نگاهی به کارنامه سیدعباس صالحی چهره معتدل و تأثیرگذار مدیریت فرهنگی
مأنوس با فرهنگ
سعیده احسانی‌راد
خبرنگار
در هفته‌های اخیر گمانه‌زنی‌های زیادی برای سکانداری وزارت ارشاد در رسانه‌های مختلف صورت گرفت. حسین انتظامی، احمد مسجدجامعی و حجت‌الله ایوبی از جمله کاندیداهای جدی برای این سمت بودند که در نهایت با پیام تبریک توئیتری انتظامی انتخاب عباس صالحی به عنوان وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی قوت گرفت. در نهایت مسعود پزشکیان به انتظار اهالی فرهنگ و هنر پاسخی قانع‌کننده داد و یک مدیر فرهنگی آزمون پس‌داده را به عنوان گزینه پیشنهادی برای این وزارتخانه معرفی کرد و سیدعباس صالحی رسماً در لیست وزرای دولت چهاردهم به مجلس شورای اسلامی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی شد. او همچنین توانست با ارائه برنامه‌های خود برای تصدی این وزارتخانه موافقت کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی را به دست آورد. کسب رأی اعتماد دیگر نمایندگان مرحله دیگری است که اگر صالحی به سلامت از آن عبور کند می‌تواند به عنوان سکاندار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت خود را آغاز کند. اما سیدعباس صالحی کیست و در حوزه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی چه دیدگاهی دارد؟
از مکتب جواد تبریزی
تا ساختمان قدیمی بهارستان
سیدعباس صالحی سال ۱۳۴۳ در مشهد متولد شده است. او تحصیلات حوزوی خود را نزد آیات عظام وحید خراسانی، جواد تبریزی، سیدعزالدین زنجانی و میرزا علی آقا فلسفی به اتمام رسانده و سپس در دانشگاه نیز فلسفه خوانده است. صالحی بعد از فوت حجت‌الاسلام دعایی با حکم رهبر معظم انقلاب مدیرمسئول روزنامه اطلاعات و نماینده ولی فقیه در مؤسسه اطلاعات شد. او که در دولت یازدهم به عنوان معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعال بود با استعفای علی جنتی از این وزارتخانه از مهرماه ۹۵ به عنوان سرپرست وزارت ارشاد منصوب شد و پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۶، با رأی اعتماد نمایندگان مجلس به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت دوازدهم آغاز به کار کرد. از دیگر سوابق کاری صالحی می‌توان به عضویت در هیأت مدیره و هیأت امنای سازمان تبلیغات اسلامی، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در شورای فرهنگ عمومی، ریاست دانشگاه مذاهب اسلامی، مدیر مسئول روزنامه «اطلاعات»، تدریس در دانشگاه و... اشاره کرد.
رضایت اهالی فرهنگ از صالحی
صالحی در زمان مسئولیت در معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تا حد قابل قبولی رضایت اهالی فرهنگ و بویژه حوزه کتاب را جلب کرد. تعامل با صاحبان نشر و ارتقای مشارکت با تشکل‌های مدنی نشر در اجرای مناسبت‌های فرهنگی بویژه مشارکت‌دهی در سیاستگذاری و واگذاری امور اجرایی نمایشگاه کتاب تهران به تشکل‌های نشر، پایبندی به اصل شفافیت و انتشار اسناد و مدارک هزینه‌های صورت گرفته توسط معاونت فرهنگی و اعلام عمومی مصوبات هیأت خرید کتاب در زمره کارنامه کاری او قرار دارد. «شفافیت کیمیاست» از تأکیدات صالحی در زمان مسئولیتش در وزارت فرهنگ بود؛ جمله‌ای مهم که صالحی حداقل در زمان حضورش در معاونت فرهنگی این وزارتخانه نشان داده بود که به آن پایبند است.
آرامش نسبی چهارساله
در وزارت فرهنگ
وزارت فرهنگ در دوره ۴ ساله ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ سال‌های نسبتاً آرامی را پشت سر گذاشت. سال‌هایی که دولت دوازدهم در کنار تلاطم‌های شدید اقتصادی به میزان زیادی به آرامش حوزه فرهنگ نیاز داشت تا سابقه ذهنی مردم از هم‌سویی نسبتاً بیشتر جامعه هنرمندان با دولت‌های اصلاح‌طلب و رویکرد نسبتاً باز آن‌ها به هم نریزد و طبق معمول از فرهنگ‌وهنر به عنوان ابزار تسکین‌بخش و پایدارساز حوزه اقتصاد و سیاست استفاده شود.
قرابت با تمام حوزه‌های فرهنگی
از آنجایی که صالحی دغدغه بسیاری به نشر و کتاب داشت بیم آن می‌رفت که نتواند به حوزه‌های دیگر اشراف داشته باشد که این مطلب در گفت‌و‌گوی وی با یکی از خبرگزاری‌ها رد شد. «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موضوع‌های متنوعی از مسئولیت‌ها و دامنه‌های زیادی چون اوقاف و حج و زیارت و فعالیت‌های قرآنی، موسیقی، تئاتر، سینما و کتاب و موضوعات دیگر را در برمی گیرد. این دامنه وسیع انتظارات زیادی را نزد اهالی فرهنگ ایجاد می‌کند تا کسی که سکانداری این وزارت را بر عهده می‌گیرد، در همه حوزه‌ها تخصص داشته باشد؛ انتظاری که در هیچ دوره‌ای محقق نشد. آنچه اهمیت دارد این است که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از لحاظ شخصیتی با این دامنه گسترده قرابت داشته باشد و در این حوزه‌ها، آگاهی‌های لازم را دارا باشد. صالحی دراین باره معتقد است من از لحاظ شخصیت فردی، با حیطه‌های مختلف فرهنگی و هنری انس وجودی داشته‌ام. گرچه شاید با حوزه کتاب مأنوس‌تر و مرتبط تر بوده‌ام اما با سینما و تئاتر و هنرهای دیگر هم بیگانه نیستم.
تأکید بر «آهنگ شفافیت»
و پرهیز از بزرگنمایی
صداقت، شفافیت و پرهیز از بزرگنمایی از اقدامات و شاخصه‌های مثال‌زدنی سیدعباس صالحی در دوران مدیریتش است. او در اوج فروش گیشه سینما در یکی از اظهاراتش در این باره عنوان کرده است: «شرایط اقتصادی سینما در سال ۹۷ رشد پیدا کرده، اما هنوز این رقم گردش مالی در سینما به نسبت حوزه‌های دیگر رقم قابل توجهی نیست. به همین دلیل خواهشم از رسانه‌ها و کارشناسانی که در این زمینه اظهارنظر می‌کنند این است که مسائل را با اغراق و بزرگنمایی مطرح نکنند. وقتی در این حوزه عناوینی مانند مافیا و پولشویی را مطرح می‌کنیم کمی دور از واقعیت است. شفافیت در عرصه سینما مهم‌ترین اتفاقی است که به کمک سینما خواهد آمد. بهتر است به جای آنکه بخواهیم به صورت موردی یک نگاه قضایی به این موارد داشته باشیم که گاه به نتیجه می‌رسد و گاه نه، آهنگ شفافیت را در فضای سینما به عنوان یک مطالبه، وسیع‌تر کنیم.» پایبندی و التزام به مجوزهای قانونی این وزارتخانه از دیگر رویکردهای مدیریتی اوست: «چیزی که مجوز گرفته باید همان عرضه شود و این، نوعی اعتمادسازی ایجاد می‌کند. ما نباید فضا را به سمتی ببریم که مچ‌گیری بعد از اکران داشته باشیم. همه ما باید به سینماگران و پخش‌کننده‌ها اعتماد کنیم و پخش‌کننده هم به ما اعتماد کند.»
تمرکززدایی از تهران
صالحی از نظر جامعه فرهنگ، هنر و رسانه چهره‌ای معتدل و اهل گفت‌وگو شناخته می‌شود. به نظر می‌رسد در صورت رأی اعتماد مجلس، دوره تصدی او در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دوره‌ای آرام و به دور از حواشی باشد. شعار او در دوره وزارتش، «ایران فقط تهران نیست» بود که با هدف تقابل با مرکزگرایی و توجه به سایر شهر‌ها و استان‌های کشور انتخاب شده بود. سیدعباس صالحی در همین راستا اهل سفر به استان‌ها و توجه به ظرفیت‌های مختلف کشور هم بود.
دیپلماسی فرهنگی
صالحی تلاش کرد تا دیپلماسی فرهنگی ایران را تقویت کند. دیپلماسی فرهنگی مؤلفه تکرار شونده در صحبت‌های او در جشنواره‌های مختلف فرهنگی و هنری است. او حتی در جشنواره شعر فجر هم در این رابطه صحبت کرد و گفت: «همان‌گونه که همه می‌دانیم زبان فارسی یک خط ارتباطی و دیپلماسی فرهنگی بین ایران و بخش‌های قابل توجهی از منطقه پیرامونی است. جشنواره شعر فجر به نوعی فرصتی برای دیپلماسی فرهنگی برمبنای شعر و زبان فارسی است که اینها تنها بخشی از کارکرد‌های جشنواره شعر فجر به شمار می‌رود.»
فرصت‌های فضای مجازی
وزیر پیشنهادی فرهنگ و ارشاد اسلامی حضور پررنگی در شبکه‌های اجتماعی بویژه ایکس دارد. او در گفت‌و‌گویی با ایسنا، درباره شبکه‌های اجتماعی گفته بود: «حوزه شبکه‌های اجتماعی فرصت‌های کم‌دریغی را در فضای تبادل و ارتقای اطلاعات می‌سازد. البته ممکن است تهدیدهایی هم داشته باشد اما نمی‌شود از فرصت‌های این فضا گذشت.» بخش قابل توجهی از توئیت‌های سیدعباس صالحی در طول یک سال گذشته، به اظهارنظر و ابراز انزجار از جنایات رژیم صهیونیستی در غزه مربوط است.
وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهادی در برنامه‌ای که به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده است اولویت‌های فرهنگی و هنری خود را برای تصدی این وزارتخانه شرح داده است. در آغاز این برنامه چنین آمده است: اگرچه پاسداشت و تقویت اصالت و هویت ایرانی اسلامی عامل اصلی معنابخشی به کنشگری‌ها در مقام تقنین سیاستگذاری و اجرا در همه عرصه‌های مدیریتی کشور است، اما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کلان دستگاه نظام فرهنگی کشور این مهم را باید به عنوان رکن محوری در برنامه‌ریزی راهبری و حکمرانی امور فرهنگی کشور مدنظر داشته باشد. معیارهای مصرح در چشم‌انداز کشور و محتوای مفاد ناظر به امور فرهنگی در برنامه هفتم پیشرفت کشور نیز مؤید معنای فوق هستند.
در دهه‌های اخیر تحولات مهم در سطح ملی و جهانی سبب شکل‌گیری چند مسأله مهم در سطح حکمرانی فرهنگی کشور شده است؛ اهم این مسائل عبارتند از:
افول کنشگری و میدان‌داری مردم در آفرینش‌ها و فعالیت‌های فرهنگی.
تغییر موازنه مصرف فرهنگی در کشور به نفع محصولات فرهنگی غیرایرانی.
عدم شکل‌گیری زیست بوم اقتصاد فرهنگ به واسطه مداخلات تصدی گرایانه بازیگران دولتی و شبه‌دولتی.
شکاف عمیق و سریع فناورانه تا سطح کنشگری هوش مصنوعی در تولید فرهنگی و هنری به‌روز.