هم نمی‌شد که در تمام قسمت‌های مردانه جوکر، شوخی‌ها بسیار راحت‌تر و با دست بازتر نوشته و ارائه می‌شدند. اما تولیدکنندگان باید مراقبت می‌کردند، چرا که حتی در جوامع مدرن هم توقعات اخلاقی و انتظار رعایت اصول رفتاری از زنان بیشتر است و اگر فارغ از انگیزه‌های فرهنگی فقط به فکر سودآوری اقتصادی هم باشید به صلاحتان نیست که این توقعات و انتظارات را نقض کنید و با بدیهیات و ضروریات جامعه به ستیز برخیزید. به نظر می‌رسد همین دستورالعمل با تحفظ روشنی در تبلیغات بدون مانور اضافی بر شوخی‌هایی که بدون تماشای کل برنامه، قابل قبول نخواهند بود، پیش روی تولیدکنندگان «جوکر» قرار داشته است.
اما حالا باید پرسید پس از پخش سری جدید جوکر تا چه اندازه باید از فصل زنانه یک برنامه طنز با مختصات ریلیتی‌شو و حضور هنرمندان و سلبریتی‌ها، توقع داشت و این فصل چقدر در برآورده کردن توقعات موفق بوده است. بیایید به صورت خلاصه ویژگی‌های منحصر به فرد این فصل زنانه را بر  شماریم.
اولین نمونه در نوع خود: زنان همواره در تولیدات نمایشی و غیرنمایشی طنز چه در سینما و چه تلویزیون حضور داشته‌اند. با این همه با ظهور قالب‌های جدید برنامه‌سازی و کپی‌برداری جوکر، همه تلاش کردند در یک توافق نانوشته عمومی سراغ اتفاقاتی که ممکن است حساسیت‌برانگیز باشند، نروند. جوکرهای مردانه به مرور جای خود را در میان مخاطبان نمایش خانگی خصوصاً پلتفرم فیلیمو باز کردند و حالا نوبت به زنان رسیده است. فصل زنانه جوکر، اولین نمونه در نوع خود محسوب می‌شود و این مسأله همان قدر که می‌تواند حساسیت‌هایی را در پی داشته باشد بدون تردید مزیت‌هایی را هم به دنبال خواهد داشت اما مهم‌ترین نکته آن است که هر جنجالی پیرامون این فصل، نه تنها بر سرنوشت جوکر بلکه بر سرنوشت طنز زنانه نیز اثر مستقیم خواهد گذاشت.
پاسخی برای پرسش از جای خالی زنان در طنز: مخاطب هیچ وقت نمی‌تواند خودآگاه و ناخودآگاه به جای خالی زنان در یک جریان فرهنگی توجه نکند. این توجه تولید سؤال می‌کند و اگر قالب‌هایی بالقوه و بالذاته، منافی حضور محترمانه و چهارچوب‌مدار زنان نباشند، سؤالات بی‌پاسخ، دست‌کم جامعه هدف را ناراضی خواهد کرد. فصل زنانه جوکر، خوب یا بد تلاشی برای پاسخ به این سؤال است که از حیث فرهنگی، جامعه‌شناختی و دینی می‌تواند مبدأ گفت‌وگو در محافل نخبگانی باشد.
مشکلات اخلاقی کمتر به خاطر محدودیت بیشتر: جمله مشهور «محدودیت، خلاقیت می‌آورد» را به یاد بیاورید؛ این همان اتفاقی است که در جوکر زنانه هم رخ می‌دهد. توقعات جامعه و دیده‌بان‌های فرهنگی به محدودیت‌ها جهت می‌دهد و شوخی‌های این فصل همان قدر که دشوارتر نوشته و ارائه می‌شوند به همان میزان هم می‌توانند منشأ تحول طنز عمومی و حتی مردانه به سمت رعایت بیشتر محدوده‌های ادب و اخلاق باشند.
محدودیت جامعه خاص مخاطب برنامه: فرض‌های بدیهی و پذیرفته ضمن تماشای جوکر و مانند آن، این است که این برنامه‌ها برای صداوسیما ساخته نمی‌شوند. بنابراین مخاطب هدف آن‌ها، به لحاظ دسترسی، موازین مقبول و به طور کلی طبقه اجتماعی و اقتصادی، متفاوت و از حیث جمعیت نیز محدودتر است. فصل زنانه از جهات بسیاری می‌تواند با دایره انتظارات این مخاطب انطباق بیشتری داشته باشد و در هر صورت، توقع این مخاطب هدف از قسمت‌های زنانه در نسبت روشنی با توقعاتش از قسمت‌های مردانه قرار دارد.
تولید اجتناب‌ناپذیر مسابقه جنسیتی در بامزگی: هیچ کس رقابتی در خنداندن را میان فصل‌های مردانه و زنانه جوکر تزریق و به آن تصریح نکرده است. اما حتی ورود زنان به مسابقه «خنداننده‌شو» در چند فصل متوالی «خندوانه» که مبتنی بر اجرای انفرادی کمدین‌ها بود هم حاوی این معنا و رقابت ضمنی بود که آیا زنان می‌توانند به اندازه مردان بامزه باشند و مخاطب را به خنده بیندازند. اما حضور گروهی زنان و مردان در جوکر در زیرمتن‌های جنسیتی آن به شکل اجتناب‌ناپذیری دمیده است و مخاطب نیز به حکم غریزه، همواره گزاره‌ای را در هر شوخی در پس ذهن خود حمل می‌کند که آیا به اندازه قسمت مردان خندیده‌ام؟ این مسابقه ناگزیر در کنار محدودیت‌های بانوان هنرمند که خودشان هم به واسطه بنیه اخلاقی جامعه ایرانی و مادر بودن‌شان تمایلی به شکستن و عبور از آنها ندارند، کار را برای همه دشوارتر و البته موفقیت را هم برایشان شیرین‌تر خواهد کرد.
با تمام آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد تا این‌ جای کار، فصل دوم سری جدید جوکر، آتش بزرگی در هیچ زاویه‌ای از موارد مذکور به پا نکرده و شاید با مراقبت برنامه‌سازان دلسوز که با موازین برنامه‌سازی برای تلویزیون و مخاطب آن هم آشنا هستند، بتواند در پاکسازی طنز از اشکال اغراق‌ شده آن در نقض قواعد اخلاقی و ارتقای کیفیت و شأن خنده در جامعه نیز اثر بگذارد.